AI - cái kết đắng hay tương lai tươi sáng của ngành xuất bản?

Đã có nhiều "cuốn sách" điện tử do AI tạo ra. Hiện tại, các tác phẩm được tạo ra bằng AI tạo sinh - như cách của các nền tảng Inkitt, Sudowrite - tồn tại trong một vùng xám pháp lý kỳ lạ.

Vùng xám pháp lý

Tại Mỹ, tác phẩm "do AI tạo ra" không được cấp bản quyền, nhưng tác phẩm "được AI hỗ trợ" có thể được cấp bản quyền.

Sự khác biệt giữa “được tạo ra” và “được hỗ trợ” không phải là đen trắng, không phân định rạch ròi và nó thay đổi tùy thuộc vào người định nghĩa các từ.

Kể từ cuối năm 2023, Amazon yêu cầu các tác giả khai báo nếu cuốn sách của họ là "do AI tạo ra", mặc dù thông tin đó không được chia sẻ trên trang web với độc giả. Amazon không yêu cầu khai báo nếu một cuốn sách "được AI hỗ trợ", mà họ định nghĩa là tận dụng các công cụ dựa trên AI sau khi viết ban đầu.

Một dự luật của Thượng viện Mỹ yêu cầu dán nhãn công khai cho tất cả nội dung AI đã được đưa ra vào mùa hè năm 2023, nhưng vẫn chưa được Quốc hội nước này thông qua.

Không thể theo dõi doanh số bán sách được AI hỗ trợ hoặc AI tạo ra vì các nhà xuất bản truyền thống hiện không đưa các thuộc tính đó vào dữ liệu của riêng họ. Nhưng James Yu, người xây dựng nền tảng viết có sử dụng AI Sudowrite, dự đoán rằng sự hỗ trợ của AI sẽ sớm trở thành công cụ được các nhà văn ưa chuộng như Photoshop dành cho họa sĩ: một công cụ được chấp nhận trong nghề.

Tin ở AI

Các nhà xuất bản truyền thống đã đưa ra tuyên bố công khai của riêng họ về tương lai của AI tạo sinh; gần đây, các nhà xuất bản lớn hơn dường như đang giữ các lựa chọn mở của họ và định nghĩa của riêng họ một cách lỏng lẻo.

Nihar Malaviya, Giám đốc điều hành của Penguin Random House (nhà xuất bản lớn nhất tại Mỹ), cho biết ông hy vọng công nghệ này sẽ giúp việc xuất bản nhiều sách hơn, dễ dàng hơn mà không cần thuê thêm nhân công. Những nhân viên hiện tại của họ không mấy vui vẻ về điều này; các nhân viên hiện tại của Penguin Random House gần đây đã tiết lộ rằng công ty đang sử dụng AI nội bộ để tăng năng suất cho bản sao, tiếp thị và các tài liệu viết khác.

Trong khi đó, HarperCollins thông báo rằng họ đang hợp tác với một studio AI để sản xuất bản sách nói.

Simon & Schuster, gần đây được công ty cổ phần tư nhân KKR mua lại, cũng đang sử dụng AI cho bản sao tiếp thị và hướng tới sách nói do AI tạo ra, đồng thời vẫn cởi mở với các mục đích sử dụng khác.

Tại Vương quốc Anh, Pan Macmillan đã bày tỏ sự nhiệt tình về tiềm năng của AI trong việc giúp tổ chức tiến triển nhanh hơn và sản xuất nhiều sách hơn. Chưa có nhà xuất bản lớn nào bày tỏ sự quan tâm đến việc vận hành AI tạo sinh để viết sách hoàn toàn.

Nhà văn Kwon và các tác giả khác tin rằng độc giả sẽ không bị AI tạo sinh đánh lừa, và những người ủng hộ AI về cơ bản hiểu sai về cách nghệ thuật hoạt động và cách viết diễn ra.

Nhưng mối nguy hiểm cấp bách nhất đối với các nhà văn không phải là họ sẽ bị AI thay thế. Đó là việc các tác giả vốn đã bị siết chặt sẽ càng rơi vào tình thế ngặt nghèo hơn khi ngày càng có nhiều nội dung đổ vào thị trường và khi tác phẩm sáng tạo của họ được sử dụng để đào tạo mà không được trả công.

Pháp luật có vài trò quan trọng

Với công nghệ phát triển quá nhanh, luật định chậm trễ, các nhà xuất bản kín tiếng hành động vì lợi ích của riêng họ, các tác giả có thể cần tới những điều khoản pháp lý bảo vệ. Đặc biệt với những tác giả làm việc tự do, họ không có công đoàn, tập thể đứng bên để bảo vệ quyền và lợi ích.

Carly Watters, người sở hữu công ty đại diện bản quyền, cho biết: "Tôi không nghĩ các tác giả hiểu đầy đủ về hậu quả của AI tạo sinh. Tôi nghĩ họ bối rối và khó chịu, nhưng họ không biết phải làm gì với những cảm xúc đó".

Jane Friedman, một tác giả, chuyên gia trong ngành và là người sáng lập ra bản tin xuất bản nổi tiếng Hot Sheet, nói: “Điểm mấu chốt đối với các tác giả được xuất bản theo cách truyền thống là bạn có thể yêu cầu nhà xuất bản của mình cả ngày dài về việc 'không sử dụng AI' hoặc 'không tiếp nhận AI'".

Theo Jane Friedman, các nhà xuất bản sẽ miễn cưỡng đưa ra những lời hứa mà họ không muốn giữ, đặc biệt là khi tương lai còn quá xa vời, họ cũng không muốn mất đi lợi thế cạnh tranh tiềm năng hoặc cản trở thu nhập theo cách nào đó. Nhưng bà chắc chắn rằng các nhà xuất bản cũng sẽ chiến đấu với các công ty AI để bảo vệ quyền lợi, tác phẩm của họ btrong các thỏa thuận cấp phép trong tương lai.

Vào tháng 5, với sự khuyến khích từ Hiệp hội tác giả và các đại lý bản quyền, Penguin Random House, Hachette và Macmillan đã bắt đầu cung cấp cho tác giả văn bản mẫu trong hợp đồng. Tác giả có thể tùy chọn bảo vệ tác phẩm khỏi việc nhà xuất bản cấp phép cho bên thứ ba để đào tạo AI.

Nhà văn Kwon chưa cân nhắc đến việc yêu cầu bất kỳ điều khoản bổ sung nào, mặc dù cô ấy nói rằng cô sẽ làm vậy khi có hợp đồng mới. Một số ít tác giả khác cũng sẽ làm vậy. Preston, người trước đây từng là chủ tịch của Authors Guild, cũng chưa thay đổi hợp đồng của mình, mặc dù ông dự đoán rằng các điều khoản AI một ngày nào đó sẽ trở thành tiêu chuẩn của ngành.

Cuối cùng, AI có thể tác động tới môi trường mua và bán sách, từ đó thay đổi loại tác phẩm được tạo ra. Albazaz, người sáng lập nền tảng viết Inkitt, khi được hỏi về những cuốn sách "hay nhất" trên nền tảng Inkitt, ông nhanh chóng trả lời là sách có "hiệu suất tốt nhất".

Thật vậy, công nghệ và thế giới của các nhà văn có những định nghĩa khác nhau về những gì cấu thành nên một cuốn sách "hay". Khi quá nhiều sách được tạo ra một cách nhanh chóng, sẵn có như vậy, các nhà xuất bản và độc giả có nhiều lựa chọn hơn, từ đó thu hẹp khoản đầu tư cho các tác giả.

Trong bối cảnh này, các tác giả có thể ngày càng khó có khả năng tiếp tục các dự án phức tạp, kỹ lưỡng, sâu sắc. Việc dành mười năm cho một cuốn tiểu thuyết duy nhất có thể trở nên quá tốn kém đối với một nhà văn.

Mary Rasenberger, CEO của Authors Guild, cho biết: "Những cuốn sách mà tôi sợ mất đi là những cuốn sách khiến chúng ta phải suy nghĩ và hiểu nhau".

Dưới áp lực giảm thu nhập, sẽ có nhiều tác giả chuyển ngành. Mỗi khi các tác giả tài năng ngừng viết sách, hoặc viết ít hơn, chúng ta có khả năng mất đi những cuốn sách tuyệt vời.

Việc ít đầu tư hơn vào công việc chuyên sâu và tốn thời gian sẽ tác động trực tiếp đến các tác giả, nhưng tác động tiếp theo đối với độc giả và thế giới có thể vô hình và nguy hiểm hơn.

Có một nguy cơ thực sự về sự suy giảm văn hóa đang hiện hữu. Khoảnh khắc khó khăn này trong ngành xuất bản không phải là mới. AI tạo sinh đang tồn tại ở những bước đầu không thể là khởi nguồn cho mọi tai ương của ngành xuất bản. Nhưng nó có thể tạo ra những tác động đáng sợ.

Những gì xảy ra tiếp theo không phụ thuộc vào các tác giả, tác nhân, độc giả hay thậm chí là nhà xuất bản. Các thẩm phán trong các vụ kiện bản quyền hiện tại có thể sẽ quyết định liệu các công ty AI có tiếp tục tiến lên với tốc độ chóng mặt hay không, hay liệu sẽ có một sự tính toán làm nứt vỡ nền tảng của các mô hình kinh doanh của họ.

Một số người tin rằng đó sẽ là một cú đánh chắc chắn đối với các tác giả, nhưng nhiều chuyên gia thì không chắc chắn như vậy.

Liệu các mô hình AI này có "biến đổi" tác phẩm mà chúng được đào tạo hay không, hay chúng chỉ trộn lẫn và nhai lại - và liệu những nỗ lực đó có hướng tới "lợi ích" rộng lớn hơn của xã hội hay không. Đây không phải là những định nghĩa đơn giản.

Và cách diễn giải trên các văn bản pháp lý rất quan trọng, ý nghĩa của một vài từ trên văn bản có thể thay đổi toàn bộ thế giới xuất bản.

-----------------

Kỳ hai: 'Thần đèn' AI đã thoát khỏi chiếc bình xuất bản truyền thống

Kỳ một: 'Nhân tố phản diện' trong xuất bản

Phúc Hưng

Ảnh: govtech