AI chỉ là công cụ, không thể thay tư duy của học sinh

Nhiều phần mềm, nền tảng học tập trực tuyến và công cụ hỗ trợ giảng dạy đã tích hợp AI để cá nhân hóa nội dung học tập, giúp học sinh tiếp cận kiến thức dễ dàng và nhanh chóng hơn. Tuy nhiên, AI chỉ nên dừng lại ở vai trò hỗ trợ, bởi quá trình hình thành tư duy nền tảng của trẻ em không thể và không bao giờ được phép giao phó cho máy móc.

Một tiết học về AI tại Trường TH-THCS-THPT Thanh Bình (TP.HCM) - Ảnh: Nguyễn Tuyết

Trao đổi với phóng viên Một Thế Giới, thầy Nguyễn Hữu Danh – Tổng giám thị trường TH-THCS-THPT Thanh Bình (TP.HCM) cho rằng về mặt tích cực, AI đang hỗ trợ học sinh, sinh viên rất nhiều trong việc tiếp cận kiến thức một cách nhanh chóng, tiết kiệm thời gian và cá nhân hóa quá trình học tập. Tuy nhiên, AI cũng đặt ra nhiều thách thức. Sự phụ thuộc quá mức vào các công cụ như ChatGPT có thể khiến các em suy giảm khả năng tư duy độc lập, tư duy phản biện, thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin, dễ bị dẫn dắt sai lệch, sử dụng nguồn không chính thống. Nhiều em quen với việc gõ vài dòng lệnh là có bài làm, nên dần không còn kiên nhẫn để đọc tài liệu gốc hay phân tích sâu một vấn đề.

Phát biểu trực tuyến tại hội thảo “AI và giáo dục bao trùm: Xây dựng cơ hội học tập công bằng” do T.Ư Đoàn, T.Ư Hội LHTN Việt Nam phối hợp Mạng lưới Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu tổ chức, PGS.TS Nguyễn Xuân Khánh - Đại học University of Oulu (Phần Lan) bày tỏ, cần quan tâm sự phối hợp giữa người và AI; dù dạy học hay cá nhân hóa học tập đều phải chú trọng bản chất của sự học, nhất là khi sự học ngày càng đòi hỏi cao hơn kỹ năng tư duy giải quyết vấn đề, tương tác xã hội.

PGS Khánh nhấn mạnh, thay vì giáo dục chạy theo AI và giải quyết các vấn đề của công nghệ, cần có sự dự đoán, đi trước đón đầu giúp người học ra trường đáp ứng được nhu cầu của xã hội. Dù AI phát triển thế nào thì giáo viên, giảng viên luôn đóng vai trò quan trọng trong việc truyền cảm hứng, động lực và định hướng, dõi theo người học.

Trên thực tế, nhiều quốc gia đã đi trước trong việc đưa AI vào giảng dạy, song đều áp dụng lộ trình thận trọng. Singapore là ví dụ điển hình. Chính phủ nước này khuyến khích ứng dụng AI để phân tích dữ liệu học tập, hỗ trợ giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy, nhưng kiên quyết không thay thế hoàn toàn hoạt động giảng dạy trực tiếp.

Các trường đại học lớn như National University of Singapore hay Đại học Công nghệ Nanyang tích hợp AI vào hệ thống học tập nhằm cá nhân hóa trải nghiệm cho sinh viên, song vẫn giữ vai trò chủ đạo của giảng viên và phương pháp sư phạm truyền thống. Hàn Quốc và Nhật Bản cũng áp dụng cách tiếp cận tương tự: bắt đầu đưa AI vào môn tin học hoặc một số môn tự chọn, đồng thời nhấn mạnh sự kết hợp giữa công nghệ và nền tảng tư duy tự nhiên.

Vấn đề cốt lõi là giáo dục không chỉ dừng lại ở truyền đạt kiến thức, mà còn là quá trình hình thành nhân cách, tư duy và kỹ năng sống. Trẻ em cần được trải nghiệm, sai và sửa, trao đổi với bạn bè và thầy cô, từ đó phát triển tư duy nền tảng một cách tự nhiên. Đây là quá trình không công nghệ nào có thể thay thế. AI, nếu được sử dụng đúng cách, chỉ nên đóng vai trò trợ giảng, còn trung tâm của giáo dục vẫn phải là sự chủ động của học sinh và sự đồng hành của thầy cô.

Trong bối cảnh Việt Nam đang thúc đẩy chuyển đổi số, việc ứng dụng AI trong giáo dục là xu thế không thể đảo ngược. Tuy nhiên, cần đặt ra ranh giới rõ ràng: AI là công cụ, còn quá trình hình thành tư duy nền tảng vẫn phải dựa vào con người. Sự kết hợp hài hòa này mới có thể giúp thế hệ trẻ vừa tiếp cận công nghệ hiện đại, vừa giữ được khả năng sáng tạo, phản biện và phát triển toàn diện.

Nguyễn Tuyết