Ba giai đoạn khủng hoảng: Từ bong bóng vỡ đến tái cấu trúc nền kinh tế

Trong cuốn sách Đại địa chấn kinh tế, chuyên gia kinh tế Linda Yueh đưa ra tấm bản đồ về quá trình khủng hoảng thường diễn tiến theo ba giai đoạn rõ rệt là: phấn khích - tín nhiệm - kết quả. Qua đó, tác giả giúp bạn đọc nhìn sâu hơn vào bản chất khủng hoảng, đồng thời gợi ra nhiều bài học giá trị cho hiện tại.

Phấn khích - khi niềm tin lấn át lý trí

Phần lớn các khủng hoảng khởi nguồn từ sự lạc quan thái quá. Khi dòng vốn dồi dào chảy vào bất động sản, chứng khoán hay công nghệ, giá trị tài sản thường bị đẩy vượt xa giá trị thực tế. Với niềm tin “giá sẽ không bao giờ giảm” khiến thị trường hình thành nên các bong bóng trong lĩnh vực liên quan. Tuy nhiên, một khi sự mất cân đối giữa cung và cầu lộ rõ, hoặc khi chính sách thắt chặt tiền tệ xuất hiện, bong bóng tất yếu sẽ vỡ tan. Lịch sử đã chứng kiến điều này ở bong bóng dot-com cuối thập niên 1990 hay khủng hoảng nhà đất Mỹ 2008.

Khi dòng vốn dồi dào chảy vào bất động sản, chứng khoán hay công nghệ, giá trị tài sản thường bị đẩy vượt xa giá trị thực tế. Ảnh: Freepik.

Tín nhiệm - thước đo của chính sách

Sau cú sốc đầu tiên, nền kinh tế bước vào thời kỳ “hậu chấn”. Doanh nghiệp phá sản, ngân hàng mất thanh khoản, thất nghiệp tăng cao. Quan trọng hơn cả là niềm tin bị lung lay: nhà đầu tư thu hẹp vốn, người dân thắt chặt chi tiêu, tạo thành vòng xoáy suy thoái. Đây cũng là lúc các mâu thuẫn xã hội dễ bùng phát, từ sự bất mãn của tầng lớp trung lưu cho đến làn sóng phản đối chính sách.

Trong lịch sử, giai đoạn này kéo dài từ vài quý đến nhiều năm, tùy vào mức độ kiên quyết của các gói cứu trợ và khả năng phối hợp của chính phủ cùng hệ thống tài chính. Bài học từ cuộc khủng hoảng tài chính 2008 là một minh chứng rõ nét cho điều này. Các gói nới lỏng định lượng khổng lồ của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) đã giúp hệ thống hồi phục dù gây nhiều tranh cãi. Ngược lại, khủng hoảng tài chính châu Á 1997 lại trở nên dữ dội hơn khi các quốc gia mất khả năng bảo vệ đồng nội tệ, dẫn đến sự sụp đổ niềm tin từ nhà đầu tư.

Sách Đại đại chấn kinh tế.

Kết quả - ngã rẽ của tương lai

Khủng hoảng, ở một góc nhìn khác cũng là cơ hội để tái cấu trúc lại nền kinh tế. Sau khi những doanh nghiệp yếu kém bị đào thải, nền kinh tế có điều kiện thiết lập lại trật tự. Các quốc gia thường tiến hành cải cách thể chế, nâng chuẩn quản trị tài chính, tái định vị các ngành mũi nhọn. Đây chính là bước ngoặt quyết định khả năng phục hồi bền vững. Nhật Bản từng mất cả “thập kỷ mất mát” sau bong bóng bất động sản đầu thập niên 1990 bởi cải cách nửa vời. Ngược lại, Mỹ đã nhanh chóng vực dậy sau 2008 nhờ gói kích thích tài khóa lớn và sự linh hoạt của doanh nghiệp.

Khủng hoảng kinh tế là quy luật khó tránh, nhưng không đồng nghĩa với thảm họa vĩnh viễn. Nếu nhìn ở một góc độ khác, nó cũng giống như cơn mưa lớn sau những ngày oi bức. Nó làm lộ ra những gốc rễ yếu kém, nhưng cũng nuôi dưỡng những mầm xanh kiên cường. Và chỉ khi ta đủ bình tĩnh để quan sát, đủ sáng suốt để rút ra bài học, ta mới không bị cuốn trôi trong cơn lũ dữ.

Nếu bạn muốn đi sâu hơn vào những chiêm nghiệm này, cuốn Đại địa chấn kinh tế sẽ là người bạn đồng hành đáng giá. Không chỉ là bản đồ chỉ đường trong bão tố, nó còn khơi gợi cho ta một cách nhìn mới: khủng hoảng không chỉ là dấu chấm hết, mà có thể là điểm khởi đầu cho một hành trình tái tạo.

Quốc Khánh