Asia Times: Việt Nam-Nhật Bản sẽ duy trì quan hệ chiến lược thời kỳ hậu Abe

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc và Phu nhân chụp ảnh cùng Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tại Lễ đón Thủ tướng Shinzo Abe thăm chính thức Việt Nam, tháng 1/2017.

Bài báo cho rằng, là thủ tướng tại vị lâu nhất của Nhật Bản, ông Shinzo Abe đã để lại những di sản ngoại giao to lớn, một trong những di sản đáng chú ý nhất là quan hệ chiến lược song phương giữa Nhật Bản và Việt Nam. Do đó, việc ông từ chức có nhiều hệ lụy đối với hai nước.

Tuy nhiên, với những gì hai bên đã đạt được cho đến nay, lợi ích chung và cục diện địa-chính trị khu vực, về cơ bản, quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam-Nhật Bản sẽ tiếp tục bền chặt.

Thủ tướng Abe đã đóng góp đáng kể vào sự phát triển của quan hệ Việt - Nhật. Năm 2006, trong nhiệm kỳ đầu của ông, Việt Nam và Nhật Bản đã tuyên bố cùng nhau hướng tới Quan hệ đối tác chiến lược vì hòa bình và thịnh vượng ở châu Á. Đây là dấu ấn lịch sử của quan hệ ngoại giao Việt Nam-Nhật Bản.

Sau đó vào năm 2014, trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Abe, nhờ sự ủng hộ nhất quán đối với quan hệ quốc phòng và an ninh với Việt Nam trước đó, trong chuyến thăm Tokyo của Chủ tịch nước Việt Nam Trương Tấn Sang, hai bên đã nâng cấp quan hệ đối tác lên “Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng châu Á”, mở ra kỷ nguyên mới trong quan hệ Việt Nam-Nhật Bản.

Bên cạnh đó, Nhật Bản đã ủng hộ Việt Nam làm Chủ tịch Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Về những khía cạnh này, việc ông Abe đột ngột từ chức có thể đặt ra câu hỏi về tương lai của quan hệ đối tác chiến lược Việt Nam-Nhật Bản, đặc biệt là trong lĩnh vực an ninh và kinh tế. Tuy nhiên, Nhật Bản có thể sẽ duy trì động lực của quan hệ chiến lược với Việt Nam và cả về an ninh và kinh tế.

Về quan hệ an ninh

Đối với quan hệ an ninh song phương, trong thời kỳ hậu Abe, mặc dù Nhật Bản sẽ thực hiện một số điều chỉnh trong chính sách quốc phòng nhưng nước này vẫn sẽ tìm cách thúc đẩy hợp tác quốc phòng với Việt Nam.

Theo một tài khoản chính thức về sự tương tác do Bộ Quốc phòng Việt Nam công bố, hai bên đã đồng ý thúc đẩy các khía cạnh của mối quan hệ quốc phòng trong năm 2020. Người ta có thể tranh luận rằng việc Abe từ chức có thể dẫn đến sự gián đoạn trong thỏa thuận này, vì không chắc liệu người kế nhiệm Abe có ưu tiên quan hệ quốc phòng với Việt Nam hay không.

Sự ra đi của ông Abe chắc chắn sẽ khiến các hoạt động quốc phòng chung Việt Nam-Nhật Bản bị hoãn lại, ít nhất là trong giai đoạn chuyển giao quyền lãnh đạo của Nhật Bản. Tuy nhiên, quan hệ an ninh giữa hai nước sẽ không bị gián đoạn.

Trước hết, cả hai bên đều lo ngại sâu sắc về sự quyết đoán ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực. Việt Nam và Nhật Bản có tranh chấp hàng hải với Trung Quốc ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. Do đó, hai bên có chung lợi ích trong việc tăng cường hợp tác an ninh hàng hải.

Các hành động quân sự ngày càng gia tăng của Trung Quốc cũng tạo ra chất xúc tác để Việt Nam và Nhật Bản củng cố quan hệ an ninh.

Trên thực tế, Nhật Bản và Việt Nam đã chứng kiến những thành tựu đáng kể trong lĩnh vực an ninh, đặc biệt là an ninh hàng hải. Vào tháng 7/2020, hai bên đã ký một thỏa thuận trong đó Nhật Bản cung cấp cho Việt Nam hỗ trợ nâng cao năng lực hàng hải, bao gồm việc cung cấp 6 tàu tuần duyên mới.

Việt Nam hoan nghênh điều này, tái khẳng định vai trò quan trọng của Nhật Bản trong lĩnh vực này. Những vấn đề cùng quan tâm và những thành tựu đạt được trước đây trong quan hệ an ninh song phương đã tạo nền tảng vững chắc cho sự hợp tác sâu rộng hơn nữa, vì vậy, rất có thể quỹ đạo quan hệ an ninh Việt Nam-Nhật Bản thời hậu Abe sẽ được duy trì, nếu không nói là sẽ phát triển.

Một yếu tố khác có thể giữ Việt Nam và Nhật Bản đứng cùng nhau về mặt an ninh sau khi ông Abe từ chức là chiến lược “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở” (FOIP) của Nhật Bản mà ông Abe được coi là kiến trúc sư. Bất kể thủ tướng tiếp theo của Nhật Bản là ai, chiến lược FOIP vẫn sẽ là công cụ cho Nhật Bản trong tương lai gần.

Trong chiến lược này, Nhật Bản nhấn mạnh tầm quan trọng của vai trò trung tâm của ASEAN và sự thống nhất trong cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương cũng như cam kết quốc phòng của Nhật Bản đối với Đông Nam Á - đã được thể chế hóa trong “Tầm nhìn Vientine” năm 2016.

Nhờ vị trí trung tâm của Đông Nam Á và khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Việt Nam là trung tâm của chiến lược FOIP.

Điều quan trọng là, với tư cách Chủ tịch ASEAN năm 2020 và có khả năng là nhà lãnh đạo thực tế mới nổi của ASEAN, Việt Nam có thể có ảnh hưởng lớn hơn đến chương trình nghị sự về an ninh của khối Đông Nam Á. Điều này ngụ ý rằng Việt Nam sẽ đóng một vai trò quan trọng trong chiến lược FOIP của Nhật Bản và Nhật Bản cần Việt Nam để tăng cường quan hệ an ninh với ASEAN.

Vì thế, dù ông Abe đã ra đi nhưng khả năng cao là người kế nhiệm ông sẽ tiếp tục thắt chặt quan hệ an ninh với Việt Nam.

Về quan hệ kinh tế

Việc Thủ tướng Abe từ chức không phải là trở ngại đối với tương lai của quan hệ kinh tế Việt Nam - Nhật Bản, bởi vì Tokyo có những động lực cả bên ngoài và bên trong để thúc đẩy quan hệ kinh tế với Hà Nội.

Về bên ngoài, căng thẳng Mỹ-Trung ngày càng gia tăng và đại dịch Covid-19 tạo thuận lợi cho quan hệ kinh tế Việt-Nhật chặt chẽ hơn.

Cụ thể, Nhật Bản đang dần tách khỏi Trung Quốc bằng cách chuyển đầu tư sang các nước khác, bao gồm cả Đông Nam Á, để giảm sự phụ thuộc vào sản xuất ở Trung Quốc trong và sau đại dịch.

Về mặt này, Việt Nam là một trong những điểm đến hấp dẫn nhất đối với các công ty Nhật Bản, nhờ hiệu quả chống dịch Covid-19 cho đến nay và tốc độ tăng trưởng GDP tương đối cao so với các nền kinh tế Đông Nam Á khác trong bối cảnh đại dịch.

Theo một cuộc khảo sát trực tuyến được thực hiện vào năm 2019 bởi NNA Japan Co, một công ty thuộc tập đoàn Kyodo News, Việt Nam là điểm đến đầu tư triển vọng nhất ở châu Á đối với các doanh nghiệp Nhật Bản.

Sự gia tăng hoạt động kinh doanh của Nhật Bản tại Việt Nam được coi là cơ sở để duy trì đà phát triển của quan hệ kinh tế Việt - Nhật. Vì lý do này, sức hấp dẫn ngày càng tăng của Việt Nam đối với các doanh nghiệp Nhật Bản là một tín hiệu tích cực cho quan hệ kinh tế khởi sắc giữa hai nước.

Cũng cần lưu ý rằng Việt Nam và Nhật Bản đã có quan hệ đối tác kinh tế mạnh mẽ trong một thời gian dài. Nhật Bản là một trong những nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam. Năm 2019, Nhật Bản là nhà đầu tư lớn thứ ba tại Việt Nam, sau Singapore và Thái Lan. Vào tháng 7 năm nay, Chính phủ Nhật Bản đã trợ cấp cho 15 công ty chuyển nhà máy sang Việt Nam, mở đường cho làn sóng đầu tư mới của Nhật Bản.

Về đối nội, Nhật Bản có động cơ chiến lược mạnh mẽ để tăng cường các hoạt động kinh tế với Việt Nam. Nhật Bản và Trung Quốc đã cạnh tranh vị trí lãnh đạo kinh tế ở Đông Nam Á từ lâu. Tuy nhiên, theo ông Kei Koga thuộc Trường Nghiên cứu Quốc tế S Rajaratnam, Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore, so với Trung Quốc, ảnh hưởng kinh tế của Nhật Bản ở các nước Đông Nam Á yếu hơn.

Trung Quốc vẫn là đối tác kinh tế lớn nhất của các nước ASEAN, trở thành tác nhân có ảnh hưởng kinh tế lớn nhất trong khu vực. Do đó, việc tăng cường quan hệ kinh tế với các nước ASEAN sẽ rất quan trọng đối với Nhật Bản trong tương lai dài hạn.

Hiện nay, sự tách rời các nền kinh tế lớn khỏi Trung Quốc tạo điều kiện thuận lợi cho Nhật Bản mở rộng ảnh hưởng kinh tế ở Đông Nam Á, bao gồm cả việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng, lĩnh vực mà Nhật Bản có lợi thế hơn Trung Quốc.

Nhờ vị trí nằm ở cửa ngõ Đông Nam Á, Việt Nam là ưu tiên hàng đầu trong đầu tư cơ sở hạ tầng của Nhật Bản. Trong những năm gần đây, các dự án cơ sở hạ tầng của Trung Quốc ở Việt Nam, đáng chú ý nhất là tuyến đường sắt Cát Linh-Hà Đông, đã mang tiếng về chi phí quá cao, công nghệ thấp hoặc hậu quả môi trường. Những điều này đã tạo ra môi trường thuận lợi hơn để Nhật Bản cạnh tranh với Trung Quốc trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng.

Thật vậy, Nhật Bản đã vượt qua Trung Quốc về đầu tư cơ sở hạ tầng ở Việt Nam, với tổng giá trị là 208 tỷ USD so với 69 tỷ USD của Trung Quốc. Do đó, Nhật Bản hậu Abe có thể sẽ tiếp tục đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng ở Việt Nam.

Với nền tảng vững chắc như vậy, quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng của Việt Nam và Nhật Bản sẽ vẫn phát triển mạnh trong tương lai, bất chấp việc ông Abe từ chức.

Nhiều khả năng sẽ có một số điều chỉnh nhỏ trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản khi thủ tướng mới nhậm chức. Tuy nhiên, chúng không có tác động đáng kể đến quan hệ giữa Hà Nội và Tokyo, và di sản của Abe sẽ là bước khởi đầu quan trọng cho việc tiếp tục quan hệ chiến lược Việt Nam-Nhật Bản.