76 năm giải phóng Bắc Kạn: Mốc son lịch sử

Đại tướng Võ Nguyên Giáp đọc Nhật lệnh trong buổi Lễ mừng chiến thắng tỉnh Bắc Kạn, ngày 24/8/1949 (Ảnh tư liệu).

Những ngày này, với cựu chiến binh Nguyễn Quân (sinh năm 1931) - người trực tiếp tham gia chiến dịch giải phóng Bắc Kạn tháng 8-1949, ký ức hào hùng 76 năm trước lại ùa về.

Năm 1947, thực dân Pháp thực hiện kế hoạch tấn công vào khu căn cứ Việt Bắc, nhằm phá hoại và tiêu diệt các cơ quan đầu não của ta tại Bắc Kạn. Tháng 10-1947, chúng cho quân nhảy dù xuống thị xã Bắc Kạn, Chợ Mới, Chợ Đồn rồi tiến lên chiếm đóng Phủ Thông, Nà Phặc, Bằng Khẩu, Ngân Sơn để kết hợp cùng với cánh quân hướng theo Quốc lộ 4 từ Lạng Sơn lên Cao Bằng tạo thành gọng kìm kẹp chặt cơ quan đầu não của ta ở chiến khu ATK.

Lúc này quân và dân Bắc Kạn nhanh chóng tiến hành di chuyển các cơ quan và tài sản đến những nơi an toàn, khắp nơi người dân hưởng ứng phong trào làm vườn không nhà trống, tập trung thu hoạch lúa mùa.

Gia đình ông Nguyễn Quân cũng như nhiều gia đình khác nhanh chóng đi sơ tán. Trên đường đi, ông Nguyễn Quân gặp đoàn quân của ta là Trung đoàn 72 từ Thái Nguyên tiến lên nên đã xung phong gia nhập theo đoàn quân để quay trở lại, tham gia chiến đấu giải phóng quê hương.

Cựu chiến binh Nguyễn Quân, hiện đang sinh sống tại phường Đức Xuân, nhớ lại: Lúc đó gia nhập quân đội thì tôi không đắn đo, suy nghĩ gì cả, chỉ có ý nghĩ duy nhất là địch vào chiếm đóng quê mình, mình mất nước, mất quê hương rồi, phải đánh lại để anh em, gia đình, bà con mình được trở về quê mình sinh sống, lao động, sản xuất.

Từ cuối năm 1947, bộ đội chủ lực, quân du kích và nhân dân Bắc Kạn liên tục tấn công địch ở khắp nơi, tích cực phá hoại giao thông, tổ chức nhiều trận tập kích, phục kích và củng cố vùng tự do kháng chiến, làm phá sản kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh của thực dân Pháp.

Đến năm 1948, quân Pháp buộc phải chuyển hướng chiến lược lâu dài, lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, dùng người Việt đánh người Việt. Để thực hiện, chúng vẫn cho quân đóng lại và củng cố căn cứ điểm tại Bắc Kạn là thị xã Bắc Kạn, thị trấn Phủ Thông, Nà Phặc, Bằng Khẩu, Ngân Sơn... nhằm trấn giữ đường số 3, đoạn từ thị xã Bắc Kạn lên đèo Cao Bắc.

Tại thị xã Bắc Kạn, quân Pháp luôn duy trì một lực lượng quân sự mạnh trên dưới 500 tên, tại tất cả các cứ điểm quân địch đều có hỏa lực mạnh, cùng hệ thống hầm hào, công sự kiên cố.

Cuối năm 1948 đến đầu năm 1949, cục diện các chiến trường trên cả nước có sự chuyển biến nhanh chóng. Để củng cố và mở rộng căn cứ địa kháng chiến, Trung ương Đảng chủ trương giải phóng tỉnh Bắc Kạn trong Thu - Đông năm 1949.

Sau khi nghiên cứu kỹ tình hình chiến trường, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bắc Kạn quyết định mở chiến dịch Hè - Thu năm 1949, giải phóng tỉnh Bắc Kạn. Chiến dịch đường số 3 ra đời với mục tiêu chính giải phóng thị xã Bắc Kạn do Trung đoàn 72 đảm nhiệm.

Theo kế hoạch, chiến dịch được mở đầu bằng trận phục kích lớn của ta ở đèo Giàng, tiếp đó sẽ tấn công địch ở Phủ Thông và thị xã Bắc Kạn. Nhưng do địch phát hiện được kế hoạch và để tránh nguy cơ bị tiêu diệt, ngày 9/8/1949 quân Pháp phá phách cướp bóc sau đó theo đường số 3 tháo chạy khỏi thị xã Bắc Kạn. Như vậy, “sau hai năm dưới gót giày dã man tàn nhẫn của quân Pháp”, ngày 9/8/1949 thị xã Bắc Kạn được giải phóng.

Cựu chiến binh Nguyễn Quân, sinh năm 1931, người trực tiếp tham gia chiến dịch Hè - Thu năm 1949, giải phóng tỉnh Bắc Kạn.

Cựu chiến binh Nguyễn Quân nhớ lại: Lúc bấy giờ chúng tôi còn đóng quân dưới Nông Thịnh, trinh sát báo về tại thị xã có những biểu hiện khác thường, có những cột khói, đám cháy bốc lên, nghi ngờ có sự chuẩn bị rút chạy của kẻ địch. Đúng sáng mùng 9, trinh sát báo về địch đã rút khỏi thị xã Bắc Kạn lên Phủ Thông.

Ngày 11-8, quân địch rút khỏi Phủ Thông và Nà Phặc; ngày 13-8, rút khỏi Ngân Sơn, Bằng Khẩu, lên Cao Bằng. Được tin địch rút lên Cao Bằng, Tiểu đoàn 55 (Trung đoàn 72) được lệnh cấp tốc hành quân chặn đánh toán địch đi sau cùng tại Bằng Khẩu. Ngày 17/8/1949, quân ta truy kích địch ở Bằng Khẩu. Tại đây, quân ta lập công xuất sắc, phá hủy 15 xe quân sự, diệt gần 100 tên và thu nhiều chiến lợi phẩm.

Chiến thắng này, quân và dân Bắc Kạn đập tan hoàn toàn âm mưu chiếm đóng của địch, buộc chúng phải rút khỏi tỉnh Bắc Kạn, giải phóng hoàn toàn quê hương. Được tin tỉnh Bắc Kạn giải phóng, Bác Hồ chỉ thị nên tổ chức mít tinh tại thị xã Bắc Kạn để tuyên truyền chiến thắng, động viên tinh thần kháng chiến của quân và dân cả nước.

Lễ mừng chiến thắng tỉnh Bắc Kạn được tổ chức trọng thể ngày 24/8/1949, tại sân bay thị xã Bắc Kạn. Các lực lượng vũ trang và quần chúng tiến hành diễu binh, diễu hành.

Tại buổi Lễ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đọc Nhật lệnh tuyên dương chiến công của quân và dân Bắc Kạn. Bản nhật lệnh có đoạn viết: "…Thế là kế hoạch hoàn toàn khống chế căn cứ địa Việt Bắc của giặc đã tan vỡ, âm mưu lợi dụng đồng bào miền núi của chúng lại thêm một thất bại nặng nề. Ngày nay, hơn lúc nào hết, Cao - Bắc - Lạng và cả Việt Bắc nói chung đã trở thành căn cứ địa vững chắc của ta để giữ vững và đẩy mạnh cuộc kháng chiến đi tới thắng lợi…”. (Cuốn sách: Lịch sử tỉnh Bắc Kạn 1900-2020).

Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng đã đọc thư chúc mừng của Bác Hồ gửi đến quân và nhân dân các dân tộc tỉnh Bắc Kạn. Trong nội dung bức thư, Bác khẳng định: “Trong cuộc trường kỳ kháng chiến của ta, lần này là lần đầu tiên một thị xã quan trọng đã được giải phóng. Cuộc thắng lợi này sẽ làm đà cho những thắng lợi khác to lớn hơn, vẻ vang hơn…”. (Cuốn sách: Bác Hồ trong lòng Đảng bộ và nhân dân các dân tộc tỉnh Bắc Kạn).

Nhà văn lão thành Nông Viết Toại, lúc đó đang là Phó Bí thư Huyện ủy Ngân Sơn, được tham dự Lễ mít tinh mừng chiến thắng, cho biết thêm: Thời điểm tổ chức diễn ra vào buổi chiều tối vì đề phòng máy bay Pháp tập kích bất ngờ. Không chỉ có nhân dân thị xã Bắc Kạn, mà đồng bào các huyện như Ngân Sơn, Chợ Đồn, Ba Bể... cũng nô nức về dự. Sau đó Đại tướng Võ Nguyên Giáp tiếp tục di chuyển đến Nhà Hội đồng Pháp tại thị xã Bắc Kạn để nói chuyện với cán bộ và các gia đình có công với cách mạng”.

Bài “Ngày Chiến thắng” đăng trên Báo Sự Thật số 118, số báo chào mừng Giải phóng Bắc Kạn ra ngày 10/9/1949, có đoạn viết: "Đêm. Điệu kèn nhạc binh còn ngân hào hứng trong lòng người. Dân đi dự hội la liệt trên các lề đường, dưới gầm cầu, nhóm bếp lửa thổi cơm ăn. Từ rừng xa năm, sáu chục cây số, họ đeo gạo về, xem phố và dự hội. Những ánh lửa tưng bừng và người Việt - Bắc còn giữ mãi trong lòng nguồn vui hồn hậu, sâu xa và phơi phới của ngày Chiến thắng”.

76 năm kể từ ngày tỉnh Bắc Kạn được giải phóng, lịch sử đã trải qua nhiều biến động, đổi thay cùng với sự chia tách, sáp nhập, sắp xếp lại về địa giới hành chính, song quân và dân Bắc Kạn mãi mãi thủy chung, một lòng đi theo cách mạng, theo Đảng và Bác Hồ kính yêu.

Sau sáp nhập với tỉnh Thái Nguyên hiện nay, mảnh đất có sự gắn bó, giao thoa về địa lý, văn hóa, truyền thống, lịch sử cách mạng, nhân dân các dân tộc miền núi phía Bắc của tỉnh mang trong mình niềm tự hào và khát vọng lớn lao, tiếp tục phát huy tinh thần kiên trung của quê hương cách mạng. Từ những bản làng miền núi đến trung tâm đô thị, mỗi người dân đều đang nỗ lực để góp sức dựng xây quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh.

Vi Diễn