Bắc Giang, Quảng Ninh, Hải Dương: Hành trình gìn giữ di sản cùng UNESCO

Tây Yên Tử - huyện Sơn Động, Bắc Giang là danh thắng nổi tiếng về cảnh quan, lịch sử. Ảnh: Internet

1. MỞ ĐẦU

Trong bối cảnh toàn cầu hóa sâu rộng, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa không chỉ là trách nhiệm của mỗi quốc gia mà còn mang ý nghĩa quan trọng trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa nhân loại. Việt Nam, với kho tàng di sản phong phú về cả vật thể và phi vật thể, đang ngày càng chú trọng đẩy mạnh hợp tác quốc tế nhằm bảo vệ và quảng bá các giá trị di sản này ra toàn cầu.

Sáng ngày 23/5, tại tỉnh Quảng Ninh, một sự kiện quan trọng trong lĩnh vực văn hóa đã diễn ra khi đồng chí Mai Sơn, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Bắc Giang, cùng lãnh đạo các tỉnh Quảng Ninh, Hải Dương và đại diện Hội đồng Trị sự Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đón tiếp ông Lazare Eloundou Assomo - Giám đốc Trung tâm Di sản Thế giới UNESCO. Sự kiện này đánh dấu bước tiến quan trọng trong hợp tác bảo tồn, phát huy giá trị các di tích lịch sử, danh thắng tiêu biểu của Việt Nam trên trường quốc tế.

Bài viết nhằm làm rõ các nỗ lực hợp tác liên vùng của ba tỉnh, vai trò và sự hỗ trợ của UNESCO trong tiến trình quốc tế hóa di sản Việt Nam, đồng thời phân tích những thách thức và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn - phát huy giá trị di sản trong bối cảnh hiện đại.

2. BỐI CẢNH VÀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

Việt Nam là quốc gia có nền văn hóa đa dạng và lịch sử lâu đời với nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể có giá trị nổi bật toàn cầu. Tuy nhiên, việc bảo tồn và phát huy các di sản này trong bối cảnh kinh tế phát triển nhanh, đô thị hóa và biến đổi khí hậu đặt ra nhiều thách thức.

Trong đó, ba tỉnh Bắc Giang, Quảng Ninh, Hải Dương là những địa phương có nhiều di tích và danh thắng tiêu biểu, trong đó Vịnh Hạ Long của Quảng Ninh đã được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới từ lâu; còn Yên Tử (Bắc Giang), Côn Sơn - Kiếp Bạc (Hải Dương) là các quần thể di tích gắn với lịch sử Phật giáo và văn hóa truyền thống có tiềm năng được công nhận là di sản thế giới.

Việc phối hợp xây dựng hồ sơ "Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc" thể hiện sự liên kết chiến lược của các tỉnh trong nỗ lực chung nhằm bảo tồn di sản theo cách toàn diện, bền vững và tiếp cận đa ngành.

Mục tiêu nghiên cứu gồm:

Phân tích vai trò và hiệu quả của hợp tác liên vùng trong bảo tồn di sản;

Làm rõ vai trò của UNESCO trong thúc đẩy quốc tế hóa di sản Việt Nam;

Đánh giá các thách thức hiện tại và đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn - phát huy giá trị di sản.

3. GIÁ TRỊ NỔI BẬT TOÀN CẦU CỦA QUẦN THỂ DI TÍCH VÀ DANH THẮNG YÊN TỬ - VĨNH NGHIÊM - CÔN SƠN, KIẾP BẠC

3.1. Giá trị lịch sử - văn hóa

Quần thể di tích Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc có vị trí đặc biệt trong lịch sử văn hóa Việt Nam. Đây là trung tâm Phật giáo Thiền tông Trúc Lâm Việt Nam với các di tích gắn liền với các vua Trần và các thiền sư danh tiếng. Di sản không chỉ là biểu tượng tâm linh mà còn phản ánh sự phát triển của nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc và văn hóa tín ngưỡng dân gian.

3.2. Giá trị nghệ thuật - kiến trúc

Các công trình kiến trúc như chùa Yên Tử, chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Côn Sơn có giá trị nghệ thuật cao với nhiều tượng Phật, trống đồng, bia đá và các hạng mục kiến trúc cổ được bảo tồn tốt. Kiến trúc hòa quyện hài hòa với cảnh quan thiên nhiên tạo nên quần thể di tích có giá trị thẩm mỹ và cảnh quan độc đáo.

3.3. Giá trị cảnh quan thiên nhiên

Quần thể di tích nằm trong các khu vực có cảnh quan thiên nhiên đẹp, khí hậu trong lành, góp phần tạo nên không gian tâm linh thanh tịnh, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước. Điều này đồng thời mở ra nhiều tiềm năng phát triển du lịch sinh thái và văn hóa bền vững.

4. NỖ LỰC HỢP TÁC LIÊN VÙNG VÀ VAI TRÒ CHỦ ĐỘNG CỦA BA TỈNH BẮC GIANG, QUẢNG NINH, HẢI DƯƠNG

4.1. Sáng kiến hợp tác liên tỉnh

Việc liên kết xây dựng hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận “Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc” đánh dấu sự phối hợp chặt chẽ giữa các tỉnh trong quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Hợp tác liên vùng đã giúp khai thác hiệu quả nguồn lực, thống nhất chiến lược và chia sẻ kinh nghiệm quản lý.

4.2. Chính sách và nguồn lực đầu tư

Các tỉnh đã tập trung đầu tư kinh phí, nâng cấp hạ tầng phục vụ du lịch, bảo tồn di tích, đồng thời xây dựng các chương trình đào tạo nâng cao nhận thức cho cộng đồng và cán bộ quản lý di sản. Sự quan tâm và chỉ đạo sát sao từ các cấp chính quyền là động lực quan trọng thúc đẩy các hoạt động này.

4.3. Phối hợp với cộng đồng và các tổ chức tôn giáo

Vai trò của cộng đồng địa phương, các tổ chức tôn giáo như Giáo hội Phật giáo Việt Nam được đề cao trong việc giữ gìn phong tục, tập quán và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể gắn với di sản. Sự phối hợp này giúp bảo tồn di sản một cách toàn diện, từ vật thể đến phi vật thể.

5. UNESCO VÀ TIẾN TRÌNH QUỐC TẾ HÓA DI SẢN VĂN HÓA VIỆT NAM

5.1. Vai trò của UNESCO trong bảo tồn di sản

UNESCO không chỉ công nhận các di sản mà còn hỗ trợ kỹ thuật, tăng cường năng lực quản lý, quảng bá quốc tế và huy động nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn. Qua đó, các địa phương có cơ hội tiếp cận các tiêu chuẩn quốc tế, nâng cao uy tín và giá trị di sản trên trường toàn cầu.

5.2. Hỗ trợ xây dựng hồ sơ và đánh giá chuyên môn

Trung tâm Di sản Thế giới UNESCO đã đánh giá cao hồ sơ “Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc” về tính công phu, bài bản và chuyên nghiệp. Sự tham gia của các chuyên gia quốc tế đã góp phần hoàn thiện hồ sơ theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt, tăng khả năng được công nhận di sản thế giới.

5.3. Cam kết tiếp tục hợp tác phát triển bền vững

Ông Lazare Eloundou Assomo, Giám đốc Trung tâm Di sản Thế giới UNESCO, khẳng định cam kết tiếp tục đồng hành hỗ trợ các tỉnh trong việc duy trì cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn giá trị văn hóa, hướng tới phát triển bền vững và nâng cao vị thế di sản trên thế giới.

6. NHỮNG THÁCH THỨC ĐẶT RA VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ BẢO TỒN - PHÁT HUY DI SẢN TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA

6.1. Thách thức

Áp lực phát triển kinh tế và đô thị hóa: Việc mở rộng hạ tầng, du lịch có thể làm suy giảm giá trị nguyên bản của di sản nếu không có kiểm soát chặt chẽ.

Biến đổi khí hậu: Ảnh hưởng đến cảnh quan và công trình kiến trúc cổ.

Nhận thức và năng lực quản lý: Cần nâng cao hơn nữa trình độ quản lý, đào tạo nhân lực chuyên môn và sự tham gia tích cực của cộng đồng.

Tài chính và nguồn lực: Mặc dù có sự hỗ trợ từ UNESCO, việc huy động nguồn lực đầu tư vẫn còn hạn chế.

6.2. Giải pháp đề xuất

Hoàn thiện cơ chế phối hợp liên vùng: Xây dựng quy chế phối hợp rõ ràng, minh bạch giữa các tỉnh để đảm bảo quản lý thống nhất, hiệu quả.

Ứng dụng khoa học công nghệ: Sử dụng công nghệ số, GIS, quản lý thông minh để bảo tồn và quảng bá di sản.

Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức: Tổ chức các chương trình đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý và cộng đồng địa phương.

Phát triển du lịch bền vững: Xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa thân thiện môi trường, khuyến khích du lịch cộng đồng.

Đẩy mạnh hợp tác quốc tế: Tiếp tục phối hợp với UNESCO và các tổ chức quốc tế để mở rộng mạng lưới bảo tồn và nhận hỗ trợ kỹ thuật, tài chính.

7. KẾT LUẬN

Cuộc gặp gỡ giữa lãnh đạo ba tỉnh Bắc Giang, Quảng Ninh, Hải Dương với Giám đốc Trung tâm Di sản Thế giới của UNESCO không chỉ thể hiện nỗ lực quốc gia trong việc bảo tồn di sản mà còn là minh chứng rõ nét cho sự kết nối giữa địa phương và toàn cầu trong công cuộc gìn giữ giá trị văn hóa nhân loại. Hồ sơ "Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc" mang tính liên vùng không chỉ là sáng kiến có tầm chiến lược, mà còn phản ánh ý chí và cam kết sâu sắc của các địa phương trong việc khẳng định vai trò, vị thế văn hóa Việt Nam trên bản đồ di sản thế giới.

Bài học từ sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành, cộng đồng và tổ chức quốc tế cho thấy chỉ khi có một tầm nhìn toàn diện, chiến lược đồng bộ và sự đồng lòng giữa các chủ thể tham gia thì công tác bảo tồn - phát huy di sản mới đạt được hiệu quả bền vững. UNESCO không đơn thuần là một tổ chức công nhận, mà còn là đối tác tin cậy trong hành trình nâng cao năng lực, hỗ trợ kỹ thuật, truyền thông và quốc tế hóa di sản Việt Nam.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa ngày càng sâu rộng, việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc không chỉ là trách nhiệm, mà còn là quyền lực mềm quan trọng của quốc gia. Sự thành công của ba tỉnh không chỉ góp phần bảo vệ một phần di sản quốc gia, mà còn tạo tiền lệ tích cực cho các địa phương khác trong hành trình gìn giữ ký ức lịch sử, tôn vinh văn hóa và xây dựng hình ảnh Việt Nam năng động - bản sắc trên trường quốc tế.

Với quyết tâm và sự đồng thuận cao từ trung ương đến địa phương, từ cộng đồng đến quốc tế, di sản văn hóa Việt Nam không chỉ được gìn giữ mà còn lan tỏa, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn dân tộc và làm giàu cho di sản văn hóa nhân loại.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

UNESCO World Heritage Centre. (2023). Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. UNESCO.

Nguyễn Thúy Hằng