AI có thể thay chúng ta… suy nghĩ?

Năng lực suy nghĩ, khả năng sáng tạo nghệ thuật không còn là đặc trưng của con người, kể từ khi có AI - Ảnh minh họa: TL

Hình ảnh AI như những bộ máy lạnh lùng, vô cảm, làm những công việc nhàm chán trước đây đã dần thay đổi, nhất là từ khi AI tạo sinh ra đời.

Thực tế cho thấy AI tạo sinh đã có thể tạo ra những nội dung mới mẻ và không kém phần thú vị. Năng lực suy nghĩ, khả năng sáng tạo nghệ thuật không còn là đặc trưng của con người, kể từ khi có AI. Thậm chí, về mặt tốc độ thì AI còn vượt qua con người. Chỉ cần vài cú nhấp chuột, AI có thể ngay lập tức tạo ra những đoạn văn với từ ngữ phong phú, những bức vẽ chi tiết phức tạp, tác phẩm âm nhạc hay video đa dạng, độc đáo mà con người cần nhiều giờ mới có thể tạo ra.

AI cũng là công cụ hỗ trợ con người sáng tạo vô cùng hiệu quả. Chỉ cần có AI, những cá nhân chẳng được đào tạo về viết nhạc, sản xuất phim hay viết sách cũng có thể tạo ra những đoạn nhạc, bộ phim hay một quyển tiểu thuyết với đầy đủ các tình tiết gay cấn. Thậm chí, có thể chúng ta đang đọc, xem những nội dung đa dạng do AI tạo ra mà vẫn nghĩ rằng tác giả là con người đích thực.

Trước đây, chúng ta luôn nghĩ rằng các cỗ máy AI sẽ thay con người làm các công việc chân tay lặp đi lặp lại, đầy nhàm chán và không cần suy nghĩ, để con người có thể dành thời gian sáng tạo và làm các công việc mang tính “trí não”, nhưng thực tế đang cho thấy AI có thể “lấn sân” và cạnh tranh với con người trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Tất nhiên, chúng ta vẫn biết rằng AI chỉ tạo ra những nội dung hình ảnh mới từ những dữ liệu đã có, do con người tạo ra. Nhiều người cho rằng đó là điểm khác nhau lớn nhất giữa sáng tạo của AI và sáng tạo của con người. Thế nhưng khó có thể nói rằng con người sáng tạo từ con số không. Mọi tưởng tượng của con người, dù phong phú đến mức nào, đều dựa trên những yếu tố đã có. Chúng ta cũng đâu có khác AI - sáng tạo từ những sáng tạo đã tồn tại trước đó.

Vậy AI và trí tuệ con người khác nhau ở đâu?

Khác với AI, con người là những sinh vật sống, kết quả của tiến hóa tự nhiên, của nỗ lực sinh tồn. Trí tuệ của con người, như Darwin nói, là sự thích nghi với môi trường sống phức tạp, hay thay đổi và khó có thể đoán trước. Nếu như AI có vẻ như hiệu quả hơn trong môi trường “đóng”, với các điều kiện định trước như trong trò chơi cờ tướng, cờ vây, thì lại không thể cạnh tranh được với trí tuệ con người trong các tình huống mở, với vô số khả năng, triển vọng khác nhau.

Trí tuệ của con người còn có chức năng sinh thái và xã hội, cho phép loài người phối hợp và thực hiện hành động ở mức cộng đồng. Không có chức năng này, AI không có ý thức về giá trị cần bảo vệ và gìn giữ. Vì thế, việc con người kiểm soát và điều khiển kết quả sáng tạo của AI vẫn là cần thiết.

Thực tế cũng cho thấy rằng AI không tránh khỏi việc đưa thông tin sai lệch, tạo ra các kết quả thiếu khách quan, mang tính phân biệt chủng tộc, giới tính... Khi chúng ta yêu cầu AI cung cấp hình ảnh con người theo các nghề nghiệp khác nhau, AI thường đưa hình ảnh đàn ông da trắng cho các nghề nghiệp được trả lương cao như bác sĩ, kỹ sư hay kiến trúc sư.

Ngược lại, với những nghề nghiệp kém phần sang trọng như phục vụ bàn, nhân viên siêu thị, thì hình ảnh thường là phụ nữ da màu. Chỉ có 7% hình ảnh bác sĩ do Stable Diffusion tạo ra là hình ảnh phụ nữ, trong khi trên thực tế phụ nữ chiếm 32% nghề bác sĩ ở Mỹ.

Không chỉ thế, đứng trước câu hỏi liệu AI một ngày trong tương lai có thể đưa ra các quyết định thay cho con người hay không, giáo sư toán và triết gia người Pháp Daniel Andler cho rằng AI còn thiếu nhiều yếu tố để có thể so sánh với trí tuệ con người. Theo ông, trước khi đi đến quyết định, cả trí tuệ con người và AI đều cần thu thập thông tin, phân tích hậu quả có thể xảy ra, tính toán và đánh giá nguy cơ.

Ở giai đoạn này, AI có thể là hữu ích cho con người trong việc xử lý và phân loại một khối lượng thông tin khổng lồ. Tuy nhiên, ở giai đoạn hai, khi ra quyết định, thì sự khác biệt giữa trí tuệ loài người và AI sẽ hiện rõ: khi con người quyết định, thì sẽ phải đảm nhận trách nhiệm, chấp nhận nguy cơ quyết định ảnh hưởng tới danh dự, tiếng tăm hay thậm chí cả sinh mạng bản thân. Ngược lại, AI chỉ thực hiện một phép tính mà không cần phải đảm nhiệm trách nhiệm nào cả, và không có gì cần phải cân nhắc trước khi quyết định.

Trong tình huống quân sự hay liên quan tới sức khỏe bệnh nhân, sự khác biệt này càng có thể có tác động lớn. AI có thể hỗ trợ con người trong việc đưa ra quyết định, nhưng không thể thay thế trí tuệ con người, đơn giản vì AI không có năng lực đảm nhận trách nhiệm về hậu quả xảy ra.

Ở thời điểm hiện nay, 39% người trẻ tuổi đang sử dụng ChatGPT hàng ngày. ChatGPT có thể đưa ra các kết quả thể hiện một mức độ “tư duy” nhất định. Liệu việc sử dụng ChatGPT có làm cho trẻ em dần mất đi thói quen suy nghĩ, giảm sút năng lực sáng tạo và tư duy? Giáo sư tâm lý thần kinh Umberto Leon Dominguez gần đây đăng tải trên tạp chí khoa học Mỹ Neuropsychology những ảnh hưởng có thể của chatbot đối với năng lực trí tuệ con người.

Theo ông, “chúng ta không thể trở thành vận động viên bóng rổ mà không tập luyện, năng lực trí tuệ của con người cũng cần được phát triển từ các hoạt động trí tuệ tích cực”. Nguy cơ “nghiện” AI cũng tồn tại, vì khi chúng ta quen với việc sử dụng AI để cho ra các kết quả mong muốn trong thời gian vô cùng ngắn, sẽ càng nảy sinh nhu cầu sử dụng AI nhiều hơn, mạnh hơn.

Rõ ràng là AI có những lợi thế không thể tranh cãi, như xử lý và cung cấp một khối lượng khổng lồ dữ liệu trong thời gian rất ngắn, giúp chúng ta học tập và làm việc hiệu quả hơn. Tuy nhiên, cần phải biết cách sử dụng AI để AI hỗ trợ tư duy cá nhân, thay vì để AI tư duy hộ cá nhân. Yann Le Cun, một trong những nhà khoa học trụ cột tạo nên AI, có nhận định rất chính xác rằng “AI nâng cao trí tuệ con người, như máy móc nâng cao sức mạnh”. AI không phải là để làm cho con người chúng ta lười suy nghĩ đi.

Thiên Kim