ADB, WB rót hơn 12 tỷ USD cho năng lượng tái tạo và lưới điện ASEAN

Hai định chế tài chính đa phương lớn là Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Ngân hàng Thế giới (WB) cùng cam kết hơn 12 tỷ USD để thúc đẩy Lưới điện ASEAN và các dự án năng lượng tái tạo đã tạo lực đẩy mới cho tiến trình liên kết điện trong khu vực. Theo nội dung được thống nhất tại cuộc họp trực tuyến cấp bộ trưởng về cơ chế tài chính cho Lưới điện ASEAN (APG) ngày 14/8, ADB bày tỏ sẵn sàng rót tới 10 tỷ USD trong thập kỷ tới để hỗ trợ APG và các khoản đầu tư liên quan; phía WB bố trí 2,5 tỷ USD thông qua chương trình ASET-MPA nhằm tăng tốc năng lượng tái tạo và thương mại điện trong khu vực. Các cam kết này không chỉ bổ sung nguồn lực lớn cho hạ tầng kết nối xuyên biên giới, mà còn mở khóa nhiều dự án lưới truyền tải nội địa phục vụ xuất – nhập khẩu điện sạch giữa các quốc gia.

Đoàn Việt Nam tham dự hội nghị do Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long làm Trưởng đoàn. Ảnh: moit.gov.vn

APG là sáng kiến trọng điểm của hợp tác năng lượng ASEAN giai đoạn 2026–2030, hướng tới kết nối các hệ thống điện quốc gia để tăng cường an ninh năng lượng, tối ưu nguồn lực và thúc đẩy giao thương điện. Tại cuộc họp, các bộ trưởng Kinh tế, Tài chính, Năng lượng và Thống đốc Ngân hàng Trung ương ASEAN thống nhất coi Sáng kiến Tài chính cho Lưới điện ASEAN (APGF) là nền tảng điều phối nguồn vốn, kết nối các ngân hàng phát triển, nhà đầu tư tư nhân và các bên tài trợ nhằm chuẩn bị dự án, huy động vốn pha trộn (blended finance) và đưa các kết nối đường dây đất liền lẫn cáp ngầm ra biển vào hiện thực. Nhóm Công tác APGF gồm ADB, WB, Ban Thư ký ASEAN và Trung tâm Năng lượng ASEAN sẽ đóng vai trò “điểm hẹn” giữa đơn vị điện lực, nhà phát triển dự án và nhà tài trợ, đồng thời phối hợp xây dựng danh mục ưu tiên dựa trên ASEAN Interconnection Masterplan Study (AIMS) và nhu cầu cụ thể của từng nước.

Một điểm đáng chú ý là cuộc họp thừa nhận và tiếp tục cổ vũ các mô hình thí điểm của liên kết điện đa phương như LTMS-PIP (Lào – Thái Lan – Malaysia – Singapore) cũng như BIMP-PIP (Brunei – Indonesia – Malaysia – Philippines), xem đây là “chứng minh năng lực” cho giao thương điện nhiều bên trong khu vực. Trên cơ sở đó, ASEAN dự kiến ký Bản ghi nhớ APG phiên bản tăng cường và thông qua Khung phát triển cáp ngầm xuyên biên trong năm 2025, tạo nền tảng pháp lý – kỹ thuật để mở rộng các dự án kết nối mới. Ở chiều dài hạn, APGF sẽ được công bố chính thức tại Hội nghị Bộ trưởng Năng lượng ASEAN lần thứ 43 (AMEM 43) vào tháng 10/2025, như một hạng mục ưu tiên của chương trình nghị sự năng lượng năm nay.

Về cấu phần vốn, ADB khẳng định sự sẵn sàng dành tới 10 tỷ USD từ nguồn lực của chính ngân hàng trong mười năm tới cho APG, bao gồm đầu tư đường dây liên kết xuyên biên, nâng cấp lưới nội địa phục vụ xuất khẩu điện và các dự án năng lượng tái tạo đi kèm. Phần của WB được bố trí 2,5 tỷ USD qua chương trình ASET-MPA (đã phê duyệt năm 2024) để hỗ trợ triển khai năng lượng tái tạo quy mô lớn và thúc đẩy thương mại điện; đi kèm là hỗ trợ kỹ thuật, xây dựng năng lực, tư vấn PPP và bảo lãnh rủi ro chính trị. Bổ trợ cho cấu phần này, giữa tháng 6/2025, WB cũng phê duyệt gói viện trợ 7,7 triệu USD cho Trung tâm Năng lượng ASEAN nhằm tăng cường điều phối khu vực, hỗ trợ các nghiên cứu liên kết và chuẩn bị giao dịch.

Ý nghĩa thực tiễn của gói hỗ trợ hơn 12 tỷ USD nằm ở chỗ nó giúp đóng khoảng trống vốn cho hạ tầng truyền tải khu vực, một “nút thắt cổ chai” của chuyển dịch năng lượng Đông Nam Á. Nhiều nghiên cứu gần đây ước tính riêng hạ tầng truyền tải cho APG có thể cần tối thiểu 100 tỷ USD đến năm 2045, chưa kể nhu cầu đầu tư nguồn điện sạch và lưới phân phối. Trong bối cảnh đó, việc ADB/WB cùng “kích hoạt” cơ chế vốn phối hợp và chia sẻ rủi ro sẽ giúp các dự án liên kết sớm đạt ngưỡng bankable, thu hút thêm dòng vốn thương mại, trái phiếu xanh và các quỹ cơ sở hạ tầng. Với những nền kinh tế có tiềm năng lớn về thủy điện, gió ngoài khơi, điện mặt trời nổi… việc hoàn thiện lưới kết nối sẽ tạo kênh xuất khẩu điện sạch; các nước có nhu cầu phụ tải đỉnh cao có thể nhập khẩu điện thấp-carbon, giảm áp lực đầu tư nguồn đỉnh đắt đỏ trong nước.

Về tiến trình thực thi, các bộ trưởng nhấn mạnh nhiệm vụ hài hòa chính sách và quy định: từ chuẩn kỹ thuật kết nối, cơ chế mua – bán điện qua biên giới, thu xếp công suất truyền tải, đến chia sẻ dữ liệu vận hành. Quan trọng không kém là minh bạch quy trình lựa chọn dự án theo AIMS, công bố tiêu chí đánh giá hiệu quả (về an ninh năng lượng, chi phí hệ thống, cắt giảm phát thải), cùng cơ chế đánh giá môi trường – xã hội đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Khi những điều kiện “mềm” này được chuẩn hóa song hành với nguồn lực “cứng” từ APGF, các dự án đường dây liên kết, nâng cấp trạm biến áp, hệ thống điều khiển – SCADA và các trung tâm điều độ khu vực sẽ có thể tăng tốc.

Từ góc độ thị trường, APG/APGF còn tạo động lực cho thương mại điện xanh trong ASEAN – một cơ chế cho phép quốc gia thừa điện tái tạo theo giờ nhất định bán sang nước láng giềng có nhu cầu, giảm xả bỏ công suất và tối ưu chi phí toàn hệ thống. Điều này giúp giảm phát thải với chi phí thấp hơn so với kịch bản mỗi nước tự đầu tư dư thừa nguồn đỉnh. Về phía doanh nghiệp, sự xuất hiện của một đường ống dự án (pipeline) rõ ràng sẽ giúp nhà thầu, nhà cung cấp thiết bị, nhà phát triển điện gió – điện mặt trời, các quỹ cơ sở hạ tầng và ngân hàng thương mại định hình chiến lược tham gia, từ cung ứng vật tư, EPC đến sản xuất thiết bị tại chỗ.

Cam kết hơn 12 tỷ USD của ADB và WB là bước chuyển từ “tầm nhìn” sang “đầu tư cụ thể” cho Lưới điện ASEAN. Khi nguồn lực này đi kèm cải cách thể chế, tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ và cơ chế tài chính pha trộn hiệu quả, khu vực có cơ hội rút ngắn tiến độ xây dựng một siêu lưới điện sạch, linh hoạt, đủ sức hấp thụ, truyền tải và giao thương khối lượng lớn năng lượng tái tạo trong thập kỷ quyết định đến 2035–2045.

Minh Thành