Bác Hồ ra Báo Thanh niên

Tháng 6/1925, một ngày nắng vàng rực rỡ, trời xanh, mây trắng lồng lộng. Công viên Hoàng Hoa Cương nằm giữa Quảng Châu (Trung Quốc) như bừng sáng. Bác đưa nhóm thanh niên Việt Nam đến. Đây cũng là nơi yên nghỉ của liệt sĩ Phạm Hồng Thái và là nơi chôn cất 72 liệt sĩ Trung Quốc đã hy sinh trong cách mạng Tân Hợi năm 1911.

Mọi người đứng tề chỉnh trước mộ Phạm Hồng Thái và dành một phút mặc niệm người đồng đội, đồng chí đã hy sinh anh dũng. Mặc niệm xong, Bác bước lên trước, cúi chào anh linh Phạm Hồng Thái và quay lại nói với anh em:

Ngôi nhà trên đường Văn Minh ở Quảng Châu (Trung Quốc), nơi Báo Thanh niên ra đời. Ảnh: Tư liệu.

- Các anh em đồng chí thân mến. Chúng ta quây quần ở đây, trước anh linh của người liệt sĩ anh hùng để chính thức công bố tổ chức “Hội Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí” đã được thành lập. Mục đích của Hội là hy sinh tính mệnh, quyền lợi, tư tưởng, làm cuộc cách mạng dân tộc, đập tan bọn thực dân Pháp, giành lại độc lập cho xứ sở, rồi tiến tới làm cách mệnh thế giới lật đổ chủ nghĩa đế quốc và thực hiện chủ nghĩa cộng sản.

Hôm nay, tôi chính thức tuyên bố kết nạp các đồng chí sau đây vào Hội Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí: Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong, Trương Vân Lĩnh, Vương Thúc Oánh, Lưu Quốc Long, Lâm Đức Thụ, Ngô Quốc Chính, Lê Duy Điếm, Vũ Hồng Nam, Lý Mộng Sơn, Trần Tích Chu, Hoàng Võ Hùng, Lê Hữu Lập, Lương Thư Tánh.

Buổi lễ kết nạp đơn giản nhưng rất nghiêm trang kết thúc.

*

Lý Phương Liên và Lê Hồng Sơn đã thuê được nhà. Hai người đưa Bác đến xem căn nhà mới thuê ở số 13 đường Văn Minh. Đây là căn nhà phố có hai lầu, tầng trệt phía dưới đang bán tạp hóa. Con đường Văn Minh với hàng cây xanh phủ bóng mát chạy song song với sông Châu rất yên tĩnh.

Cũng vừa lúc đó thì Hồ Tùng Mậu, Lâm Đức Thụ đến và tiếp sau là anh thanh niên trẻ trung Lê Duy Điếm đến bằng xe đạp. Bác vui vẻ:

- Ồ, đủ rồi. Ta họp, coi như đây là cuộc họp đầu tiên khai trương trụ sở.

Mọi người hân hoan, mặt ai cũng hớn hở, tươi vui. Bác nói:

- Đây là trụ sở của Tổng hội Thanh niên Cách mạng Đồng chí. Chúng ta cố gắng sắm một số bàn ghế để làm việc và mở lớp huấn luyện, nhiệm vụ sắp tới khá nhiều. Có thể tóm lược thế này: Mở ở đây các khóa huấn luyện, phải tổ chức tốt việc đón anh em các kỳ bộ trong nước ra. Trong khi chờ đợi, chúng ta sẽ mở lớp đầu tiên cho số anh em Việt Nam đang ở đây, là hội viên chính thức.

Về lớp học, tôi phân công thế này: Đồng chí Thụ - Tổng Thư ký hội, sẽ lo việc quản lý học viên, tổ chức lớp học. Đồng chí Mậu lo việc đời sống anh em và tổ chức ngoại khóa. Hai đồng chí Sơn và Điếm theo dõi các đường dây để đón thanh niên trong nước sang. Chúng ta phải đào tạo để có nhiều đồng chí hạt nhân thì mới có thể xây dựng phong trào tốt. Phương Liên cùng anh lên chương trình học, giúp anh ghi lại nội dung các bài giảng để từ đó làm giáo trình cho các lớp sau. Các đồng chí có ý kiến gì nữa không?

- Nhất trí ạ.

- Vậy thì triển khai. Đồng chí Thụ cùng cô Liên đi lo vụ chuẩn bị cho lớp học. Thụ cho kẻ biển treo phía dưới đường để biết đây là trụ sở của Hội.

- Ghi nội dung thế nào ạ?

- Anh cho kẻ biển: “Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội” thành một hàng đứng.

- Vâng.

- Bây giờ chúng ta bàn một việc quan trọng, đó là ra báo. Chúng ta đã có tổ chức, thì phải có tờ báo. Đó là tiếng nói chính thức của Tổng hội, tờ báo sẽ tuyên truyền rộng rãi về đường lối, ý tưởng của cách mạng, sẽ kêu gọi mọi người đứng lên, sẽ lên án chủ nghĩa thực dân, khơi dậy lòng yêu nước của công dân ta, đồng thời sẽ nâng cao uy thế của Hội ta lên, giúp mọi người biết đến và hiểu Hội của chúng ta…

Những ngày tháng 6 của năm 1925, Bác và các học trò hì hục làm báo. Bản thảo bài báo được viết bằng bút mực tím đậm để in trên bản bột. Do cách in thủ công, mỗi bản bột chỉ in trên dưới một trăm bản là mờ. Lê Hồng Sơn viết, Lâm Đức Thụ dò lại, Hồ Tùng Mậu in bản đầu đưa Bác xem trước khi in chính thức. Số đầu tiên, ngoài các bài do Bác viết, còn có trích các bài trên các báo giới thiệu về cách mạng, về Đảng Cộng sản, về giai cấp vô sản. Bài viết rất giản đơn nhưng sâu sắc.

Báo Thanh niên số 63, ra ngày 3/10/1926. Ảnh: Tư liệu

Báo Thanh niên số đầu tiên ra ngày 21/6/1925. Ngày này đã chính thức lấy làm ngày kỷ niệm của Báo chí cách mạng Việt Nam. Đây là tờ báo cách mạng vô sản đầu tiên của Đảng ta. Số đầu tiên có nội dung rất phong phú. Dưới bút danh “Đội trưởng”, Bác có bài như một xã luận mang tiêu đề “Nhiệm vụ của một người lính”, trong đó có đoạn: “Những kẻ nào áp bức nhân dân ta đều là kẻ thù của ta. Nhiệm vụ của ta là phải đánh chúng. Nhiệm vụ đó chúng ta phải làm tròn”.

Số đầu tiên còn có bài “Vì sao chúng ta phải đoàn kết”. Và trên trang đầu số một có một lời “Bá cáo” chỉ rõ vì sao những cuộc cách mạng ở nước ta chưa thành công và khẳng định rằng: “Với lòng yêu nước, nếu chúng ta đoàn kết, chúng ta sẽ thắng lợi”.

Báo in trên giấy khổ mười tám, hai mươi bốn cen- ti- mét thông dụng ở Quảng Châu ngày ấy. Hai chữ “Thanh niên” Bác cho viết nối nhau như một đôi trẻ nắm tay nhau tiến về phía trước. Bên trái là ngôi sao năm cánh, trong lòng là con số của mỗi số báo. Bên cạnh hai chữ Thanh niên bằng tiếng Việt viết thêm hai chữ Thanh niên bằng tiếng Trung Quốc.

Báo chia thành hai cột đứng. Bác cho báo mở nhiều mục như tin tức, trả lời độc giả, bút đàm (vấn đáp), từ điển cách mạng, lịch sử nước nhà. Bác mở cả mục “Phụ nữ đàm” để đàm luận với chị em. Bác nói một nửa dân số là phụ nữ nên phải có mục Phụ nữ đàm, các bài viết trong mục này được ký với những tên rất nữ như: Mộng Liên, Hương Lan, Hương Mộng.

Bài viết ngắn, văn phong đơn giản. Báo Thanh niên thường có bốn trang hoặc tám trang, nhẹ nhàng, dễ chuyển về nước. Bác nói: Báo ta phải nhỏ gọn để các đồng chí mình dễ phân phát, tuyên truyền. Bác khuyến khích các kỳ bộ in lại để nhân ra. Qua tàu viễn dương, đồng chí Nguyễn Lương Bằng đưa báo về nước và phân phát cho cả ba kỳ. Đồng chí Nguyễn Công Thu khi mang báo về Hà Nội, đã tổ chức in lại, gọi là nối bản lên đến hàng trăm bản để gửi cho các tỉnh. Ở Nam Kỳ, Trung Kỳ và cả ở Xiêm, các anh chị em phải ngồi chép lại để nhân ra. Tờ báo đã tạo được sức hút và có sự lan tỏa rất lớn.

Hôm báo ra số đầu tiên, Bác đã cầm ra lớp huấn luyện để giới thiệu với mọi người. Nhân đó, Bác dặn anh em phải nhớ đến vai trò đặc biệt quan trọng của báo. Tờ báo là tiếng nói của tổ chức, là lời kêu gọi, là sự hướng dẫn nhân dân. Báo thay ta trao đổi với người đọc và hơn thế, thông qua tờ báo, ta đấu tranh trực diện với kẻ thù. Bởi vì báo cách mạng thì địch sẽ đọc không sót dòng nào. Cho nên, ở Pháp, Bác ra Báo Người cùng khổ, ở Liên Xô Bác tham gia sáng lập Báo Quốc tế Nông dân. Bác dặn mọi người hãy coi báo chí là vũ khí chiến đấu. Bác tập cho Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn, Lê Duy Điếm, Trương Vân Lĩnh viết báo và làm báo.

Báo Thanh niên đã về đến Việt Nam và có mặt ở cả ba miền Trung, Nam, Bắc, gõ cửa từng nhà và đặc biệt gõ được cửa lòng những thanh niên, những trí thức yêu nước, góp phần quan trọng trong việc hướng dẫn, giới thiệu và giáo dục tư tưởng cách mạng trong nhân dân và thanh niên Việt Nam.

Mật thám theo dõi rất chặt chẽ Báo Thanh niên. Năm 1933, Louis Marty - Giám đốc lâm thời Sở Liêm phóng Đông Dương, sau này trở thành người nghiên cứu về lịch sử Đông Dương, trong bài viết về Đảng Cộng sản Đông Dương, đã nhắc đến Báo Thanh niên:

“Tám mươi tám số báo này (Thanh niên) ra từ tháng 6/1925 đến tháng 4/1927 do Nguyễn Ái Quốc - lãnh tụ Cộng sản Đông Dương sáng lập và tự tay viết bài, biên tập. Chúng tôi thấy kỹ thuật mà ông ta dùng rất thức thời. Ông ta đã dùng những từ Hán - Nôm của Việt Nam thông dụng giúp người đọc dễ hiểu, dễ tiếp nhận. Chủ bút Báo Thanh niên - ông Nguyễn Ái Quốc đã rất kiên nhẫn. Tờ báo được nhiều người đọc, không phải là hội viên mà chỉ là cảm tình của Hội, có người đọc đi đọc lại nhiều lần. Họ đã chịu khó chép tay tờ báo để lưu truyền rộng rãi. Vì vậy, dù số lượng in ít, báo vẫn lan tỏa rộng và có kết quả lớn”.

(Trích từ "Theo dấu chân Người" - Trình Quang Phú, NXB Hội Nhà văn, năm 2024)

Trình Quang Phú