AI 'đánh cắp' việc làm của lao động trẻ nhưng ưu ái cho 'lớp già'

Theo dữ liệu nghiên cứu, những người lao động trẻ tuổi từ 22-25 tuổi trong các ngành nghề có độ tiếp xúc cao với AI đã chứng kiến sự suy giảm đáng kể về cơ hội việc làm kể từ cuối năm 2022, trong khi các lao động lớn tuổi lại được hưởng lợi từ cuộc cách mạng công nghệ này.

Giới trẻ có nguy cơ mất việc do bị AI thay thế

Giới trẻ bị mất việc ở lĩnh vực nào?

Nghiên cứu được thực hiện bởi ba nhà khoa học Brynjolfsson, Chandar và Chen từ Đại học Stanford đã phân tích dữ liệu việc làm trong các lĩnh vực như phát triển phần mềm và hỗ trợ khách hàng - những ngành được coi là "tiền tuyến" của cuộc cách mạng AI. Kết quả cho thấy một bức tranh không mấy lạc quan cho thế hệ Z đang bước vào thị trường lao động.

Đến tháng 7.2025, việc làm cho các nhà phát triển phần mềm trong nhóm tuổi 22-25 đã giảm gần 20% so với cuối năm 2022. Nhìn rộng hơn, việc làm trong tất cả các vai trò có độ tiếp xúc cao với AI đã giảm khoảng 6% đối với nhóm lao động trẻ này. Điều đáng chú ý là trong cùng thời gian, các lao động trong độ tuổi 35-49 lại chứng kiến mức tăng trưởng việc làm từ 6-9%, tạo ra một sự phân cực rõ rệt trên thị trường lao động.

Để giải thích hiện tượng này, các nhà nghiên cứu Stanford đã đưa ra một phân loại mới về AI, chia thành hai loại hình tác động khác nhau. Loại đầu tiên là "AI tự động hóa", có khả năng thay thế hoàn toàn các nhiệm vụ và dẫn đến sự suy giảm trong các công việc cấp độ đầu vào - đây chính là loại hình ảnh hưởng chủ yếu đến lao động trẻ. Loại thứ hai là "AI tăng cường", hoạt động như một công cụ hỗ trợ công việc của con người và các lao động lớn tuổi với kinh nghiệm dày dặn đang được hưởng lợi từ loại hình này.

Lý do cho sự chênh lệch này không khó hiểu. Lao động trẻ thường bắt đầu sự nghiệp với các vị trí cấp độ đầu vào, đây chính là những công việc có tính chất lặp đi lặp lại và dễ bị AI tự động hóa thay thế nhất. Các nhiệm vụ như lập trình cơ bản, xử lý dữ liệu, hoặc hỗ trợ khách hàng cấp độ một đều có thể được AI thực hiện với độ chính xác và tốc độ vượt trội. Ngược lại, các lao động lớn tuổi với kinh nghiệm và kỹ năng chuyên sâu có thể tận dụng AI như một "cộng sự" thông minh, kết hợp kinh nghiệm thực tế với sức mạnh xử lý của máy móc để nâng cao hiệu suất công việc.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các công ty có xu hướng cắt giảm nhân sự thay vì giảm lương khi áp dụng AI. Tỷ lệ việc làm bị ảnh hưởng nặng nề hơn nhiều so với tiền lương, điều này giải thích tại sao ngành công nghệ đã chứng kiến hơn 81.000 lượt sa thải chỉ trong năm 2025, mặc dù con số này đã giảm đáng kể so với mức đỉnh hơn 264.000 ca sa thải trong toàn bộ năm 2023.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu Stanford không hoàn toàn bi quan về tương lai. Họ nhắc đến bài học lịch sử từ cuộc cách mạng công nghệ thông tin, cuối cùng đã dẫn đến sự tăng trưởng mạnh mẽ về việc làm và mức lương thực sau một giai đoạn điều chỉnh ban đầu. Theo quan điểm này, AI có thể sẽ thực sự cải thiện thị trường lao động một cách toàn diện, nhưng chỉ sau khi vượt qua được giai đoạn "hỗn loạn" ban đầu - một giai đoạn mà những người lao động trẻ và có kỹ năng thấp hơn sẽ phải gánh chịu tác động bất lợi.

Thực tế, việc ứng dụng AI vào sản xuất và dịch vụ không hoàn toàn là tin xấu. Lịch sử cho thấy mỗi cuộc cách mạng công nghệ đều tạo ra những cơ hội việc làm mới trong khi loại bỏ những công việc cũ. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ cả cá nhân và xã hội.

Giới trẻ cần làm gì?

Đối với người lao động trẻ, việc thích ứng với kỷ nguyên AI đòi hỏi một chiến lược rõ ràng. Thay vì coi AI là mối đe dọa, họ cần học cách biến nó thành công cụ hỗ trợ. Điều này có nghĩa là tập trung phát triển những kỹ năng mà AI khó có thể thay thế được như tư duy phản biện, khả năng sáng tạo, kỹ năng giao tiếp phức tạp và khả năng giải quyết vấn đề trong những tình huống không có tiền lệ. Đồng thời, việc học tập liên tục và cập nhật kiến thức công nghệ trở thành yếu tố then chốt để không bị "bỏ lại phía sau".

Các nhà hoạch định chính sách cũng cần có những biện pháp can thiệp kịp thời. Hệ thống giáo dục cần được điều chỉnh để trang bị cho thế hệ trẻ những kỹ năng phù hợp với thời đại mới. Các chương trình đào tạo lại và nâng cao kỹ năng cho lao động trẻ cần được triển khai rộng rãi, cùng với hệ thống hỗ trợ xã hội trong giai đoạn chuyển đổi công nghệ.

Đối với doanh nghiệp, nghiên cứu Stanford đặt ra câu hỏi về trách nhiệm xã hội khi triển khai AI. Thay vì chỉ tập trung vào việc thay thế nhân viên để cắt giảm chi phí, các công ty nên cân nhắc đầu tư vào việc đào tạo lại lực lượng lao động hiện tại, tạo ra những cơ hội phát triển nghề nghiệp mới phù hợp với kỷ nguyên AI.

Nghiên cứu từ Stanford không chỉ cung cấp một cái nhìn thức tỉnh về hiện thực của cuộc cách mạng AI mà còn đặt ra những câu hỏi quan trọng về cách chúng ta định hình tương lai thị trường lao động. Trong khi thách thức đối với thế hệ trẻ là có thực và cấp bách, lịch sử cho thấy những tiến bộ công nghệ cuối cùng có thể mang lại lợi ích cho toàn xã hội nếu được quản lý một cách khôn ngoan và có trách nhiệm. Điều quan trọng là chúng ta phải hành động ngay bây giờ để đảm bảo quá trình chuyển đổi này diễn ra công bằng, không để ai bị bỏ lại trong cuộc cách mạng AI đang diễn ra.

Bùi Tú