ASEAN cấp thiết hành động ứng phó với biến đổi khí hậu

Các Bộ trưởng Môi trường ASEAN cam kết hợp tác chặt chẽ để hành động ứng phó với biến đổi khí hậu tại AMME-18

Đối mặt với thách thức nghiêm trọng của biến đổi khí hậu

Trong bối cảnh ấy, tính cấp thiết của hành động ứng phó với biến đổi khí hậu đối với ASEAN chưa bao giờ trở nên rõ ràng như hiện nay. Các diễn đàn, hội nghị cấp khu vực và quốc tế gần đây, đặc biệt là Hội nghị Bộ trưởng Môi trường ASEAN lần thứ 18 (AMME-18) diễn ra tại Langkawi (Malaysia) ngày 4-9, cùng cuộc đối thoại chiến lược với Hội nghị lần thứ 30 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) André Aranha Corrêa do Lago đã tái khẳng định nỗ lực và quyết tâm hành động của ASEAN trong vấn đề toàn cầu này.

Có thế thấy, ASEAN đang trên đà vươn lên mạnh mẽ về kinh tế. Với hơn 650 triệu dân, lực lượng lao động trẻ và năng động, khu vực này hiện đã trở thành nền kinh tế lớn thứ năm thế giới và dự báo sẽ vươn lên vị trí thứ tư vào năm 2040. Tuy nhiên, sự phát triển đầy hứa hẹn ấy lại đứng trước nguy cơ bị “chặn đứng” hoặc đảo ngược do những tác động ngày càng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu.

Đông Nam Á có đường bờ biển trải dài, đóng vai trò huyết mạch trong thương mại toàn cầu khi kết nối các tuyến hàng hải trọng yếu giữa Đông Á, Trung Đông và châu Phi. Song cũng chính lợi thế ấy khiến khu vực dễ tổn thương trước nước biển dâng và bão nhiệt đới. Lưu vực Tây Bắc Thái Bình Dương, nơi Đông Nam Á tọa lạc, được coi là vùng có hoạt động bão nhiệt đới mạnh nhất thế giới, chiếm tới 30% tổng số cơn bão toàn cầu.

Thực tế, từ năm 1970 đến 2019, khoảng một nửa số cơn bão trong lưu vực này đã đổ bộ vào Đông Nam Á, trong đó Philippines, Việt Nam, Thái Lan, Myanmar… là những quốc gia chịu thiệt hại nặng nề nhất. Theo ước tính, trong giai đoạn 1987-2016, khu vực đã mất khoảng 32 tỷ USD do các cơn bão gây ra. Chỉ riêng siêu bão Haiyan năm 2013 đã khiến hơn 6.000 người thiệt mạng và tàn phá hạ tầng, chuỗi cung ứng trong nhiều tuần. Năm 2024, bão Yagi đã ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động logistics và xuất khẩu của Việt Nam.

Tác động của biến đổi khí hậu với ASEAN không chỉ dừng ở những con số thương vong hay thiệt hại trực tiếp về kinh tế. Nó còn làm tổn hại chuỗi cung ứng toàn cầu mà khu vực là mắt xích quan trọng. ASEAN hiện là trung tâm sản xuất linh kiện điện tử, kim loại, dệt may và nông sản. Những ngành này dễ bị tổn thương trước bão lũ và thiên tai. Các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) - chiếm 98% số doanh nghiệp, tạo 66% việc làm, 41% GDP và 13% kim ngạch xuất khẩu - lại càng mong manh khi chỉ cần một đợt thiên tai lớn là có thể mất trắng.

Hệ quả là sự gián đoạn kinh tế ở ASEAN do tác động của các hiện tượng thời tiết cực đoan do biến đổi khí hậu không chỉ dừng lại trong khu vực, mà còn tác động dây chuyền tới các nền kinh tế lớn trên thế giới. Điều đó cho thấy, ứng phó với biến đổi khí hậu ở ASEAN không chỉ là câu chuyện nội bộ của khối, mà còn gắn chặt với sự ổn định và phát triển toàn cầu.

Thế nhưng, ASEAN hiện vẫn đủ mạnh mẽ trong ứng phó với biến đối khí hậu. Trong khi Liên minh châu Âu (EU) đã thiết lập một chiến lược khu vực về giảm thiểu rủi ro khí hậu với các mục tiêu ràng buộc pháp lý và thời gian cụ thể, ASEAN vẫn giữ phương thức hợp tác lỏng lẻo và tự do hơn. Nếu muốn bảo vệ tiềm năng kinh tế trong bối cảnh khí hậu ngày càng khắc nghiệt, các quốc gia Đông Nam Á cần hợp tác chặt chẽ và có điều phối tốt hơn.

Do đó, không chỉ mỗi thành viên, cả Hiệp hội mà ASEAN cũng cần phải hợp tác chặt chẽ, hiệu quả hơn với thể giới để thích ứng với biến đổi khí hậu. ASEAN đã có nhiều sáng kiến đối thoại và xây dựng năng lực về môi trường, nhưng cần phải chuyển từ lời nói thành hành động.

Cấp thiết hành động ứng phó với biến đối khí hậu

AMME-18 và cuộc đối thoại chiến lược với Chủ tịch COP30 đã cho thấy rõ hơn nỗ lực của các nước ASEAN thúc đẩy các ưu tiên về khí hậu trước thềm COP30. Tuyên bố chung của ASEAN đưa ra tại AMME-18 đã nhấn mạnh tính cấp thiết của hành động ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt khi Đông Nam Á được coi là một trong những khu vực dễ bị tổn thương nhất trên thế giới.

Các Bộ trưởng Môi trường ASEAN đã đề ra 5 ưu tiên chính trước thềm COP30, trong đó nổi bật là gia tăng nguồn lực tài chính khí hậu, khi mục tiêu 300 tỷ USD/năm vẫn còn xa so với nhu cầu thực tế 422 tỷ USD vào năm 2030. Các Bộ trưởng Môi trường ASEAN cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải sớm hoàn tất đàm phán Mục tiêu toàn cầu thích ứng (GGA), đồng thời đẩy nhanh Lộ trình thích ứng Baku để tăng cường khả năng phục hồi của các cộng đồng.

Bên cạnh đó, các bộ trưởng kêu gọi vận hành đầy đủ và nhanh chóng Quỹ ứng phó mất mát và thiệt hại, nhằm bảo đảm hỗ trợ kịp thời cho các nhóm dân cư dễ bị tổn thương. ASEAN cũng mong muốn đẩy nhanh áp dụng Khung carbon chung của khối để thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng. Các bộ trưởng kêu gọi tăng cường khả năng tiếp cận công nghệ khí hậu, đi kèm với sự linh hoạt cần thiết cho các quốc gia đang phát triển….

Có thể thấy, thách thức mà biến đổi khí hậu đặt ra cho ASEAN là vô cùng khốc liệt, nhưng cũng chính là cơ hội để khối này khẳng định vai trò, tiếng nói và sự trưởng thành trên trường quốc tế. Thế giới đang theo dõi từng bước đi của ASEAN, không chỉ bởi đây là khu vực năng động, phát triển nhanh, mà còn bởi sự ổn định và bền vững của ASEAN gắn liền với an ninh, thịnh vượng toàn cầu.

Ứng phó với biến đổi khí hậu không chỉ là trách nhiệm với người dân hiện tại, mà còn là nghĩa vụ với các thế hệ mai sau. ASEAN càng sớm chuyển hóa nhận thức thành hành động cụ thể, từ xây dựng hạ tầng thích ứng, bảo vệ doanh nghiệp nhỏ, thúc đẩy chuyển đổi năng lượng, cho đến phát triển tài chính xanh… thì càng củng cố vị thế của mình như một hình mẫu khu vực đoàn kết và chủ động trước thách thức toàn cầu.

Như Thứ trưởng Lê Công Thành đã nhấn mạnh: “Với tinh thần đoàn kết, trách nhiệm và tầm nhìn chiến lược, ASEAN sẽ khẳng định vai trò tiên phong trong ứng phó biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường toàn cầu. Việt Nam cam kết đồng hành cùng các nước thành viên để xây dựng một ASEAN xanh, sạch, an toàn và thịnh vượng hơn”. Đó vừa là khát vọng, vừa là cam kết hành động của ASEAN, hướng tới xây dựng một khu vực Đông Nam Á xanh, sạch, an toàn và thịnh vượng.

Biến đổi khí hậu không còn là một viễn cảnh xa xôi mà đang hiện hữu ngay trước mắt, tác động đến từng mái nhà, từng cánh đồng, từng doanh nghiệp trong khu vực ASEAN. Chính vì thế, ứng phó với biến đổi khí hậu không chỉ là một yêu cầu chính sách, mà đã trở thành vấn đề cấp bách, cần phải hành động quyết liệt và mạnh mẽ.

ASEAN đã có những bước đi quan trọng, từ đối thoại chiến lược, xây dựng khung hành động, đến khẳng định cam kết tại AMME-18. Tuy nhiên, chặng đường phía trước còn dài với không ít khó khăn, thử thách. Chỉ khi nào ASEAN biến quyết tâm thành hành động cụ thể, đồng bộ và bền bỉ, khối mới có thể bảo vệ thành quả phát triển, đồng thời góp phần vào nỗ lực toàn cầu ứng phó với biến đổi khí hậu. Một ASEAN xanh, kiên cường và bền vững sẽ không chỉ là lá chắn cho người dân khu vực, mà còn là nguồn cảm hứng và động lực cho toàn thế giới trên hành trình xây dựng một tương lai chung thịnh vượng và an toàn hơn. Trong các nỗ lực chung ấy, Việt Nam tiếp tục khẳng định vai trò thành viên tích cực, tiên phong.

Hoàng Tuấn