73 năm ngày thương binh liệt sĩ: 19 giọt máu hồng bất tử

Tượng đài Mai Quốc Ca ở Bắc cầu Thạch Hãn

THẠCH HÃN NHỮNG NGÀY THÁNG TƯ…

Theo sử liệu, trong cuộc tiến công bảo vệ Thành cổ Quảng Trị năm 1972, đêm 9 rạng sáng 10/4, Trung đội quân giải phóng mang tên người Trung đội trưởng Mai Quốc Ca gồm 20 chiến sĩ thuộc Đại đội 11, Tiểu đoàn 3, Trung đoàn 9, Sư đoàn 304 do Đại đội phó Nguyễn Văn Thỏa chỉ huy nhận nhiệm vụ mang 100 kg bộc phá, thọc sâu chiếm giữ và đánh sập cầu Quảng Trị (nay là cầu Thạch Hãn).

Mục tiêu nhiệm vụ đề ra, nhằm cắt đường viện trợ của địch từ phía Nam ra các căn cứ quân sự ở Ái Tử, Đông Hà; tạo điều kiện để các cánh quân của ta tiêu diệt lực lượng mạnh nhất của địch đang tập trung ở chiến trường Quảng Trị.

Thực hiện nhiệm vụ gồm những chiến sĩ tuổi đời còn rất trẻ. Thiếu úy Đại đội phó Nguyễn Văn Thỏa, quê xã Long Thành, huyện Yên Thành (Nghệ An), người lớn tuổi nhất chưa đến 30. Trung đội trưởng Mai Quốc Ca, quê Hà Hải, huyện Hà Trung (Thanh Hóa) vừa tròn 22 tuổi. Binh nhất Hà Trọng Nguyên, quê ở Hải Nhân, huyện Tĩnh Gia, Thanh Hóa chưa đầy 18 tuổi…

Rạng sáng 10/4, tiểu đội đầu tiên của Trung đội Mai Quốc Ca xuất kích thì vướng mìn Cờ-lây-mo của địch. Mục tiêu bị lộ, địch hốt hoảng khi thấy bộ đội chủ lực của ta nên khẩn cấp điều một lực lượng lớn với ba tiểu đoàn lính tinh nhuệ gồm Dù, Biệt động quân và Thủy quân lục chiến có máy bay, pháo binh, xe tăng yểm trợ tạo thành một gọng kìm lớn bao vây Trung đội Mai Quốc Ca.

Cả trung đội lọt thỏm giữa vòng vây của địch. Với tinh thần “1 thắng 100”, 20 chiến sĩ quân giải phóng đã chiến đấu vô cùng anh dũng, kiên quyết bám trụ, đẩy lùi những đợt tiến công điên cuồng của địch từ nhiều phía. Hết đợt này đến đợt khác, các chiến sĩ của Trung đội Mai Quốc Ca đã chiến đấu bằng súng đạn, lúc hết đạn thì dùng lưỡi lê, báng súng xông lên đánh giáp lá cà với địch.

Người trước ngã xuống, người sau lao lên cho đến người cuối cùng để giữ trận địa. Quần nhau với giặc suốt từ rạng sáng cho đến quá trưa thì cả 19 anh em trong trung đội hy sinh, còn lại một chiến sĩ bị thương khá nặng và bị giặc bắt. Khi tiếng súng ngừng hẳn, địch vẫn khép chặt vòng vây không cho bất cứ người dân Quảng Trị nào đến mang xác các anh về an táng. Chúng xếp các anh nằm thành hàng ngang, phơi nắng để thị uy tinh thần những người dân hướng về cách mạng. Trước cảnh tượng đó, nhiều nông dân ở thôn Nhan Biều, xã Triệu Thượng (Triệu Phong) đấu tranh để giành lại thi thể các anh.

Cuộc đấu tranh kéo dài suốt một ngày đêm nhưng vẫn không mang lại kết quả. Một phương án hành động táo bạo được vạch ra. Mờ sáng 11/4, đông đảo bà con tập trung ngay đầu cầu Quảng Trị, hô vang khẩu hiệu đòi được chôn cất thi thể các anh và tiến thẳng vào nơi thi thể các chiến sĩ. Cuộc giằng co giữa nhân dân và giặc diễn ra hơn 5 giờ đồng hồ. Địch nổ súng, xô đẩy, dùng báng súng đánh đập nhưng càng đánh đập, đồng bào kéo tới càng đông. Cuối cùng thi thể 19 chiến sĩ cũng được đưa về mai táng tại mép sông bến Nhan Biều, phía Bắc sông Thạch Hãn, nơi dựng tượng đài bây giờ. Cùng những hy sinh của Trung đội Mai Quốc Ca, sông Thạch Hãn còn là nghĩa trang không bia mộ của bao chiến sĩ Thành cổ anh hùng.

TÌM LẠI TÊN CHO CÁC ANH

Hoàng hôn bên bờ Thạch Hãn, dòng người ngược xuôi về đây tụ hội. Hàng ngàn ánh mắt hướng nhìn về phía con thuyền đang khua nhẹ mái chèo giữa dòng Thạch Hãn. Bên bến sông, người chủ quán nước vừa đi vừa ngâm những câu thơ của nhà thơ, chiến sĩ Thành cổ Quảng Trị Lê Bá Dương: “Đò xuôi Thạch Hãn xin chèo nhẹ/ Đáy sông còn đó bạn tôi nằm/ Có tuổi đôi mươi thành sóng nước/ Vỗ yên bờ bãi mãi nghìn năm”. Điệu hò mộc mạc của người Quảng Trị khiến khách hành hương đứng lặng, không ít người bật khóc. Họ khóc về một thời bi hùng, khóc cho đồng đội hy sinh trong chiến dịch Thành cổ còn mãi nằm lại dưới đáy sông.

Ông Trần Vân Quốc, hiện ở Ninh Bình, là cựu chiến binh tham gia chiến dịch Thành cổ Quảng Trị 1972, bùi ngùi: “Năm nào cũng vậy, cứ đến dịp này tôi về lại Thành cổ, về lại Thạch Hãn để thắp nén hương tưởng nhớ đồng đội. Cứ mỗi lần như vậy, tôi không sao cầm được nước mắt, quá khứ bỗng dưng ùa về...”. Đưa tay quệt dòng nước mắt lặng lẽ chảy dài xuống đôi gò má dày những nếp nhăn, ông Quốc nghẹn ngào: “Lúc ấy chúng tôi còn trẻ lắm, vượt sông để tiến đánh vào Thành cổ. Giờ, sau mấy mươi năm tôi may mắn có dịp quay trở lại để chứng kiến đổi thay của mảnh đất này. Bao đồng đội của tôi lặng yên dưới đáy sông đó...”.

Thả hoa trên dòng Thạch Hãn dịp 27/7

Chủ tịch UBND thị xã Quảng Trị Văn Ngọc Lãm thông tin, những năm sau ngày thống nhất, Đảng và Nhà nước, cũng như nhân dân tỉnh Quảng Trị, đồng đội của những người đã ngã xuống ngày đêm nỗ lực hết mình xác định, tìm kiếm hài cốt của các anh, đưa các anh về nơi an nghỉ. Nhưng chừng ấy thời gian vẫn không thể nào xác định được đầy đủ tên tuổi cho các anh. Trung đội Mai Quốc Ca, được Nhà nước truy tặng danh hiệu đơn vị Anh hùng LLVTND năm 1973.

Đầu tháng 3/2007, tin vui dành cho người Quảng Trị cũng như đồng đội các anh, 19 chiến sĩ, liệt sĩ của Trung đội Mai Quốc Ca được các cựu binh Sư đoàn 304 cùng các ban ngành chức năng lặn lội về các miền quê tìm lại nhân chứng, xác định đầy đủ tên tuổi cho các anh. Hiện tên tuổi của 19 anh hùng ấy đã được thể hiện trên một tấm bia hình trái tim, đặt ngay phía trước tượng đài...

(Còn nữa)

Hữu Thành