Bài 1: Silicon Valley Bank và sự cộng hưởng của 6 yếu tố rủi ro

Thung lũng Silicon đã trở thành cái nôi thực sự cho các công ty công nghệ, những công ty này kiếm tiền tấn, dù cũng tiêu tốn nhiều tiền trong thời gian dài và một số trong số tiền tấn đó, khi chưa kịp tiêu đã được gửi vào Silicon Valley Bank (SVB). Nhưng kỷ nguyên tiền tệ dễ dãi kết thúc, còn có 6 loại rủi ro cùng cộng hưởng lên SVB.

Rủi ro tập trung

SVB tập trung toàn bộ vào một ngành, một khu vực địa lý Silicon Valley và một nhóm khách hàng ở đó. Huy động, cho vay, đầu tư… tất cả chỉ cho nhóm khách hàng này.

Khoảng 91% danh mục cho vay trị giá US$74 tỷ của SVB là dành cho các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đầu tư tư nhân, các công ty công nghệ, khoa học đời sống, chăm sóc sức khỏe và cho các cá nhân có giá trị tài sản ròng cao đang điều hành và đầu tư vào các quỹ này ở Thung lũng Silicon. Tỷ lệ huy động từ nhóm này còn cao hơn nữa - xấp xỉ 100%. Bình quân số dư tiền gửi/khách hàng là US$4,2 triệu. Số dư được bảo hiểm chỉ US$250.000. Kết quả là trong US$173 tỷ tiền gửi có tận US$152 tỷ không được Công ty bảo hiểm FDIC bảo hiểm. Những khách hàng được bảo hiểm toàn bộ chỉ gửi có US$4,8 tỷ, mức độ cô đặc rất cao.

Nhóm khách hàng này cũng bị chính sách tiền tệ thắt chặt biến thành “doanh nghiệp Zombies” khá nhiều. Vào mùa thắt chặt chính sách tiền tệ xuất hiện nhan nhản các doanh nghiệp Zombies - họ không kiếm đủ dòng tiền nuôi sống mình, bao gồm trả nợ và vắng ngân hàng là chết tiêu.

Không may mắn cho SVB, các lĩnh vực tập trung nhiều Zombies nhất ở Mỹ lại nằm trong lĩnh vực bất động sản, công nghệ và chăm sóc sức khỏe… là khu vực SVB tập trung đầu tư gần như toàn bộ tài sản. B/S (Bảng cân đối tài sản) của SVB có quá nhiều Zombies.

SVB tập trung toàn bộ vào một ngành, một khu vực địa lý Silicon Valley và một nhóm khách hàng ở đó. Ảnh: T.L

Rủi ro thanh khoản

SVB không thực hiện bất kỳ hành động hay kịch bản nào để bảo hiểm rủi ro thanh khoản khắc phục khoảng cách dòng tiền thường dài hơn khoảng cách lãi suất. Lý do có lẽ bởi lãnh đạo SVB tin rằng, tiền tệ sẽ vẫn dễ dãi và còn dễ dãi hơn nữa kèm theo lãi suất tiếp tục giảm, thanh khoản vẫn tiếp tục tăng.

Khi bán US$21 tỷ trái phiếu AFS (Available-for-sale security - tài sản tài chính sẵn sàng để bán), số lỗ hiện thực hóa US$1,9 tỷ làm các chỉ số an toàn dưới chuẩn nên 08/03/2023 lãnh đạo SVB tìm cách huy động vốn cổ đông US$2,25 tỷ để bù, nhưng đã quá muộn và buộc phải dừng lại. Họ đem US$19 tỷ tài sản thanh khoản cao của mình đi thế chấp vay US$15 tỷ, nhưng lãi suất thị trường quá hớp (4,17%), trong khi danh mục trái phiếu thu nhập chỉ gần 1,8% - lỗ ròng gần 2,4%. Nhưng kể cả có vay được thì cũng chỉ “uống nước biển để giải khát” khiến tình trạng tồi tệ hơn vì khó ngăn được việc rút vốn và rút giấy phép: SVB không đáp ứng tiêu chuẩn an toàn vốn.

Rủi ro lãi suất

SVB cho vay 35% tổng tài sản (43% huy động), 60% tổng tài sản đầu tư vào chứng khoán lãi suất cố định với 76%, trong số đó là HTM (trái phiếu nắm giữ đến ngày đáo hạn). Chênh lệch kỳ hạn lãi suất là 5 năm. SVB vô cùng nhạy lãi suất do chênh lệch kỳ hạn lớn tạo đòn bẩy dài.

Điều ấy gây thua lỗ lớn ở tài khoản AOCI (Accumulated Other Comprehensive Income - Thu nhập toàn diện tích lũy khác) khi lãi suất tăng. Ít người chú ý chuẩn mực này trong báo cáo tài chính.

AOCI là một tài khoản nằm trong phần vốn chủ sở hữu của bảng tổng kết tài sản (B/S). Nó thể hiện các khoản lãi/lỗ tích lũy chưa hiện thực hóa. Khi một khoản lãi/lỗ hiện thực hóa, nó sẽ được chuyển ra khỏi AOCI và xuất hiện trong thu nhập/lỗ ròng.

Điều đáng tiếc vì các khoản đầu tư không được bảo hiểm

Không thể hiểu nổi vì sao SVB không bảo hiểm rủi ro lãi suất với quy mô lớn như vậy. Họ tin tiền tệ dễ dãi còn lâu và lạm phát là nhất thời? Dường như họ tin mù quáng rằng lãi suất sẽ còn đi xuống khi đã từng tuyên bố sẽ cơ cấu danh mục theo chiều lãi suất xuống?

Một trong các yêu cầu khắt khe với các “ngân hàng quan trọng ảnh hưởng tầm hệ thống” là các chỉ số rủi ro liên quan vốn phải được tính toán thận trọng hơn khi hạch toán AOCI: Danh mục tín dụng, đầu tư phải được M2M (Marked To Market - điều chỉnh theo thị trường) để hạch toán vào AOCI không phụ thuộc đó là AFS hay HTM.

Thoát khỏi nhóm này, SVB được hạch toán chứng khoán HTM ở nguyên giá và dường như không bị lỗ. Theo chuẩn ấy, các chỉ số an toàn của SVB mới đẹp như mơ ở trên. Nếu hạch toán đủ thì AOCI của SBV bao gồm cả HTM vào tháng 9/2022 đã đạt xấp xỉ -US$16 tỷ, ăn hết vốn chủ sở hữu và các chỉ số an toàn bằng 0. Chỉ là bút toán kế toán thôi.

Nếu AOCI hạch toán đúng, đủ giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn bản chất của danh mục đầu tư thì SVB đã được chẩn bệnh và điều trị sớm hơn, tránh đổ vỡ.

6 yếu tố rủi ro đã dẫn đến đổ vỡ của Silicon Valley Bank. Ảnh: T.L

Rủi ro chính sách

SVB tích cực tìm cách để không được đưa vào nhóm “ngân hàng quan trọng ảnh hưởng tầm hệ thống” vốn phải tuân thủ chặt các chuẩn mực khắt khe về thanh khoản như Liquidity Coverage Ratio (Hệ số chi trả nhanh - LCR) và Net Stable Funding Ratio (Chỉ số nguồn vốn ổn định ròng - NSFR). Chuẩn mực LCR yêu cầu ngân hàng nắm giữ tài sản thanh khoản siêu cao đảm bảo khả năng chi trả cộng dồn cho 30 ngày. NSFR yêu cầu các ngân hàng phải có nguồn vốn dài hạn, ổn định để giảm rủi ro thanh khoản khi tiền đột ngột bị rút đi.

Khái niệm này sau GFC 2008 được đưa ra nhằm giám sát tốt hơn các ngân hàng lớn, được định nghĩa là tổng tài sản từ US$50 tỷ trở lên, sau đó nâng lên mức US$250 tỷ vào năm 2018 và việc này giúp SVB thoát khỏi vòng kim cô yêu cầu quản lý thanh khoản hà khắc này. Bản thân SVB không tự xây dựng cho mình hệ thống quản lý nội bộ tương tự mà quản lý rất lỏng lẻo. Điều ấy đã làm SVB không có hệ thống cảnh báo rủi ro sớm dẫn đến khi phát hiện “bệnh” đã quá muộn.

Rủi ro cơ cấu tổ chức

Laura Izurieta, CRO (Giám đốc quản trị rủi ro) của SVB đột ngột từ chức vào tháng 4/2022. Sau đó cả năm, SVB không tuyển người thay thế. Mãi đầu 2023 mới có CRO mới.

Câu chuyện đã khác nếu trái phiếu có kỳ hạn ngắn hơn

Cuối năm 2020 các báo cáo nội bộ cũng như bên ngoài đã khuyến nghị SVB phải mua trái phiếu kỳ hạn ngắn hơn, nhưng lãnh đạo SVB đơn giản là đã bỏ qua khuyến cáo ấy. Vì sao? Chắc chỉ họ mới biết. Ít nhất CFO và CRO hoặc quá non tay hoặc quá quan liêu.

Trong khi FED yêu cầu: “Một công ty nắm giữ ngân hàng có tổng tài sản hợp nhất từ US$50 tỷ trở lên phải bổ nhiệm một giám đốc rủi ro có kinh nghiệm trong việc xác định, đánh giá và quản lý mức độ rủi ro của các công ty tài chính lớn, phức tạp”.

CRO của các định chế hoạt động tài chính chuyên kinh doanh rủi ro có vai trò cực kỳ đặc biệt. Thông thường cùng CFO (Giám đốc tài chính), CRO là người hiếm hoi được quyền và có nghĩa vụ báo cáo Hội đồng quản trị vượt cấp qua mặt cả CEO (Giám đốc điều hành) nếu thấy cần thiết và rủi ro cao.

SVB đơn giản là không có CRO trong suốt 1 năm. Như máy bay không radar, tàu cập cảng không lai dắt.

Rủi ro đạo đức hay con người?

Việc nắm giữ HTM quá nhiều, tỷ lệ quá cao và chỉ có tăng là một dấu hiệu gây nghi ngờ tính chuẩn mực của B/S và P/L.

Năm 2021 SVB đã từng chuyển US$8,8 tỷ AFS sang HTM để khỏi M2M hạch toán lỗ. Nhưng việc chuyển ấy đánh động giới đầu tư và cũng bị M2M khi chuyển nên sang 2022 SVB dừng việc này (của đáng tội rất nhiều ngân hàng thương mại Mỹ làm điều này, nhưng do có bảo hiểm và hành động tích cực nên hậu quả không cháy nhà chết người).

CEO SVB liên tục lobby để SVB nằm ngoài nhóm “ngân hàng quan trọng ảnh hưởng tầm hệ thống” để mình không phải hạch toán HTM vào AOCI. Lãnh đạo SVB đang bị quy lỗi đạo đức nghề nghiệp.

Các giám đốc của SVB đã bán nhiều triệu cổ phiếu SVB trong hai năm qua. Việc bán diễn ra đúng quy trình, luật pháp theo cơ chế đăng ký bán tự động từ trước do SEC (Ủy ban chứng khoán) thiết lập để ngăn chặn giao dịch nội gián. Nhưng điều ấy không xóa tan nghi ngờ: không rõ liệu CEO và CFO, CRO có biết SVB sắp sụp đổ? SEC đang xem xét lại các giao dịch này để tìm xem có giao dịch nội gián không. Lại một dấu hiệu nghi ngờ rủi ro đạo đức./.

Lý Xuân Hải