Ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt của Mỹ, dòng vốn FDI Trung Quốc 'đi lùi' về năm 1991

Khu phố cạnh nhà máy sản xuất Iphone ở Trịnh Châu, Hà Nam vốn sầm uất nay vắng tanh vì Foxconn chuyển dây chuyền sang nước khác. Ảnh: Chosun.

Số liệu thống kê cho thấy năm 2024 đầu tư trực tiếp của nước ngoài (FDI) vào Trung Quốc chỉ đạt 4,5 tỷ USD, tương đương quy mô của 33 năm trước (năm 1991: 4,4 tỷ USD). So với mức đỉnh điểm là 344,1 tỷ USD vào năm 2021, con số này chỉ còn 1/77 (một phần bảy mươi bảy).

Từ năm 2020, khi đại dịch COVID-19 chính thức bắt đầu, dòng vốn nước ngoài liên tục rút lui, nhưng vẫn chưa rút đến mức này. Các yếu tố chính là sự di dời các cơ sở sản xuất do sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc và tình trạng tiêu dùng nội địa chậm chạp ở Trung Quốc. Luật chống gián điệp có hiệu lực vào năm 2023 đã khiến môi trường kinh doanh xấu đi và cảm giác bất an do hàng loạt vụ tấn công vào sinh viên Nhật Bản cũng có tác động. Niềm tin của cộng đồng quốc tế vào tương lai kinh tế của Trung Quốc đã chạm đáy.

Đầu năm ngoái, chính phủ Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Lý Cường đã xây dựng "Phương án hành động ổn định đầu tư nước ngoài" và thực hiện nhiều biện pháp đối phó, nhưng sau khi kết quả được công bố, chính phủ Trung Quốc dường như đã phải chịu một đòn giáng.

Tờ báo chính thức của Trung Quốc là Nhân dân Nhật báo cho biết trong một báo cáo trên trang nhất vào ngày 10/2/2025: “Nguồn vốn nước ngoài không theo kịp những thay đổi trên thị trường Trung Quốc đã rút lui”. Thủ tướng Lý Cường cũng chỉ trích các cơ quan truyền thông nước ngoài rằng: “Một số cơ quan truyền thông nước ngoài đã lợi dụng cơ hội này để rêu rao ‘Trung Quốc không hoan nghênh đầu tư nước ngoài’”.

Bài viết trên Nhân dân Nhật báo ngày 10/2 về vấn đề vốn nước ngoài rút khỏi Trung Quốc quy mô lớn. Ảnh: Chosun.

FDI giảm mạnh chưa từng thấy

Cục Quản lý Ngoại hối Nhà nước Trung Quốc ngày 14/2 đã công bố tình hình cán cân thanh toán năm ngoái. Năm ngoái, tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Trung Quốc đạt 4,5 tỷ USD. Vào năm 2021, FDI Trung Quốc đạt 344,1 tỷ USD, mức cao kỷ lục trong lịch sử, nhưng đã giảm mạnh xuống còn 190,2 tỷ USD vào năm 2022 và 42,7 tỷ USD năm 2023 và hiện đã gần như chạm đáy.

May mắn thay, thị trường vốn tăng trưởng âm cho đến quý 3 năm ngoái đã chuyển sang tăng trưởng dương sau khi dòng vốn 17,5 tỷ USD bắt đầu tăng vào quý 4/2024.

Con số 4,5 tỷ USD vốn FDI là mức thấp nhất kể từ năm 1992 và chỉ tương đương với 13% FDI của Hàn Quốc năm ngoái (34,6 USD). Kể từ khi FDI đạt 4,4 tỷ USD vào năm 1991, đầu tư nước ngoài đổ vào Trung Quốc hàng năm đều tăng. Từ năm 2005 đến năm 2022, không có năm nào dưới 100 tỷ USD.

Ngược lại, đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của các công ty Trung Quốc là 172,8 tỷ USD vào năm ngoái. Xét theo dòng tiền chảy vào và chảy ra, con số này tương đương với dòng tiền chảy ra mất 168,4 tỷ USD, lập mức cao kỷ lục trong lịch sử.

Một cửa hàng chuyên doanh Chanel ở Bắc Kinh đóng cửa. Ảnh: Chosun.

Hàng loạt ngành nghề đang rút lui

Lý do lớn nhất khiến thị trường Trung Quốc bị các công ty nước ngoài thờ ơ là sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc. Nếu một cơ sở sản xuất được thành lập tại Trung Quốc, chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực bởi các lệnh trừng phạt và chiến tranh thuế quan đối với Trung Quốc. Do đó, các công ty nước ngoài đã chuyển cơ sở sản xuất của họ từ Trung Quốc sang Ấn Độ, Đông Nam Á, Mexico...

Trong 2 năm qua, các hãng Sony, Panasonic của Nhật Bản và các nhà sản xuất PC của Mỹ là Dell và HP đã đóng cửa các nhà máy của họ tại Trung Quốc và chuyển cơ sở sản xuất sang Đông Nam Á. Công ty lốp (vỏ) xe Nhật Bản Bridgestone cũng đã tái cơ cấu tất cả các nhà máy của mình tại Trung Quốc vào năm ngoái. Các công ty Mỹ như IBM và Microsoft đã đóng cửa các cơ sở nghiên cứu tại Trung Quốc.

Biểu đồ vốn FDI vào Trung Quốc từ 1998 đến 2024 (đơn vị: trăm triệu USD). Ảnh: Owlting.

Hãng Foxconn của Đài Loan, được giao sản xuất iPhone cho Apple, từng sử dụng 300.000 lao động Trung Quốc, nhưng hiện con số này đã giảm xuống còn 120.000. Foxconn đã chuyển cơ sở sản xuất của họ sang Ấn Độ, Việt Nam. Tờ SCMP ra ngày 13/2 đã đăng tải một bài báo về nhà máy sản xuất iPhone lớn nhất Trung Quốc tại Trịnh Châu, tỉnh Hà Nam, trong đó nêu rõ: "Số lượng nhân viên của Foxconn tại Trung Quốc sẽ tiếp tục giảm trong năm nay".

Bong bóng bất động sản vỡ đã dẫn đến nhu cầu trong nước sụt giảm và tốc độ tăng trưởng chậm lại ở Trung Quốc, đây cũng là một yếu tố chính khiến vốn nước ngoài rút đi. Khi tầng lớp trung lưu thắt chặt hầu bao và mức tiêu dùng chậm lại, các công ty Trung Quốc đã tham gia vào cuộc cạnh tranh giá khốc liệt, không phải vì họ không thể kiếm được lợi nhuận mà chỉ đơn giản là vì họ muốn cắt lỗ.

Nhiều thương hiệu nổi tiếng thế giới như Gucci, Louis Vuitton, Chanel, Prada, Burberry…từng đổ xô đến Trung Quốc, nhưng hiện nay đang lần lượt rời khỏi thị trường này. Có tin kể từ năm ngoái có 14 cửa hàng của sáu thương hiệu quốc tế lớn đã đóng cửa.

Biểu đồ vốn đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Trung Quốc từ 1998-2024 (đơn vị tính: trăm triệu USD) . Ảnh: Owlting.

Quy mô lao động làm cho nước ngoài giảm hơn 15%

Việc thực hiện Luật chống gián điệp và môi trường kinh doanh xấu đi cũng là một trong những lý do khiến các doanh nghiệp vốn đầu tư nước ngoài rút lui. Trong 2 năm qua, nhiều công ty đa quốc gia trong lĩnh vực tài chính, pháp luật và điều tra như công ty quản lý tài sản toàn cầu Vanguard Group và công ty luật nổi tiếng của Mỹ SASM&F đã rút khỏi thị trường Trung Quốc. Có thể nói, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đang rút khỏi hầu hết mọi lĩnh vực, từ cơ sở sản xuất chế tạo đến các cửa hàng tiêu dùng và công ty dịch vụ.

Việc rút lui của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã khiến môi trường việc làm ở Trung Quốc xấu đi. Theo báo cáo, quy mô lao động của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã giảm hơn 15% trong vài năm trở lại đây.

Tờ Nikkei của Nhật Bản ngày 17/2 viết: "Theo chính sách cải cách và mở cửa, nền kinh tế Trung Quốc, vốn phát triển nhờ thu hút vốn, nhân tài và công nghệ nước ngoài, đã đứng trước ngã ba đường".

Trong một báo cáo vào tháng 10 năm ngoái, nhà nghiên cứu trưởng Quan Chi Hùng của Viện nghiên cứu thị trường vốn Nomura Securities cho biết: "Trong tình hình xung đột Mỹ-Trung trở nên bình thường, xu hướng các công ty nước ngoài rút khỏi thị trường Trung Quốc đang tăng tốc. Việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, chủ yếu là chuyển dịch sản xuất về trong nước (Onshoring) cũng sẽ tiếp tục".

Thu Thủy