Afghanistan trước 'cơn bão kinh tế hoàn hảo'

Ông Ghullam Ali Hussaini là người Afghanistan. Ông từng kiếm được 6 USD/ngày khi làm công nhân xây dựng ở miền nam Iran. Số tiền này giúp ông đủ để thuê một căn nhà nhỏ và chu cấp cho mẹ và em trai.

Nhưng giờ đây, công việc, căn nhà và khả năng chu cấp của ông đều đã không còn.

Ông Hussaini và gia đình đã bị trục xuất về Afghanistan vào tháng 7. Ông nằm trong số 2 triệu người Afghanistan bị trục xuất khỏi các nước láng giềng.

"Tôi không yên tâm vì không tìm được nhà cho mình” – ông Hussaini nói trong khi nhâm nhi tách trà xanh tại nhà một người họ hàng.

Tuy nhiên, ông Hussaini chỉ là một trong rất nhiều trường hợp chật vật, trong bối cảnh kinh tế Afghanistan đối mặt nhiều khó khăn.

Một người đàn ông đang bế một đứa trẻ tại một trung tâm tiếp nhận tại cửa khẩu biên giới Islam Qala (Afghanistan). Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Cơn bão quét qua nền kinh tế Afghanistan

Có 2 thực tế mà Afghanistan đang phải đối mặt trong 4 năm Taliban nắm quyền.

Thực tế đầu tiên là sự hồi hương hàng loạt của người Afghanistan sống ở nước ngoài. Phần lớn trong số họ đã sống ở Iran hoặc Pakistan và bị trục xuất. Hàng triệu công dân Afghanistan đang trở về quê hương mà không có việc làm. Nhiều người thậm chí còn không có nhà.

Thực tế thứ hai là sự sụt giảm đột ngột của viện trợ nước ngoài, chủ yếu kể từ khi Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) không thể tiếp tục các hoạt động viện trợ trong năm nay. Điều này khiến hơn 400 cơ sở chăm sóc sức khỏe phải đóng cửa và hàng trăm ngàn người Afghanistan không được tiếp cận lương thực thường xuyên.

Tỉ lệ thất nghiệp gia tăng đang làm tăng thêm gánh nặng và ảnh hưởng cả những người từng có việc làm ổn định. Do thiếu tiền mặt và thiếu viện trợ nước ngoài, chính quyền Taliban đã sa thải hàng ngàn công chức và quân nhân trong những tháng gần đây.

Ông Peter Chaudhry – chuyên gia chính sách tại Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Afghanistan – mô tả đây là "một cơn bão kinh tế hoàn hảo trên nhiều phương diện".

Theo The New York Times, những hạn chế nghiêm ngặt về việc làm ở Afghanistan đang làm trầm trọng thêm tình trạng tại nước này. Trước đây, dù có nhiều rào cản, công dân Afghanistan cũng có thể tiếp cận thị trường việc làm ở Iran và Pakistan. Khi đó, cả nam giới và phụ nữ đều được phép làm những công việc như thợ làm tóc, làm vườn, chăn gia súc hoặc công nhân xây dựng.

Ngược lại, những hạn chế nghiêm ngặt đối với việc làm cho phụ nữ ở Afghanistan đã cản trở khả năng phụ nữ tham gia lực lượng lao động.

Người dân phân loại lựu ở tỉnh Kandahar (Afghanistan) vào năm 2023. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Cô Elaha (19 tuổi) là một trong những trường hợp như vậy.

Cô từng làm việc tại một tiệm làm đẹp ở Iran, nhưng cô đã phải ở nhà kể từ khi bị trục xuất về Afghanistan cùng gia đình vào tháng 6. Anh trai và cha cô – cả hai đều là công nhân xây dựng khi còn ở Iran – vẫn chưa tìm được việc làm.

"Chúng tôi chỉ biết chờ đợi" – cô nói.

Đã có tín hiệu sáng hơn, nhưng con đường còn dài

Bên cạnh các thách thức, khủng hoảng, kinh tế Afghanistan đang chứng kiến một số dấu hiệu dần phục hồi.

Năm 2024, tăng trưởng GDP của Afghanistan đạt 2,5%. Doanh thu thuế và tiền khai thác khoáng sản đang tăng lên. Khách du lịch nước ngoài đang quay trở lại nước này. Thủ đô Kabul giờ đây trông giống như một công trường xây dựng khổng lồ, với các tòa nhà mọc lên như nấm và những con đường mới đang được xây dựng.

Một số quốc gia và công ty nước ngoài cũng đã cam kết hỗ trợ nền kinh tế của Afghanistan.

Trong những tuần gần đây, Taliban đã ký một kế hoạch trị giá 10 tỉ USD với một công ty năng lượng có trụ sở tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất để sản xuất điện tại quốc gia này. Năm nay, Trung Quốc cũng cam kết tăng nhập khẩu hạt thông, lựu, đá quý và khoáng sản từ Afghanistan.

Ngoài ra, việc Nga gần đây công nhận chính quyền Taliban cũng mở ra hy vọng cho chính quyền này trong việc có cơ hội hội nhập sâu rộng hơn với thế giới.

Tuy nhiên, Ngân hàng Thế giới ước tính mức tăng trưởng gần đây còn quá khiêm tốn để có thể cải thiện mức sống cho hầu hết người dân Afghanistan. Theo UNDP, ba phần tư hộ gia đình Afghanistan không được tiếp cận an toàn với các nhu cầu cơ bản như lương thực, vệ sinh, nước sạch, chăm sóc sức khỏe hoặc nhà ở đàng hoàng.

Theo Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), khoảng 3,5 triệu trẻ em dưới 5 tuổi ở nước này bị suy dinh dưỡng. Năm 2025 cũng là năm đánh dấu sự gia tăng mạnh nhất về tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em từng được ghi nhận tại quốc gia này.

Việc nhiều người sống ở nước ngoài trở về cũng cắt đứt nguồn kiều hối quan trọng cho Afghanistan.

Một buổi sáng mùa xuân năm nay, anh Naqibullah Ebrahimi lê bước qua biên giới giữa Iran và Afghanistan với một vali đầy quần áo. Tại Isfahan – một thành phố ở miền trung Iran, anh kiếm được 300 USD/tháng tại một nhà máy sản xuất hóa chất cho máy điều hòa không khí và vòi rồng chữa cháy.

Đó là một công việc vất vả và anh phải hít phải hóa chất ngay cả khi đeo khẩu trang. Nhưng ở đó, anh được cho ăn, ở miễn phí và có thể gửi gần như toàn bộ thu nhập về cho mẹ ở Afghanistan. Nhưng giờ đây, những điều đó không còn nữa.

Một khu chợ đá quý ở thủ đô Kabul (Afghanistan). Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Tại Kabul, các chủ nhà đang đuổi những người thuê nhà để nhường chỗ cho người thân của họ trở về từ Iran. Để góp phần giải quyết vấn đề này, chính quyền Taliban đã cam kết xây dựng hàng chục thị trấn trên khắp nước này để cung cấp nơi ở cho người dân nhưng đến nay, chưa có thị trấn nào được hoàn thành.

Ông Abduld Rahman Habib – phát ngôn viên của Bộ Kinh tế do Taliban điều hành – gọi dòng người hồi hương là "một vấn đề nghiêm trọng". Tuy nhiên, ông cũng cho biết họ có thể là nguồn lực giúp tái thiết đất nước. Ông cũng kêu gọi các công ty nước ngoài đầu tư vào Afghanistan nhằm hỗ trợ phát triển nền kinh tế nước này.

KHOA ĐIỀM

KHOA ĐIỀM