ASEAN định hình tương lai năng lượng

Ông Tan See Leng, Bộ trưởng Nhân lực, Bộ trưởng phụ trách Năng lượng, Khoa học và Công nghệ, Bộ trưởng Thương mại và Công nghiệp Singapore phát biểu tại lễ khai mạc.

Tuần lễ năng lượng quốc tế Singapore (SIEW) 2025 đã khai mạc sáng nay (27/10) tại Trung tâm Triển lãm và Hội nghị Marina Bay Sands, Singapore. Nhiều nhà lãnh đạo năng lượng quốc tế và khu vực cũng như các chuyên gia trong lĩnh vực này đã tập trung thảo luận về các chiến lược cấp bách nhằm giải quyết thế tiến thoái lưỡng nan trong phát triển năng lượng, trong bối cảnh nhu cầu năng lượng của Đông Nam Á dự kiến sẽ tăng với tốc độ chóng mặt.

Các chủ đề thảo luận trong khuôn khổ sự kiện xoay quanh việc tăng cường kết nối lưới điện, đẩy mạnh năng lượng hạt nhân thế hệ tiếp theo, và xây dựng chuỗi cung ứng vững chắc.

Kỷ nguyên điện năng và vai trò của Đông Nam Á

Phát biểu tại lễ khai mạc SIEW 2025, Giám đốc Điều hành Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), Tiến sĩ Fatih Birol, nhấn mạnh rằng Đông Nam Á là một trong những động lực chính của hệ thống năng lượng toàn cầu. IEA dự đoán các nước ASEAN sẽ bổ sung 300GW công suất điện trong 10 năm tới, theo ông Birol là “tương đương thêm một Nhật Bản vào công suất điện khu vực”.

Trong diễn văn khai mạc, ông Tan See Leng, Bộ trưởng Nhân lực, Bộ trưởng phụ trách Năng lượng, Khoa học và Công nghệ, Bộ trưởng Thương mại và Công nghiệp Singapore, cũng đưa ra số liệu ước tính khu vực ASEAN có hơn 20TW năng lượng mặt trời và gió chưa được khai thác, và con số này sẽ còn cao hơn nếu tính cả thủy điện và địa nhiệt.

“Kỷ nguyên điện năng đang đến”, Giám đốc IEA nói. Nhu cầu điện năng trên thế giới đang tăng trưởng rất mạnh mẽ, một điều chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ qua, không chỉ ở các nước đang phát triển mà còn ở các nền kinh tế tiên tiến. Về nguyên nhân sự gia tăng này, ông Birol cho rằng có 3 yếu tố: Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), khi xây dựng AI cần các trung tâm dữ liệu sử dụng một lượng lớn điện năng; Lượng máy điều hòa không khí không ngừng gia tăng do biến đổi khí hậu, đây được xem như nguồn tiêu thụ điện lớn nhất nhì hiện nay; Sự phát triển của xe điện. Để đáp ứng nhu cầu này và đạt được mục tiêu giảm phát thải, các quốc gia cần một tổ hợp nguồn đa dạng, bao gồm việc tận dụng tiềm năng lớn của năng lượng tái tạo.

Giám đốc Điều hành Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), Tiến sĩ Fatih Birol phát biểu tại lễ khai mạc SIEW 2025.

Tỷ trọng năng lượng tái tạo trong khu vực ASEAN đã đạt 33,5% tổng công suất lắp đặt và 14% trong tổng cung năng lượng sơ cấp vào năm 2023. Mục tiêu của khu vực này trong năm 2025 tương ứng là 35% và 23%. Ông Birol nhận định Việt Nam, Thái Lan, Indonesia là 3 quốc gia Đông Nam Á có triển vọng rất lớn, với mức độ tăng trưởng nhanh đặc biệt trong phát triển năng lượng mặt trời.

Trong Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII) vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, Việt Nam sẽ ưu tiên phát triển mạnh các nguồn năng lượng tái tạo phục vụ sản xuất điện, đạt tỷ lệ khoảng 30,9-39,2% vào năm 2030, hướng tới mục tiêu tỷ lệ năng lượng tái tạo đạt 47% với điều kiện các cam kết theo Tuyên bố chính trị về thiết lập Quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng với Việt Nam (JETP) được các đối tác quốc tế thực hiện đầy đủ, thực chất. Định hướng đến năm 2050, tỷ lệ năng lượng tái tạo lên đến 67,5-71,5%.

Ở một khía cạnh khác, các đại biểu trong lễ khai mạc đều nhắc đến sự cần thiết của điện hạt nhân. Ông Rafael Mariano Grossi, Tổng Giám đốc Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế IAEA, cũng cho rằng điện hạt nhân chắc chắn có thể hỗ trợ khu vực Đông Nam Á, giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu và cung cấp nguồn điện ổn định.

Ông Grossi cho hay, IAEA có thể hỗ trợ các quốc gia ASEAN về chuyên môn, đào tạo và tư vấn khung pháp lý về an ninh và các biện pháp bảo cho việc triển khai năng lượng hạt nhân. Tháng 7 vừa qua, IAEA đã tổ chức một khóa đào tạo cho các chuyên gia Đông Nam Á tại Bangkok (Thái Lan) nhằm mục đích xây dựng các kỹ năng cần thiết để triển khai các công nghệ này một cách an toàn và hiệu quả.

Còn theo đánh giá của IEA, điện hạt nhân có sự trở mình mạnh mẽ hơn thời gian qua và các lò phản ứng hạt nhân nhỏ (SMRs) sẽ khả thi về mặt thương mại trong tầm nhìn tới năm 2030. Nhiều nước Đông Nam Á cũng đang cân nhắc tới phát triển điện hạt nhân trong chiến lược như Việt Nam, Indonesia, Philippines và Singapore.

Là đại diện nước chủ nhà của SIEW, ông Tan See Leng nhận định năng lượng hạt nhân sẽ là một lựa chọn tiềm năng, an toàn và cạnh tranh về chi phí ở Singapore. Hiện Singapore đã thành lập các nhóm chuyên trách về năng lượng hạt nhân trong các cơ quan chính, bao gồm Văn phòng Năng lượng Hạt nhân (trong EMA) và Bộ phận An toàn Hạt nhân (trong NEA). Singapore cũng đã ký Hiệp định 123 với Mỹ vào tháng 7 năm ngoái và một thỏa thuận hợp tác tương tự với Pháp vào tháng 5 năm nay trong lĩnh vực này.

Thúc đẩy sáng kiến lưới điện khu vực

Các thảo luận sáng 27/10 tại SIEW đã cho thấy sự thống nhất ở việc cần thiết phải có kết nối trong tương lai năng lượng khu vực. “Chúng ta không thể làm việc đó một mình”, ông Tan See Leung kêu gọi. Ông Tan khẳng định thúc đẩy sáng kiến lưới điện ASEAN là chìa khóa để khai thác tiềm năng năng lượng tái tạo rộng lớn của khu vực, “Kết nối liên thông là cách để bắc cầu rút ngắn khoảng cách giữa các nguồn tài nguyên tái tạo (thường ở xa trung tâm nhu cầu) và người tiêu dùng”.

Tầm nhìn hợp tác năng lượng của ASEAN là rất khả thi bởi hiện tại Đông Nam Á đã chia sẻ một mạng lưới cáp viễn thông dưới biển dày đặc kết nối các nền kinh tế kỹ thuật số.

Ông Tan See Leng, Bộ trưởng Nhân lực, Bộ trưởng phụ trách Năng lượng, Khoa học và Công nghệ, Bộ trưởng Thương mại và Công nghiệp Singapore cùng đại diện Cơ quan năng lượng thị trường Singapore ấn nút khai mạc Tuần lễ năng lượng quốc tế Singapore (SIEW) 2025.

Sáng kiến lưới điện cũng nhận được sự ủng hộ của các chuyên gia. Tiến sĩ Fatih Birol của IEA cho rằng “xây dựng lưới điện trong khu vực là một cơ hội kinh tế rất quan trọng, an toàn về mặt kinh tế, an ninh năng lượng và chống biến đổi khí hậu”.

Các nước Đông Nam Á thời gian qua đã có những bước tiến đáng kể trong thương mại điện xuyên biên giới.

Hội nghị Bộ trưởng năng lượng ASEAN lần thứ 43 (diễn ra từ 14-17/10 tại Kualar Lumpur, Malaysia) cũng đã thông qua nhiều sáng kiến quan trọng như Bản ghi nhớ Tăng cường về Lưới điện ASEAN (APG) và Hiệp định An ninh Dầu khí ASEAN (APSA), Kế hoạch Hành động Năng lượng ASEAN (APAEC) giai đoạn 2026-2030. Một trong những điểm nhấn nổi bật của AMEM-43 là việc ra mắt Quỹ Tài trợ lưới điện ASEAN (APGF), sáng kiến chung giữa Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Ngân hàng Thế giới (WB) nhằm hỗ trợ các dự án lưới điện xuyên biên giới.

Bên cạnh đó, ASEAN cũng hoàn tất Lộ trình dài hạn về năng lượng tái tạo (RE-LTR), trong đó tập trung vào một số nguồn như năng lượng mặt trời, thủy điện, gió, cùng việc thống nhất được một số nội dung của các khuôn khổ mới về hiệu quả năng lượng, cáp điện ngầm xuyên quốc gia và năng lượng hạt nhân dân sự.

Trong thương mại điện, Singapore, Indonesia, Việt Nam, Campuchia. Australia cũng đã ký kết các cũng đã có hợp tác (thông qua MOU) và đạt nhiều bước tiến.

Tuần lễ năng lượng quốc tế Singapore (SIEW) là sự kiện thường niên do EMA chủ trì. Chủ đề năm nay của SIEW là "Envisioning Energy Tomorrow, Building Systems Today" (Tầm nhìn Năng lượng Ngày mai, Xây dựng Hệ thống Ngày nay). Ông Tan See Leng gọi đây là một cam kết và là một lời kêu gọi hành động. Ông kêu gọi hợp tác mạnh mẽ giữa các quốc gia Đông Nam Á, các cơ quan quốc tế như IEA, IAEA, IRENA (Cơ quan Năng lượng tái tạo quốc tế) và các đối tác khác. “Hãy tham gia viết nên chương quan trọng này và đi trên hành trình này". SIEW 2025 diễn ra từ 27/10 đến hết 31/10.

Lưu Phương Mai