Bà Lisa Cook - thống đốc Fed đệ đơn kiện thách thức quyền lực tổng thống Mỹ Donald Trump - là ai?

Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Lisa Cook

Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Lisa Cook vừa đệ đơn kiện lên tòa án liên bang ở Washington, D.C., theo đó tuyên bố hành động Tổng thống Donald Trump sa thải bà là bất hợp pháp và khẳng định bà vẫn là thành viên hợp pháp của Fed.

Phiên điều trần khẩn cấp đầu tiên đối với bà Lisa Cook dự kiến diễn ra vào 10h sáng 29/8 trước Thẩm phán Jia Cobb, người từng được cựu Tổng thống Joe Biden bổ nhiệm.

Theo giới quan sát, vụ kiện có thể mở ra một cuộc chiến pháp lý căng thẳng với hệ lụy lớn, không chỉ ảnh hưởng tới Fed mà còn định hình giới hạn quyền lực tổng thống Mỹ. Trong bối cảnh đó, ông Trump vẫn tìm cách để gia tăng quyền kiểm soát ở những cơ quan vốn được coi là độc lập và ít chịu ảnh hưởng chính trị.

NỮ THỐNG ĐỐC DA MÀU ĐẦU TIÊN CỦA FED

Bà Lisa Cook là người phụ nữ da màu đầu tiên trong lịch sử nắm giữ chức Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed).

Bà Lisa Cook từng học vật lý và triết học tại Spelman College, sau đó học tiếp ở Oxford và Senegal, rồi chuyển hướng sang kinh tế sau khi tận mắt chứng kiến tình trạng giá cả leo thang tại Dakar. Bà lấy bằng tiến sĩ kinh tế tại Đại học California, Berkeley, với luận án nghiên cứu về sự thiếu hụt quyền sở hữu tài sản ở Nga thời hậu Xô Viết.

Bà từng giảng dạy tại Đại học Michigan State, tham gia Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Tổng thống Barack Obama trong giai đoạn khủng hoảng nợ châu Âu, đồng thời tích cực cố vấn và đào tạo sinh viên thuộc các nhóm thiểu số trong ngành kinh tế.

Các công trình nghiên cứu của bà thường tập trung vào tác động của phân biệt chủng tộc đối với nền kinh tế. Một nghiên cứu nổi tiếng năm 2014 chỉ ra rằng nạn lynching sau năm 1870 đã làm giảm số lượng bằng sáng chế của các nhà phát minh da màu, góp phần nới rộng khoảng cách giàu nghèo sắc tộc. Tuy nhiên, nhiều nghị sĩ Cộng hòa bác bỏ giá trị học thuật của nghiên cứu, coi đây là hành động chính trị hóa ngành kinh tế. Vào giai đoạn năm 2019, bà Lisa Cook từng hứng chỉ trích gay gắt khi công khai phê phán ngành kinh tế Mỹ là không thân thiện với phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ da màu.

Bà Lisa Cook tuyên thệ nhậm chức để trở thành thành viên Hội đồng Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang vào tháng 5/2022

Vào năm 2022, cựu Tổng thống Joe Biden đã đề cử bà Lisa Cook vào Hội đồng Thống đốc Fed. Tại Thượng viện, toàn bộ 50 thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa bỏ phiếu chống. Vì kết quả là 50 phiếu thuận (từ Đảng Dân chủ) và 50 phiếu chống (từ Đảng Cộng hòa), do vậy Phó Tổng thống Mỹ khi đó là bà Kamala Harris, với vai trò Chủ tịch Thượng viện, đã bỏ lá phiếu quyết định (tie-breaking vote) để phê chuẩn bà Cook.

Tại Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), bà Lisa Cook trở thành tiếng nói có ảnh hưởng trong các nghiên cứu về tác động của trí tuệ nhân tạo đối với kinh tế Mỹ.

Bạn bè và đồng nghiệp miêu tả bà Lisa Cook, 61 tuổi, là người luôn sẵn sàng đối mặt thử thách. Ông William Darity, giáo sư chính sách công tại Đại học Duke, cho rằng việc bà Cook không từ chức dù chịu áp lực từ chính quyền cho thấy lòng dũng cảm và sự kiên định của bà.

CUỘC CHIẾN PHÁP LÝ

Trong đơn kiện gửi lên tòa án Washington, đội ngũ luật sư của bà Lisa Cook nhấn mạnh rằng hành động sa thải đột ngột mà ông Trump thực hiện đã vi phạm quyền được xét xử đúng trình tự theo Hiến pháp và luật liên bang, trong đó bao gồm quyền được thông báo và quyền được điều trần để phản hồi các cáo buộc.

“Thống đốc Lisa Cook không hề nhận được thông báo hay một phiên điều trần nào trước khi bị tuyên bố sa thải”, nhóm luật sư của bà khẳng định.

Đại diện của bà Cook cũng lập luận rằng Tổng thống Donald Trump đang tìm cách mở rộng định nghĩa của “lý do chính đáng” để có thể loại bỏ bất kỳ thành viên nào chỉ vì bất đồng chính sách. “Tổng thống Trump không có quyền tự ý định nghĩa lại khái niệm ‘lý do chính đáng’ trong luật pháp, đi ngược lại với lịch sử và truyền thống”, đơn kiện nêu rõ.

Họ lập luận, nếu không có sự can thiệp khẩn cấp, nhiều khả năng sẽ để ghế thống đốc bị bỏ trống trước thời hạn để Tổng thống Trump có thể bổ nhiệm người thay thế.”

Phản hồi lại, Nhà Trắng khẳng định việc sa thải Cook là hợp pháp. Người phát ngôn Kush Desai tuyên bố: “Tổng thống đã xác định có đủ lý do để cách chức một thống đốc bị cáo buộc khai man trong hồ sơ tài chính - vị trí vốn mang tính nhạy cảm cao trong giám sát hệ thống tài chính. Việc loại bỏ một thống đốc vì lý do chính đáng sẽ giúp Fed tăng cường trách nhiệm giải trình và uy tín trước thị trường cũng như người dân Mỹ”.

Trước đó, chính Tổng thống Donald Trump đã công khai đăng tải bức thư gửi đến bà Lisa Cook, trong đó nói rằng chính quyền có đủ cơ sở để sa thải bà dựa trên những cáo buộc gian lận vay thế chấp do Giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang (FHFA) Bill Pulte nêu ra.

Ông và các đồng minh cho rằng bà Lisa Cook đã khai man khi đăng ký hai bất động sản khác nhau đều là nơi cư trú chính. Chính quyền Trump còn tuyên bố sẽ mở rộng điều tra các đối thủ chính trị khác, trong đó có Tổng chưởng lý New York Letitia James và Thượng nghị sĩ Adam Schiff.

Phía Bộ Tư pháp cho biết sẽ xem xét các cáo buộc, nhưng đến nay bà Lisa Cook chưa bị khởi tố. Bà đồng thời yêu cầu tòa tuyên bố rằng các cáo buộc chưa được chứng minh, thậm chí xảy ra trước khi một thống đốc được Thượng viện phê chuẩn, do đó không thể coi là căn cứ hợp pháp để sa thải.

Đơn kiện dài 24 trang từ phía bà Lisa Cook cũng cáo buộc ông Trump đang lạm dụng quyền lực để phá vỡ các quy định bảo vệ sự độc lập của Fed. “Rõ ràng những cáo buộc của ông Trump chỉ là cái cớ nhằm loại bỏ bà Lisa Cook và tạo cơ hội để Tổng thống bổ nhiệm người thay thế, qua đó gián tiếp can thiệp vào quyết định của Fed”, nhóm luật sư nhấn mạnh.

Giới học giả pháp lý đánh giá đây là vụ việc nghiêm trọng. Bà Jane Manners, giáo sư Trường Luật Fordham, nhận định: “Nếu để yếu tố chính trị quyết định ai được ngồi trong Fed, vậy tương lai nền kinh tế sẽ ra sao?”

Tòa án tối cao Mỹ trong năm nay đã nhiều lần cho phép ông Trump sa thải lãnh đạo các cơ quan độc lập khác. Tuy nhiên, hồi tháng 5, tòa vẫn khẳng định Fed là một cơ quan được thiết kế đặc biệt để tránh can thiệp chính trị.

Hiện Fed tuyên bố sẽ tuân thủ phán quyết của tòa trong vụ việc của Thống đốc Lisa Cook. Nếu bà được giữ lại vị trí, bà sẽ có quyền bỏ phiếu trong cuộc họp chính sách ngày 16 - 17/9 tới, một sự kiện mà giới phân tích dự báo Fed có thể hạ lãi suất 0,25 điểm phần trăm - lần đầu kể từ tháng 12 năm ngoái.

Trong khi đó, Tổng thống Trump tiếp tục chỉ trích Fed hành động quá chậm chạp trong việc hạ lãi suất. Bản thân bà Lisa Cook chưa đưa ra bình luận công khai nào về nền kinh tế kể từ khi cáo buộc gian lận xuất hiện.

Mỹ Hân