Azerbaijan xích lại gần NATO: Thách thức mới trong bàn cờ quyền lực của Nga ở Nam Caucasus
Việc Baku tăng cường hợp tác quân sự với NATO đang làm thay đổi cán cân ảnh hưởng truyền thống của Moscow tại khu vực Nam Caucasus.
Tổng thống Cộng hòa Azerbaijan Ilham Aliyev tiếp phái đoàn NATO vào ngày 6/11/2025. Ảnh: President.az
Khi chiến sự Ukraine chưa hạ nhiệt, một mặt trận địa chính trị khác đang dần hình thành ở Nam Caucasus. Azerbaijan – quốc gia từng nằm trong không gian hậu Xô Viết – đang tăng tốc hợp tác với NATO, khiến Moscow lo ngại “sân sau” chiến lược của mình có thể xuất hiện thêm một dấu ấn phương Tây. Đằng sau sự xích lại gần ấy là những toan tính sâu xa về an ninh, năng lượng và ảnh hưởng khu vực.
Những bước đi mới đây của Azerbaijan nhằm tăng cường hợp tác với Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đang khiến Nga không khỏi lo ngại. Giới phân tích nhận định, việc Baku xích lại gần phương Tây có thể mở đường cho một sự hiện diện an ninh mới của NATO ở khu vực mà Moscow từ lâu xem là “sân sau” chiến lược của mình.
Tuần này, Tổng thống Ilham Aliyev đã tiếp đón phái đoàn NATO tại thủ đô Baku để bàn về quá trình hiện đại hóa quân đội và hướng tới chuẩn NATO. Theo thông báo từ Phủ Tổng thống Azerbaijan, ông Aliyev nhấn mạnh quân đội nước này “đã được tổ chức và vận hành theo các tiêu chuẩn của NATO”, trong đó hợp tác chặt chẽ với Thổ Nhĩ Kỳ là một phần quan trọng.
Nga mất dần “vùng đệm” truyền thống
Căng thẳng giữa NATO và Nga đang ở mức cao nhất kể từ sau khi chiến sự Ukraine bùng nổ. Trong bối cảnh đó, việc Azerbaijan – một quốc gia hậu Xô Viết – xích lại gần NATO được xem là một bước đi mang tính thách thức.
Việc Baku tăng cường hợp tác quân sự với NATO đang làm thay đổi cán cân ảnh hưởng truyền thống của Moskva tại khu vực Nam Caucasus. Ảnh: Azerbaijan.az
Giới quan sát cho rằng, nếu hợp tác này được mở rộng, ảnh hưởng quân sự và năng lượng của Nga tại Nam Caucasus – khu vực từng nằm trọn trong vùng ảnh hưởng của Moscow – sẽ bị xói mòn.
Nỗi lo của Nga càng lớn hơn sau khi Mỹ làm trung gian cho thỏa thuận hòa bình lịch sử giữa Azerbaijan và Armenia hôm 8/8, được ký tại Nhà Trắng. Thỏa thuận này không chỉ chấm dứt hàng chục năm xung đột, mà còn trao cho Washington hợp đồng thuê 99 năm đối với Hành lang Zangezur, tuyến đường chiến lược nối liền Azerbaijan với vùng Nakhchivan qua miền nam Armenia. Moskva và Tehran đều xem đây là bước đi có thể giúp quân đội Mỹ mở rộng hiện diện trực tiếp ở khu vực.
Từ “sách lược NATO hóa” đến lo ngại của Nga
Azerbaijan bắt đầu hợp tác với NATO từ năm 1994, khi tham gia chương trình “Đối tác vì Hòa bình” (Partnership for Peace). Tuy nhiên, trong vài năm gần đây, quá trình này diễn ra nhanh hơn và mang tính chiến lược hơn.
Theo báo Nga Vzglyad, giới phân tích quân sự Nga cảnh báo rằng Baku đang thay thế các mô hình huấn luyện và cấu trúc quân đội kiểu Xô Viết bằng phương thức NATO, đồng thời tăng tốc mua sắm vũ khí phương Tây. Dù Azerbaijan chưa nộp đơn xin gia nhập liên minh, nhiều chuyên gia nhận định đây có thể là bước đệm cho một định hướng chiến lược dài hạn.
Một yếu tố khác khiến Moscow lo lắng là quan hệ ngày càng khăng khít giữa Azerbaijan và Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia thành viên NATO và là đồng minh thân cận của Baku trong các cuộc xung đột với Armenia – nơi Nga duy trì căn cứ quân sự.
Cân bằng giữa Moscow và phương Tây
Bất chấp xu hướng “Tây tiến”, Azerbaijan vẫn duy trì các kênh hợp tác với Nga. Hai nước có quan hệ đầu tư và thương mại sâu rộng, trong đó tuyến vận tải quốc tế Bắc – Nam (International North-South Transport Corridor) do Baku kiểm soát đóng vai trò mắt xích quan trọng nối Nga với Iran.
Tổng thống Nga Vladimir Putin, bên phải, và Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev trò chuyện trong cuộc gặp bên lề hội nghị thượng đỉnh Nga - Trung Á tại Dushanbe, Tajikistan, vào ngày 9/10/2025. Ảnh: Kremlin Pool/AP
Tổng thống Aliyev từng gặp Tổng thống Vladimir Putin tại Tajikistan hồi tháng 10, chỉ vài tháng sau vụ máy bay Azerbaijan Airlines bị tên lửa Nga bắn hạ vào tháng 12/2024, khiến 38 người thiệt mạng – một sự cố từng làm rạn nứt quan hệ hai nước.
Giới phân tích nhận định Baku đang cố duy trì thế “cân bằng chiến lược” – vừa không muốn đánh mất quan hệ với Nga, vừa coi hợp tác với phương Tây là “bảo hiểm” trước sức ép từ Moscow.
“Biển Caspi sẽ không còn là vùng yên bình”
Chuyên gia quân sự Nga Konstantin Sivkov cảnh báo: “Sự hiện diện của NATO ở Nam Caucasus sẽ khiến Biển Caspi không còn là ‘biển hòa bình’. Trong khu vực vốn đã phức tạp về sắc tộc, văn hóa và ý thức hệ, các mối đe dọa – từ khủng bố đến xung đột quân sự – đều có thể gia tăng. Moscow cần có phản ứng tương xứng.”
Trong khi đó, học giả Emil Avdaliani thuộc Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu (CEPA) nhận định: “Azerbaijan coi mình là một cường quốc khu vực độc lập, muốn thoát khỏi ‘xiềng xích chính sách’ của Điện Kremlin – và Nga gần như không còn nhiều công cụ để ngăn chặn.”
Tương lai ổn định của Nam Caucasus sẽ phụ thuộc vào việc các bên – đặc biệt là Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Mỹ và EU – xử lý thế cân bằng mong manh mới này ra sao. Nếu xu hướng “NATO hóa” của Azerbaijan tiếp diễn, Nam Caucasus có thể trở thành điểm nóng chiến lược tiếp theo trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng toàn cầu giữa phương Tây và Nga.
Nhìn rộng ra, việc Azerbaijan từng bước “chuẩn hóa NATO” không chỉ là động thái quân sự, mà còn phản ánh một xu hướng dịch chuyển quyền lực trong không gian hậu Xô Viết – nơi nhiều quốc gia đang tìm cách thoát khỏi quỹ đạo của Moscow để hướng tới các cấu trúc an ninh phương Tây.
Đối với Nga, đây là thách thức kép: vừa mất dần tầm ảnh hưởng tại một khu vực then chốt, vừa phải đối mặt với nguy cơ NATO hiện diện sát nách “sân sau” của mình. Nhưng phản ứng của Moscow có thể sẽ phải tính toán thận trọng hơn trước, bởi bất kỳ bước đi cứng rắn nào cũng có thể đẩy Baku xích lại gần hơn với phương Tây và Ankara.
Với Azerbaijan, sự “xoay trục mềm” này lại mở ra dư địa chiến lược mới: vừa duy trì quan hệ hữu hảo với Nga, vừa tận dụng hợp tác với NATO và Mỹ như một đối trọng để củng cố vị thế quốc gia. Thế cân bằng mong manh ấy, nếu được duy trì khéo léo, có thể giúp Baku trở thành nhân tố trung gian quan trọng trong bàn cờ địa – chính trị Nam Caucasus.
Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia cảnh báo, nếu các cường quốc không kiểm soát tốt nhịp độ can dự, Nam Caucasus hoàn toàn có thể bước vào một vòng xoáy cạnh tranh ảnh hưởng mới, nơi mỗi bước đi của NATO, Nga hay Thổ Nhĩ Kỳ đều mang theo nguy cơ làm thay đổi trật tự khu vực vốn đã mong manh.
