Bài cuối: Thất thu hàng chục tỷ đồng, ai chịu trách nhiệm?

Trung tâm Phát triển quỹ đất (trực thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Hồ Chí Minh) là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường), có chức năng hàng đầu là tạo lập, phát triển, quản lý, khai thác quỹ đất… Tuy nhiên, từ cuối năm 2021 đến nay, trong việc khai thác ngắn hạn quỹ đất do trung tâm quản lý đã gây lãng phí nhiều tỷ đồng mỗi năm từ việc chấm dứt cho thuê ngắn hạn thu hồi mặt bằng rồi bỏ hoang. Không thu được tiền thuê đã đành, Nhà nước còn phải bỏ ra nhiều tỷ đồng để thuê bảo vệ trông giữ nhà, đất… bỏ hoang!

Thời điểm năm 2021, tổng cơ sở nhà, đất mà Trung tâm phát triển quỹ đất quản lý, khai thác, bảo vệ là 127 địa chỉ với tổng diện tích hơn 100ha. Trong số này có 44 địa chỉ thuê bảo vệ trông giữ, 42 địa chỉ cho thuê khai thác ngắn hạn, còn lại đơn vị tự quản lý. Đối với 42 địa chỉ cho thuê khai thác ngắn hạn thì có 8 địa chỉ được cho thuê theo chủ trương riêng của UBND TP Hồ Chí Minh, 6 địa chỉ thuộc quy hoạch chưa thực hiện; 9 địa chỉ thuộc dự án bàn giao đơn vị khai thác hoặc thanh toán theo hợp đồng BT chưa triển khai; 7 địa chỉ còn vướng hộ dân phải di dời hoặc đang giải quyết tranh chấp; còn lại 12 địa chỉ đủ điều kiện bán đấu giá.

Nguồn thu nộp ngân sách Nhà nước cho thuê ngắn hạn từ năm 2016 đến năm 2021 là trên dưới 20 tỷ đồng mỗi năm. Số tiền này vượt cao so với các khoản chi hoạt động thường xuyên và chi thu nhập tăng thêm cho cán bộ, công nhân viên của Trung tâm phát triển quỹ đất do ngân sách Nhà nước chi trả.

Khu đất 1,5ha ở phường Linh Trung (nay là phường Linh Xuân) bị bỏ hoang gần 4 năm nay.

Theo kết luận kiểm tra ngày 15/10/2024 của Sở Tài nguyên Môi trường (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: Ngày 21/9/2012, Sở Tài nguyên và Môi trường có công văn báo cáo, kiến nghị UBND TP Hồ Chí Minh chấp thuận cho Trung tâm phát triển quỹ đất khai thác ngắn hạn các khu đất do trung tâm đang quản lý.

Sau khi Sở Tài chính có ý kiến về việc này, UBND TP Hồ Chí Minh có công văn chấp thuận cho Trung tâm phát triển quỹ đất được cho thuê ngắn hạn các khu đất đang quản lý trong thời gian chờ lập thủ tục bán đấu giá, chờ thực hiện quy hoạch hoặc chờ bàn giao cho chủ đầu tư.

UBND TP yêu cầu trung tâm lập phương án cho thuê ngắn hạn và dự toán sử dụng kinh phí từ khai thác nguồn thu này (sau khi thực hiện các nghĩa vụ nộp thuế) trình Sở Tài nguyên và Môi trường phê duyệt, nguồn kinh phí còn lại (nếu có) nộp ngân sách thành phố theo quy định. Giao Sở Tài nguyên và Môi trường kiểm tra, rà soát, chịu trách nhiệm phê duyệt phương án cho thuê ngắn hạn.

Cũng theo kết luận này, việc Trung tâm phát triển quỹ đất ký hợp đồng cho thuê ngắn hạn là phù hợp với thông tư liên tịch số 16/2015/TTLT-BTNMT-BNV-BTC ngày 4/4/2015 của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nội vụ và Bộ Tài chính và quyết định số 1467/QĐ-STNMT-VP ngày 16/10/2018 của Sở Tài nguyên và Môi trường.

Về đơn giá cho thuê được Trung tâm phát triển quỹ đất xác định trên cơ sở quy định về tính tiền thuế đất hằng năm có phương pháp tính cụ thể tại mỗi phương án khai thác và tham khảo giá các đơn vị khác cho thuê so với giá xác định tại phương án để đảm bảo giá cho thuê theo phương án cao hơn giá thuê được tính theo quy định, nhằm thu nộp toàn bộ vào ngân sách, Trung tâm phát triển quỹ đất không được sử dụng nguồn thu này.

Đặc biệt kết luận cũng cho biết, thời điểm cho thuê ngắn hạn không có quy định về đấu giá quyền thuê. Do vậy, Trung tâm phát triển quỹ đất cho thuê ngắn hạn theo đúng chức năng, nhiệm vụ và chủ trương của UBND TP Hồ Chí Minh.

Tuy việc cho thuê ngắn hạn đều thực hiện đúng quy định nhưng không biết dựa vào cơ sở nào mà tháng 11/2021, khi mới vừa được bổ nhiệm làm Giám đốc Trung tâm phát triển quỹ đất chưa được bao lâu thì bà Nguyễn Thị Tâm cho rằng việc cho thuê (ngắn hạn) này là sai nên phải thu hồi lại mặt bằng cho Nhà nước.

Từ đó Trung tâm đã ban hành hàng loạt văn bản yêu cầu người đang thuê trả lại mặt bằng, trong khi đó có rất nhiều đơn vị thuê vẫn chưa hết hạn hợp đồng. Sau đó, có nhiều đơn vị thuê trả lại mặt bằng sau khi kết thúc hợp đồng, nhưng cũng có nhiều đơn vị thì không trả mặt bằng thuê nhưng tiếp tục đóng tiền thuê qua tài khoản ngân hàng, còn một số khác thì không trả mặt bằng mà cũng không trả tiền thuê.

Một thực tế khá phũ phàng là đối với những đơn vị trả lại mặt bằng thì vẫn để đó suốt nhiều năm qua. Đơn cử như khu đất hơn 1,5ha ở phường Linh Trung, TP Thủ Đức. Khu đất này được một đơn vị thuê để kinh doanh dịch vụ ăn uống, thể thao. Sau khi có công văn yêu cầu trả lại mặt bằng đơn vị này đã hoàn trả. Tuy nhiên, suốt 4 năm qua khu đất này vẫn bỏ hoang.

Ngày 4/9/2025, chúng tôi tìm đến mặt bằng này thì thấy cửa đóng then cài, nhìn vào bên trong khu nhà đã trở thành hoang phế, rong rêu, cỏ dại mọc um tùm... Đó là chưa nói đến do để hoang, đọng nước nên khu đất sinh ra muỗi mòng và nhiều loại côn trùng khác tấn công người dân ở khu vực lân cận. Tương tự, nhà đất tại số 15, đường Bác Ái trước đây kinh doanh nhà hàng nay bị thu hồi bỏ hoang, điêu tàn, đêm đến như bãi tha ma...

Điều đáng nói hơn, khi thu hồi và bỏ hoang như vậy, không chỉ nhà nước thất thu ngân sách mà còn phải thiệt đơn thiệt kép vì phải thuê bảo vệ để trông nom mỗi năm hơn 2 tỷ đồng.

Thiệt hại trước mắt như vậy nhưng tại sao Trung tâm phát triển quỹ đất vẫn quyết tâm thu hồi và những lãng phí rất lớn mà nhà nước thất thu từ tiền mặt bằng ai là người chịu trách nhiệm?

Đối với các đơn vị không trả lại mặt bằng sau khi kết thúc hợp đồng thuê, theo các luật sư thì Trung tâm phát triển quỹ đất phải tiến hành khởi kiện ra tòa để buộc bên thuê trả lại mặt bằng, thanh toán tiền thuê, tiền lãi trả chậm nhằm bảo đảm tài sản nhà nước không bị thiệt hại do các đơn vị đã chiếm giữ và khai thác kinh doanh kể từ sau khi hết hợp đồng.

Cụ thể trường hợp của Tổng Công ty Du lịch Sài Gòn TNHH MTV (Saigontourist Group) ký hợp đồng cho Công ty TNHH Khu mua sắm Đệ Nhất Phan Khang thuê mặt bằng tại địa chỉ số 1, đường Hoàng Việt, quận Tân Bình cũ. Sau khi thuê mặt bằng, năm 2018 Công ty Phan Khang đã cho Công ty TNHH MTV Marc thuê lại mặt bằng tầng trệt, tầng một kinh doanh siêu thị Auchan.

Saigontourist Group đã nhiều lần yêu cầu Công ty Phan Khang chấm dứt việc cho thuê này nhưng Công ty Phan Khang không thực hiện. Do đó Saigontourist Group đã có đơn khởi kiện buộc Công ty Phan Khang trả lại mặt bằng thuê, tiền lãi chậm thanh toán cho Saigontourist Group từ thời điểm Công ty Phan Khang vi phạm hợp đồng đến ngày 31/11/2023 là hơn 56 tỷ đồng.

Ngày 22/3/2024, TAND quận Tân Bình lúc bấy giờ đã đưa vụ án xét xử sơ thẩm và tuyên chấp nhận toàn bộ yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, buộc Công ty Phan Khang thanh toán cho Saigontourist Group tổng số tiền gần 60 tỷ đồng.

Rõ ràng nếu đã khởi kiện ngay từ đầu thì Trung tâm phát triển quỹ đất có thể thu được khoản tiền thuê mà các đơn vị đã sử dụng sau khi kết thúc hợp đồng. Nếu bây giờ, các đơn vị có trả lại mặt bằng cho Trung tâm phát triển quỹ đất thì khoảng thời thời gian bên thuê sử dụng từ sau hết ký hợp đồng là khó thu được, gây lãng phí lớn cho Nhà nước.

Trước đây, khi Thanh tra TP Hồ Chí Minh thanh tra tại quận Bình Thạnh (cũ) phát hiện có 26 địa, chỉ nhà đất do Công ty TNHH MTV Dịch vụ công ích quận Bình Thạnh quản lý đúng ra phải đem cho thuê ngắn hạn nhưng nơi này để trống. Tương tự, tại quận 1 (cũ) có 37 địa chỉ nhà, đất; quận 12 (cũ) cũng có 3 địa chỉ nhà, đất; quận Bình Tân (cũ) có 7 địa chỉ nhà, đất bỏ trống…

Thanh tra TP xác định việc để trống nhà, đất như thế này là không đảm bảo tài sản được khai thác hiệu quả theo quy định tại Luật Quản lý, sử dụng tài sản công năm 2017, gây lãng phí tài sản.

Mã Hải