Ba lần 'sắp xếp lại giang sơn' kiến tạo tương lai

Dám thay đổi để tiến lên

- Nhìn lại 80 năm qua, đây là lần thứ ba đất nước ta "sắp xếp lại giang sơn". Theo ông, những lần sắp xếp giống và khác nhau như thế nào?

Cả ba lần đều có những ý nghĩa lịch sử khác nhau, nhưng đều xuất phát từ một cội nguồn: Khát vọng độc lập, thống nhất, phát triển bền vững.

PGS. TS Bùi Hoài Sơn.

Trước năm 1945, Việt Nam là một quốc gia bị chia cắt không chỉ bởi địa lý mà bởi những thể chế áp đặt từ ngoại bang. Việc Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập vào ngày 2/9/1945 khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chính là tuyên bố thống nhất về lãnh thổ, thể chế và tương lai, mở ra một thời đại mới.

Lần thứ hai, sau năm 1975, là cuộc tái thiết đất nước sau ngày toàn thắng. Sau những năm dài khói lửa chiến tranh, non sông liền một dải, Bắc - Nam sum họp một nhà.

Việc thống nhất đất nước về mặt hành chính, thể chế, kinh tế - xã hội, đặc biệt là hợp nhất hai miền thành nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là cuộc chuyển hóa vĩ đại mang tính bản lề.

Đó là giai đoạn "thống nhất trong hòa bình", nhưng vẫn còn chịu ảnh hưởng nặng nề bởi hậu quả chiến tranh và sự khác biệt trong cơ chế quản lý, tâm lý xã hội. Tuy nhiên, với bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam, chúng ta đã vượt qua.

Và giờ đây, lần thứ ba - chính là cuộc "sắp xếp lại giang sơn" trong thời bình, khi đất nước đã thống nhất tròn nửa thế kỷ.

Điều đặc biệt lần này không nằm ở sự sáp nhập địa giới đơn thuần, mà ở việc chúng ta đang kiến tạo một hệ thống chính quyền mới - tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả hơn, phù hợp với yêu cầu phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên mới.

- Ông có cho rằng, sự khác biệt cốt lõi so với những lần trước là ở chỗ, lần này không phải từ áp lực bên ngoài, cũng không phải đối phó với khủng hoảng?

Đúng vậy, lần sắp xếp này đến từ chính nội lực và khát vọng vươn mình mạnh mẽ, cao hơn, xa hơn.

Trong cả ba lần sắp xếp, điểm giống nhau là sự dũng cảm và bản lĩnh của dân tộc ta. Đó là dám thay đổi để tiến lên. Nhưng sự khác biệt lần này chính là ở cách tiếp cận chủ động, bài bản, khoa học và dân chủ.

Đây không chỉ là cuộc cải cách hành chính thông thường, mà là sự chuẩn bị nền tảng cho một mô hình quốc gia hiện đại. Ở đó, chính quyền phục vụ người dân, thể chế đồng hành cùng đổi mới sáng tạo.

Trang sử mới của dân tộc

- Trực tiếp nhấn nút thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), cùng với nhiều luật, nghị quyết khác, tạo cơ sở pháp lý để "sắp xếp lại giang sơn", cảm xúc của ông lúc đó thế nào?

Khoảnh khắc ấy, đối với tôi là một vinh dự không gì sánh được khi được cùng với Quốc hội, nhân dân cả nước đặt bút ký lên trang sử mới của dân tộc bằng trí tuệ, bản lĩnh và niềm tin vào tương lai.

Ngoài niềm tự hào, cảm xúc trong tôi còn là sự trăn trở, trách nhiệm và kỳ vọng vào chặng đường phía trước.

Có lẽ hiếm có khoảnh khắc nào vừa thiêng liêng, vừa thấm đẫm ý nghĩa như vậy. Bởi vì tôi hiểu, chúng ta không chỉ thông qua một đạo luật mà đang mở ra một con đường mới, một cánh cửa mới cho sự phát triển của đất nước.

- Quá trình sắp xếp lại tổ chức chính quyền địa phương được thực hiện thần tốc, sớm hơn kế hoạch ban đầu hai tháng. Ông nhìn nhận thế nào về việc này?

Chúng ta có thể thấy khối lượng công việc khổng lồ đã được hoàn thành trong một thời gian rất ngắn.

Đó không chỉ là một tiến trình hành chính, mà là một chiến dịch chính trị - pháp lý lớn, với sự tham gia của hàng chục ngàn cán bộ, hàng trăm hội nghị, hàng nghìn văn bản hướng dẫn được ban hành trong thời gian cực ngắn.

Tốc độ thần tốc này là thành quả của một quá trình chuẩn bị dài hơi, trong đó có sự lãnh đạo nhất quán của Đảng, sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ và sự đồng hành, giám sát sát sao của Quốc hội.

Nhưng trên hết, đó là nhờ lòng dân đã thuận, vì người dân hiểu rằng: Cải cách là để bộ máy tinh gọn hơn, phục vụ tốt hơn, hiệu quả hơn. Không ai muốn thay đổi chỉ để có cái mới, mà thay đổi để tốt hơn và nhân dân sẵn sàng ủng hộ điều đó.

Tầm nhìn chiến lược trong mỗi quyết sách

- Như ông nói, kết quả đó đã thể hiện quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, có trọng tâm, trọng điểm của Quốc hội, Chính phủ. Theo ông, kinh nghiệm thực tiễn từ việc sắp xếp bộ máy vừa qua cần được phát huy ra sao để sự phối hợp giữa Quốc hội, Chính phủ ngày càng hiệu quả, chặt chẽ?

Trong suốt quá trình sắp xếp lại tổ chức bộ máy chính quyền địa phương, tôi cảm nhận rất rõ tinh thần làm việc khẩn trương nhưng không nóng vội, quyết liệt nhưng không chủ quan, linh hoạt nhưng không buông lỏng nguyên tắc.

Diện mạo đô thị tại nhiều thành phố ngày càng hiện đại, hướng tới phát triển xanh, bền vững.

Chính phủ đã thể hiện vai trò điều hành chủ công, ngoài đề xuất chủ trương, xây dựng các dự thảo luật, nghị quyết, còn trực tiếp chỉ đạo triển khai ở các địa phương, lắng nghe phản hồi từ cơ sở, điều chỉnh kịp thời các vướng mắc nảy sinh.

Thủ tướng Chính phủ và các Phó Thủ tướng liên tục tổ chức các hội nghị trực tuyến toàn quốc, đi thực tế, kiểm tra tiến độ, bảo đảm các quyết sách không chỉ đúng về chủ trương mà còn sát với thực tiễn.

Trong khi đó, Quốc hội, với vai trò là cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất, đã đồng hành từ rất sớm, thể hiện sự chủ động và trách nhiệm trong việc hoàn thiện hành lang pháp lý.

Các ủy ban chuyên môn, trong đó có Ủy ban Văn hóa - Xã hội tổ chức nhiều cuộc làm việc, khảo sát, tọa đàm, mời chuyên gia phản biện… để bảo đảm mỗi điều luật được thông qua đều mang hơi thở của thực tiễn và tầm nhìn chiến lược.

Chúng ta cũng không thể không nhắc đến vai trò của các cơ quan báo chí, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội đã góp phần truyền thông, thuyết phục, tạo đồng thuận xã hội, làm cho những chính sách lớn trở thành mệnh lệnh tự thân chứ không phải mệnh lệnh áp đặt. Đây là điều kiện tiên quyết để các quyết sách được triển khai một cách bền vững và có chiều sâu.

Vượt qua những khó khăn ban đầu

- Ông đánh giá thế nào về kết quả vận hành của mô hình chính quyền địa phương hai cấp trong thời gian vừa qua?

Có thể nói bức tranh ban đầu đã hé lộ những gam màu tích cực.

Trực tiếp theo dõi quá trình này, tôi nhận thấy bộ máy chính quyền ở các địa phương sau sáp nhập đã cơ bản vận hành thông suốt, liên tục, không bị đứt quãng. Đặc biệt là dần định hình một tư duy quản lý mới - tư duy phục vụ, hiệu quả, hiện đại.

Một điều rất quan trọng là tinh thần cầu thị, lắng nghe, linh hoạt xử lý tình huống đã được thể hiện rõ nét trong quá trình vận hành mô hình mới.

Nhiều tỉnh, thành phố dù vừa trải qua sáp nhập, tinh gọn vẫn tổ chức tiếp dân đầy đủ, xử lý hồ sơ hành chính đúng hạn, không để người dân cảm thấy bị "xa chính quyền" như một số lo ngại trước đây.

Có nơi còn mạnh dạn ứng dụng công nghệ số, tổ chức lại quy trình làm việc để tinh giản thủ tục, tăng cường tương tác giữa người dân và chính quyền qua nền tảng trực tuyến…

- Nhưng cũng không tránh khỏi những khó khăn ban đầu, thưa ông?

Bất kỳ cuộc sắp xếp lớn nào cũng sẽ kéo theo những xáo trộn về tổ chức, con người, hạ tầng, tâm lý và cả thói quen hành chính.

Tuy nhiên, điều đáng mừng là hầu hết các địa phương đều chủ động vào cuộc với tinh thần trách nhiệm cao, thể hiện qua việc nhanh chóng kiện toàn bộ máy, phân công nhiệm vụ, sắp xếp cán bộ, tổ chức lại hệ thống cơ sở dữ liệu và đặc biệt là giữ vững nhịp độ cung ứng dịch vụ công cho người dân.

Nếu tiếp tục duy trì được tinh thần hành động quyết liệt, đồng thuận xã hội cao và sự hỗ trợ kịp thời từ Trung ương, những vấn đề ban đầu đó sẽ sớm được tháo gỡ.

- Nhiều ý kiến cho rằng, bộ máy mới đòi hỏi cách ứng xử mới, tư duy phải đổi mới, hành động phải quyết liệt. Quan điểm của ông thế nào?

Trong mô hình hai cấp chính quyền (tỉnh và xã), khoảng cách địa lý giữa chính quyền và người dân có thể xa hơn, nhưng không được phép xa về mặt phục vụ.

Do đó, chính quyền cần chuyển từ tư duy "quản lý" sang tư duy "phục vụ", từ điều hành hành chính thuần túy sang kiến tạo môi trường thuận lợi cho phát triển.

Thứ hai, tư duy mới nghĩa là không thể tiếp tục điều hành theo lối mòn cũ: Mỗi cấp, mỗi ngành giữ chặt quyền lực như một "lãnh địa" khép kín. Trong bối cảnh sáp nhập và tinh gọn bộ máy, đòi hỏi tư duy liên thông, tư duy chia sẻ, tư duy tích hợp.

Cán bộ không thể chờ chỉ đạo theo tuyến mà phải chủ động giải quyết vấn đề theo chức năng, nhiệm vụ rõ ràng. Việc phối hợp liên ngành, liên cấp phải trở thành bình thường mới. Không thể để bộ máy nhỏ lại nhưng rào cản lại lớn lên vì thiếu phối hợp.

Chúng ta đã có mô hình mới, luật mới, cơ chế mới thì cũng cần một đội ngũ cán bộ mới về tinh thần, dám làm, dám chịu trách nhiệm, không thể né tránh, sợ sai, sợ trách nhiệm như trước.

Mỗi địa phương là "đầu tàu nhỏ"

- Sau dấu mốc lịch sử "sắp xếp lại giang sơn" lần thứ ba, hình dung của ông về đất nước sau 5-10 năm nữa như thế nào?

Trước hết, tôi kỳ vọng bộ máy mới sẽ thực sự vận hành theo tinh thần "kiến tạo, minh bạch, liêm chính và phục vụ", như định hướng xuyên suốt mà Đảng và Nhà nước ta đã xác lập từ nhiều năm nay.

Thứ hai, đội ngũ cán bộ, công chức sau sáp nhập sẽ có sự thay đổi cả về tư duy và hành vi công vụ. Việc tinh giản bộ máy không đơn thuần là giảm người, mà quan trọng hơn là "tăng chất", nghĩa là ai ở lại thì phải thực sự có năng lực, có đạo đức, có tinh thần cống hiến.

Thứ ba, mô hình hai cấp chính quyền sẽ tạo ra một hành lang thể chế mở để chính quyền địa phương thực sự năng động, sáng tạo, khai thác hiệu quả tiềm năng đặc thù của từng vùng, từng địa phương.

Trong 10 năm tới, chúng ta cần nhìn thấy những đô thị loại I tự chủ mạnh mẽ hơn, những cụm vùng kinh tế phát triển bền vững hơn, những xã nông thôn mới kiểu mẫu gắn với chuyển đổi số và văn hóa đặc sắc địa phương.

Cơ chế phân quyền - phân cấp rõ ràng, cùng với hệ thống pháp luật đồng bộ, sẽ là đòn bẩy để từng địa phương trở thành "đầu tàu nhỏ" trong phát triển toàn quốc.

Và tôi tin, với sự đồng lòng từ trên xuống dưới, với khát vọng hưng thịnh cháy bỏng, bộ máy mới sẽ thực hiện được sứ mệnh ấy một cách xứng đáng.

Cảm ơn ông!

Điều phối viên thường trú của Liên Hợp Quốc tại Việt Nam Pauline Tamesis:

Tầm nhìn dài hạn

Liên hợp quốc đánh giá cao quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Việt Nam trong tổ chức lại bộ máy Nhà nước theo hướng hiệu quả hơn, minh bạch hơn và lấy người dân làm trung tâm.

Việc tái cơ cấu thể hiện tầm nhìn dài hạn, phù hợp với mục tiêu hiện đại hóa, xây dựng chính quyền số và tăng cường liêm chính trong khu vực công.

Nếu như việc sáp nhập các bộ giúp làm rõ trách nhiệm, giảm chồng chéo thì việc tổ chức lại ở cấp địa phương hướng tới hệ thống tinh gọn hơn, tiết kiệm chi phí và tăng cường kết nối vùng để thúc đẩy tăng trưởng cân bằng…

Nhân kỷ niệm 80 năm thành lập Liên Hợp quốc, chúng tôi nhận thấy có rất nhiều điều có thể học hỏi từ quá trình cải cách toàn diện của Việt Nam.

Với tinh thần đó, tôi xin tái khẳng định cam kết của Liên hợp quốc sẽ tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trên chặng đường này, phù hợp với khát vọng chung của chúng ta nhằm thực hiện thành công các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs).

Đại sứ Maroc tại Việt Nam Jamale Chouaibi, Phó Trưởng Đoàn Ngoại giao tại Hà Nội:

Cải cách sâu rộng, mục tiêu rõ ràng

Chúng tôi đánh giá đây là một trong những cuộc cải cách cấu trúc sâu rộng, táo bạo và có ý nghĩa lớn nhất trong lịch sử hiện đại của Việt Nam.

Điều khiến chương trình cải cách lần này thực sự ấn tượng chính là tính toàn diện và mục tiêu rõ ràng.

Hướng đi theo tinh thần hiệu quả hơn, trách nhiệm hơn và minh bạch hơn của Việt Nam chắc chắn sẽ đáp ứng kỳ vọng của các đối tác đáng tin cậy, góp phần củng cố niềm tin và gia tăng sức hấp dẫn của Việt Nam như một điểm đến cạnh tranh cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Nền kinh tế Việt Nam tiếp tục gây ấn tượng và truyền cảm hứng mạnh mẽ cho thế giới. Với mức tăng trưởng GDP 7,1% trong năm 2024, Việt Nam vẫn giữ vững vị trí là một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất ở khu vực và trên toàn cầu.

Thành tựu này là kết quả của tầm nhìn chiến lược, quyết tâm thực thi chính sách và trên hết, là sự kiên cường phi thường của người dân Việt Nam.

Các chỉ số quốc tế như Chỉ số Mục tiêu Phát triển Bền vững, Chỉ số Tự do Kinh tế, Chỉ số Đổi mới Toàn cầu và giá trị thương hiệu quốc gia đều cho thấy Việt Nam đang đi đúng hướng. Những thành tựu đó không chỉ là con số thống kê mà là sự cải thiện thiết thực trong cuộc sống của người dân, đồng thời thể hiện sự tôn trọng ngày càng cao của cộng đồng quốc tế dành cho Việt Nam.

Với tư cách là những người bạn và đối tác trong cộng đồng ngoại giao quốc tế, chúng tôi cảm thấy vinh dự khi được chứng kiến hành trình chuyển mình mạnh mẽ của Việt Nam. Thành công của các bạn là minh chứng rằng, với lãnh đạo có tầm nhìn, kế hoạch chiến lược và quyết tâm chính trị, thì tiến bộ vượt bậc là hoàn toàn khả thi.

Chúng tôi tin tưởng các cải cách đang được triển khai hôm nay sẽ đặt nền móng vững chắc cho hành trình đưa Việt Nam trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.

Chúng tôi luôn đồng hành cùng Việt Nam với tư cách là những người bạn chân thành, những đối tác đáng tin cậy, sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam thực hiện khát vọng của mình.

Những thành tựu mà Việt Nam đạt được không chỉ là thắng lợi của riêng Việt Nam mà còn là niềm hy vọng và nguồn cảm hứng cho các quốc gia đang phát triển trên toàn thế giới.

Trang Trần – Hoàng Hương