Ấn Độ cấm xuất khẩu gạo: Nguy cơ gây mất an ninh lương thực toàn cầu

Nông dân Ấn Độ gieo mạ trên cánh đồng lúa ở bang Assam, Đông Bắc Ấn Độ.

Bộ Lương thực và Các vấn đề tiêu dùng Ấn Độ đã cấm xuất khẩu gạo trắng thường nhằm xoa dịu giá gạo nội địa đã tăng hơn 30% kể từ tháng 10-2022, đồng thời tránh rủi ro lạm phát tăng hơn nữa. Gạo là lương thực chính của hơn 3 tỷ người. Gần 90% cây trồng sử dụng nhiều nước được canh tác ở châu Á, nơi mô hình thời tiết El Nino thường mang lại lượng mưa thấp hơn.

Là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới trong 15 năm qua, Ấn Độ là nhà cung cấp gạo chính cho một số thị trường quan trọng ở châu Á và châu Phi cận Sahara. 42 quốc gia nhập khẩu hơn 50% tổng lượng gạo từ Ấn Độ, một khối lượng lớn không dễ thay thế bởi các nước xuất khẩu khác như Việt Nam, Thái Lan hoặc Pakistan. Tại châu Phi, thị phần gạo của Ấn Độ vào năm 2022 vượt quá 80% đối với một số quốc gia.

Năm nay, hiện tượng El Nino xảy ra sớm hơn dự kiến khiến thời tiết khô hơn, ấm hơn ở một số khu vực châu Á và sẽ gây hại cho sản xuất lúa gạo. Nhưng ở một số vùng phía Bắc Ấn Độ, mưa lớn trong vài tuần qua đã làm hư hại mùa màng mới gieo trồng ở các bang Punjab và Haryana. Những cánh đồng lúa bị ngập nước buộc nông dân phải chờ đợi trước khi họ có thể cấy lại. Ở các bang trồng lúa chủ yếu khác, nông dân đã chuẩn bị vườn ươm nhưng không thể cấy lúa do không đủ mưa. Tính đến nay, nông dân Ấn Độ đã trồng lúa trên diện tích nhỏ hơn 6% so với năm 2022.

Trước thực trạng sản lượng gạo bị ảnh hưởng do thời tiết bất thường như mưa lớn hay thiếu mưa, Chính phủ Ấn Độ cho rằng, lệnh cấm xuất khẩu sẽ bảo đảm đủ gạo trắng thường tại thị trường trong nước và hạ nhiệt giá gạo. Giám đốc điều hành của Viện Chính sách nông nghiệp và thương mại có trụ sở tại Minneapolis (Mỹ) Sophia Murphy cho biết, gạo là lương thực chính đối với 1,2 tỷ dân Ấn Độ nên Chính phủ quản lý nguồn cung chặt chẽ là tất yếu. Động thái hiện tại của Ấn Độ bổ sung cho các hạn chế xuất khẩu gạo của nước này. Năm 2022, Ấn Độ thực hiện lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm và áp thuế bổ sung 20% đối với xuất khẩu gạo trắng thường. Tuy nhiên, xuất khẩu gạo của Ấn Độ vẫn đạt mức cao kỷ lục 22,3 triệu tấn trong năm 2022.

Lệnh cấm của Ấn Độ là đòn giáng mới nhất vào thị trường gạo toàn cầu và giá đã tăng 15% đến 20% kể từ tháng 9-2022. Vì Ấn Độ chiếm 40% lượng gạo xuất khẩu toàn cầu trong năm 2022 nên bất kỳ động thái nào của nước này đều tác động đáng kể đến thị trường. Theo dữ liệu từ Hiệp hội Các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, giá gạo 5% tấm của nước này đã tăng lên 545 USD/tấn, mức cao nhất kể từ tháng 2-2021, từ mức 515 USD/tấn vào tuần trước.

Một công ty giao dịch quốc tế tại Singapore cho biết: “Giá gạo sẽ còn tăng cao hơn trên thị trường xuất khẩu. Chúng tôi ước tính mức tăng tối thiểu là 50 USD/tấn và có thể lên tới 100 USD hoặc hơn. Cả bên bán lẫn bên mua đều đang đợi xem thị trường sẽ lên cao tới đâu”.

Ông Chookiat Ophaswongse - Chủ tịch danh dự của Hội Xuất khẩu gạo Thái Lan phân tích, các doanh nghiệp không muốn bán ra vì không biết niêm yết giá nào. Một số thương gia cho rằng, giá có thể lên tới 700-800 USD/tấn. Các nước nhập khẩu gạo lớn trên thế giới như Indonesia và Philippines đang tăng tốc nhập khẩu với các đơn hàng lớn nhằm bảo đảm kho dự trữ trước các rủi ro thiếu hụt lương thực.

Trong khi đó, động thái cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ đã gây ra một số đợt mua tích trữ lớn ở nhiều quốc gia. Từ Mỹ đến Canada và Australia, các báo cáo về việc người Ấn Độ và người châu Á nói chung ở nước ngoài tích trữ lương thực đang lan truyền chóng mặt. Một số cửa hàng đã áp đặt giới hạn mua, trong khi những cửa hàng khác tăng giá để trục lợi...

Quyết định cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ trùng với thời điểm thị trường lúa mì toàn cầu tăng mạnh, làm dấy lên mối lo ngại mới về giá lương thực tăng cao. Giá lúa mì toàn cầu đã tăng hơn 10%, mức tăng hằng tuần lớn nhất trong 17 tháng do các cuộc không kích của Nga vào các cảng ở Ukraine dẫn đến lo ngại về nguồn cung toàn cầu. Nhìn toàn cảnh, lệnh cấm xuất khẩu có thể làm trầm trọng thêm lạm phát trên thị trường lương thực thế giới, làm gia tăng giá cả do thời tiết thất thường và cuộc xung đột Nga - Ukraine.