2023 - năm rộn ràng phim ngắn

Nhìn lại năm 2023, các cuộc tranh tài dành cho phim ngắn diễn ra vô cùng sôi động. Tháng 5, cuộc thi “Phim ngắn 14 ngày” ra mắt đã thu hút sự quan tâm của đông đảo nhà làm phim từ 18 đến 35 tuổi. Ban tổ chức nhận hơn 70 phim để so găng ở tám hạng mục. Khởi động cùng thời gian là “Dự án phim ngắn CJ” mùa 4 do “ông lớn” CJ CGV Việt Nam tổ chức. Với chủ đề “The Bridge to Glory: Kết nối đam mê - Vươn tầm quốc tế”, dự án là nơi để ban tổ chức tìm kiếm những bộ phim xuất sắc nhằm cấp kinh phí tài trợ sản xuất lên tới 1,5 tỷ đồng, cử đi tham gia các liên hoan phim quốc tế uy tín như Cannes, Venice, Berlin, Busan…

Các nhà làm phim đoạt giải tại Liên hoan Phim ngắn TP Hồ Chí Minh 2023.

Khép lại mùa 4, ban tổ chức đã tìm ra năm dự án xuất sắc nhận kinh phí tài trợ gồm “Thằng bé bán kem” (đạo diễn Huỳnh Công Nhớ); “Vùng trũng” (đạo diễn Anh La); “Anh em kiếp này” (đạo diễn Vũ Hoàng Hiệp và Tuấn Lê); “Tàn ngày rực rỡ” (đạo diễn Lý Minh Bá) và “Rừng dịu dàng” (đạo diễn Đoàn Sĩ Nguyên). Các bộ phim này sẽ được công chiếu trong sự kiện bế mạc diễn ra vào tháng 12. Bên cạnh đó, loạt cuộc thi nhỏ như cuộc thi “Storytellers”, Liên hoan Phim ngắn 5 phút mùa 2 cũng thu hút hàng nghìn bạn trẻ đăng ký dự thi.

Đáng chú ý nhất trong năm nay chính là Liên hoan Phim ngắn TP Hồ Chí Minh lần thứ nhất diễn ra vào cuối tháng 10 do Hội Điện ảnh TP Hồ Chí Minh cầm trịch. Dù lần đầu tổ chức nhưng quy mô liên hoan rất rộng và bài bản với các hạng mục giải thưởng hấp dẫn trải dài ở cả ba mảng phim tài liệu, hoạt hình và phim truyện chứ không chỉ bó buộc ở mảng phim truyện như nhiều sân chơi khác. Thế nên không ngạc nhiên khi liên hoan thu hút đến 96 tác phẩm trên toàn quốc tham gia tranh giải. Những tác phẩm thắng giải vàng gồm phim tài liệu "Ký ức không phai" của đạo diễn Nguyễn Hoàng, phim hoạt hình "Phù du" do Chu Tất Thắng và Chu Tấn Phát đạo diễn, phim truyện "Người đàn bà ở trạm xe" của Lê Chi Na… đều khai thác đề tài thú vị, cách kể chuyện sáng tạo với ngôn ngữ điện ảnh phá cách.

Phim ngắn được coi là cửa ải đầu tiên mà bất cứ nhà làm phim nào cũng phải trải qua nếu muốn đặt chân vào điện ảnh, hiện thực hóa bộ phim dài đầu tay. Lớp đạo diễn đình đám bây giờ đều có xuất phát điểm từ phim ngắn - tấm danh thiếp vào đời của họ. Đạo diễn Vũ Ngọc Đãng được biết đến đầu tiên với phim ngắn tốt nghiệp "Chuột". Phan Đăng Di bắt đầu sự nghiệp đạo diễn bằng hai phim ngắn "Khi tôi hai mươi" và "Sen". "Pháo" là phim ngắn đầu tay của Victor Vũ. Từ thành công của hai phim ngắn “16:30" và "Hãy tỉnh thức và sẵn sàng", Trần Thanh Huy biến thành phim dài “Ròm” và Phạm Thiên Ân ghi dấu tại LHP Cannes 2023 với “Bên trong vỏ kén vàng”.

Vốn là bài thi tốt nghiệp của sinh viên điện ảnh, phim ngắn chính thức trở thành trào lưu của giới trẻ từ năm 2010. Giai đoạn đó, nhà nhà, người người làm phim. Khi đỉnh cao là Tiệc phim ngắn trực tuyến YxineFF giải tán vào năm 2014 thì phong trào này gần như lắng xuống. Một số sân chơi khác vẫn lục tục ra đời nhưng không tạo dấu ấn đáng kể bằng những gì YxineFF đã làm được. Năm 2017, trào lưu này hồi sinh mạnh mẽ với sự bùng nổ của điện thoại thông minh, công nghệ hiện đại và kênh phát hành rộng rãi hơn xưa. Nhưng khi dịch COVID-19 ập đến năm 2020, những năm sau đó là thời gian các sân chơi dành cho phim ngắn phải tạm hoãn. 2023 đánh dấu sự trở lại mạnh mẽ của phim ngắn, mà đỉnh cao là những cuộc thi, liên hoan phim ngắn chất lượng, mang tiếng nói nghệ thuật riêng biệt.

Với sự hỗ trợ của các thiết bị kỹ thuật hiện đại như máy ảnh kiêm chức năng quay phim, phần mềm dựng phim, kênh phát hành rộng mở như Internet…, các nhà làm phim trẻ chuyên và không chuyên tha hồ thể hiện tài năng của mình qua những thước phim ngắn. Kinh phí thấp, độ dài một bộ phim chỉ tối đa 45 phút là điều hấp dẫn các nhà làm phim.

Ngoài ra, theo đạo diễn Phan Gia Nhật Linh, phim ngắn là thể loại không bó buộc đề tài, phong cách thể hiện, hình ảnh biểu đạt nên người làm phim thỏa sức thể nghiệm mọi điều mới lạ. Các đề tài vốn khó nhằn, dễ bị kiểm duyệt và cần nhiều kinh phí nếu làm phim dài như khoa học viễn tưởng, đồng tính, bạo lực, kinh dị… đều được phim ngắn giải quyết nhanh gọn. Phim ngắn cũng không nhất thiết phải có cốt chuyện cố định, mạch phim liên kết như phim dài mà ưu tiên cho tính "nén", cô đọng, giấu đi nhiều chi tiết để khán giả tự khám phá, tưởng tượng.

Cùng quan điểm, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên nhận định: “Phim ngắn thực sự là nơi thể nghiệm câu nói: Cái khó ló cái khôn. Nhiều bộ phim ngắn có những cách thực hiện sáng tạo, hiệu quả mà không cần phải tốn nhiều tiền”. Chính ưu điểm vượt trội của phim ngắn nên lực lượng thử sức với thể loại này rất đông đảo. Nơi đây trở thành mảnh đất lý tưởng cho họ thỏa sức vẫy vùng, sáng tạo.

Một cảnh trong phim "Rừng dịu dàng" - phim ngắn xuất sắc của "Dự án phim ngắn CJ" mùa 4.

Tuy vậy, điều đó không đồng nghĩa: phim ngắn là thể loại dễ làm, dễ có phim hay. Tiếc thay, vì quan niệm sai lầm như thế nên thể loại này thu hút đa phần đối tượng nghiệp dư, không được đào tạo bài bản. Nó khiến số lượng phim ngắn tăng lên chóng mặt trên mạng xã hội YouTube, Facebook, TikTok… nhưng chất lượng kém, thậm chí bị xem là rác vì nội dung độc hại. Diễn viên Lan Phương bức xúc: "Nhiều bộ phim dài chừng 15 phút nhưng bị nhồi nhét quá nhiều chi tiết, nội dung lẫn thông điệp. Các bạn quá tham chi tiết và không biết cái nào đắt. Thậm chí có những kịch bản sơ sài, quay cẩu thả, diễn viên thì chọn đại, âm thanh chủ yếu lồng ghép từ các bài hát có sẵn… khiến phim ngắn này chẳng khác gì video ngắn câu lượt xem”.

Người yêu phim ngắn đỉnh cao cần nhiều sân chơi chuyên môn đúng nghĩa để nghệ thuật lên ngôi, khẳng định phong cách cá nhân. Nói như biên kịch, nhà sản xuất Nguyễn Thị Mỹ Trang: “Với hiện trạng này, người làm phim ngắn cần một sân chơi được dẫn dắt chuyên nghiệp và thúc đẩy nhiều hơn về trau dồi kỹ năng, lối sống, lý tưởng làm nghề, tìm kiếm cơ hội nâng cao trình độ, hợp tác quốc tế thay vì trở thành lao động giá rẻ cho nhãn hàng hay nền tảng”.

Đáng mừng là số sân chơi như thế đang có dấu hiệu tăng lên. Lâu nay, các sân chơi chuyên nghiệp dành cho phim ngắn bị coi là thiếu bền vững, nhà làm phim nơm nớp không biết khi nào sân chơi này giải tán. Còn bây giờ, số cuộc thi, liên hoan cố định đã dần xuất hiện thường xuyên, tạo tiếng vang trong giới. Khỏi phải nói giới làm phim trẻ đã vui mừng như thế nào khi Liên hoan Phim ngắn TP Hồ Chí Minh hứa hẹn sẽ được tổ chức định kỳ hai năm một lần để họ có cơ hội quảng bá tiếng nói cá nhân, giao lưu, học hỏi kinh nghiệm của thế hệ tiền bối. Để tránh các cuộc thi tự phát diễn ra tràn lan, thiếu định hướng, nhiều nhà chuyên môn cho rằng những cuộc thi này nên có sự đồng hành, hướng dẫn của các tổ chức chính quyền, đoàn thể lẫn hội nghề nghiệp.

Khẳng định vai trò của phim ngắn, đồng thời vạch ra một lối đi riêng cho nhà làm phim trẻ, đạo diễn Nguyễn Vũ Minh Đức cho rằng “sau phim ngắn là phim dài” không hẳn là con đường tất yếu. Bởi nhìn sự lên ngôi của rất nhiều phim ngắn Việt tại các liên hoan phim danh giá trên thế giới sẽ thấy rằng "sau phim ngắn là phim ngắn hay hơn” cũng là một con đường hấp dẫn để khẳng định tên tuổi. Theo anh, có thể phim ngắn là bước đệm, thử thách đầu tiên cho các đạo diễn để vào nghề, nhưng nó là một thể loại riêng biệt, tách biệt hoàn toàn với phim dài và đang có xu hướng phát triển mạnh trong điện ảnh Việt gần đây.

Anh phân tích: "Có những người làm phim ngắn rất hay nhưng khi bước qua làm phim dài thì rất tệ vì hụt hơi, không đủ khả năng chạy theo thời lượng hoặc quen theo cách làm "nén" của phim ngắn. Ngược lại có người làm phim dài hay nhưng nếu yêu cầu làm một phim ngắn thì chưa chắc họ đã làm được. Cái nào cũng có độ khó của nó. Không thể đánh giá người chuyên làm phim dài có trình độ cao hơn người làm phim ngắn và ngược lại".