Bài toán làm việc trong nước hay xuất khẩu lao động?

Đau đầu tìm đầu ra cho sinh viên

PGS. TS Nguyễn Phong Điền, Phó Giám đốc ĐH Bách khoa Hà Nội cho biết, trước khi vi mạch bán dẫn trở thành trào lưu, ĐH Bách khoa Hà Nội đã mở ngành Kĩ thuật Vi điện tử và Công nghệ Nano đào tạo cử nhân liên quan đến công nghệ chế tạo linh kiện bán dẫn. Ông Điền nhận định, đào tạo nhân lực phân khúc thiết kế vi mạch không yêu cầu nhiều về tài chính vì sinh viên làm việc trên các phần mềm thiết kế chuyên dụng. Hiện tại các cơ sở giáo dục ĐH của Việt Nam nếu đào tạo nhân lực phân khúc này chỉ dừng lại ở trình độ kĩ sư, chưa thể có tổng công trình sư thiết kế vi mạch, muốn có cần thời gian 10 - 20 năm nữa.

“Thực tế cho thấy, chúng ta đào tạo người làm, tức là đào tạo thuần túy nhân lực cho các đơn đặt hàng của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nước ngoài, chưa thể đào tạo ra người thiết kế cụ thể một sản phẩm vi mạch bán dẫn made in Việt Nam. Vì hệ thống vi mạch như chip hay hệ thống di động rất phức tạp, cần thời gian dài và đầu tư cơ sở vật chất”, ông Điền nói.

Trong phân khúc lắp ráp, chế tạo vi mạch, linh kiện bán dẫn, ông Điền khẳng định cũng cần nguồn tài chính đầu tư khổng lồ. Trên thế giới, không nhiều quốc gia làm được điều này nên chỉ tập trung ở một vài công xưởng lớn. Nhưng nhân lực làm việc trong các công xưởng này, ông Điền cho biết, trường ĐH của Việt Nam có thể đào tạo. ĐH Bách khoa Hà Nội hướng đến đào tạo nhân lực thiết kế, hoặc kĩ sư kiểm thử, đóng gói. Với sự nỗ lực của Chính phủ, ĐH Bách khoa Hà Nội dành nguồn lực đầu tư trang thiết bị để có được những dây chuyền sản xuất hiện đại hơn để sinh viên thực hành quá trình lắp ráp.

Ông Điền lưu ý, ngành công nghiệp công nghệ cao này không chỉ cần kĩ sư đào tạo chuyên sâu về vi mạch bán dẫn. Sau khi khảo sát, đánh giá, ĐH Bách khoa Hà Nội nhận thấy 70% nhân lực liên quan đến tự động hóa, kĩ thuật cơ khí, kĩ thuật cơ điện tử, hệ thống phụ trợ. “Chúng ta chưa có nền sản xuất trong lĩnh vực này nên chưa hình dung ra. Nền công nghiệp bán dẫn cần một hệ sinh thái rộng trong đó bao gồm cả nền công nghiệp phụ trợ”, ông Điền nói.

Cần có phòng thí nghiệm hiện đại để giảng viên, sinh viên học tập, nghiên cứu Ảnh: HOA BAN

Vì vậy, ĐH này đang “đau đầu” trong việc tìm đầu ra cho nhân lực nhóm ngành công nghệ cao. Ban Giám đốc của ĐH phải ra nước ngoài tìm đối tác để tạo điều kiện việc làm cho sinh viên sau tốt nghiệp. Ông Điền dự kiến 30% sinh viên tốt nghiệp nhóm ngành này của ĐH Bách khoa Hà Nội sẽ làm việc ở nước ngoài. Theo ông Điền, giai đoạn đầu bước vào nền công nghiệp vi mạch bán dẫn, Việt Nam cần chấp nhận đào tạo xuất khẩu lao động. Đây là nguồn nhân lực có thể sẽ quay về để hỗ trợ khi Việt Nam phát triển nền công nghiệp này.

Năm 2024, Trường ĐH FPT bắt đầu tuyển sinh ngành Vi mạch bán dẫn. Sinh viên chuyên ngành này cũng có thể tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn hoặc sau ĐH tại nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ hàng đầu về vi mạch bán dẫn trên thế giới để phát triển sự nghiệp theo hướng giảng dạy, nghiên cứu khoa học. Trường ĐH FPT xây dựng mô hình đưa sinh viên vi mạch bán dẫn ra nước ngoài làm việc trong ngành công nghiệp này bằng cách phối hợp nguồn lực có sẵn của Cty Cổ phần Bán dẫn FPT và hệ thống cty thuộc Tập đoàn FPT trên 30 quốc gia. Trường ĐH này đã thành lập Trung tâm Đào tạo và xuất khẩu nhân lực vi mạch bán dẫn nhằm tìm kiếm, kí kết với các đối tác có nhu cầu nhân lực, đào tạo cho ngành.

Con gà-quả trứng

GS.TS Chử Đức Trình, Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia Hà Nội), cho rằng, nếu nhìn vào thị trường bán dẫn ở các quốc gia hàng đầu như Mỹ, có thể thấy tỉ lệ nhân lực trình độ tiến sĩ rất nhiều. Nhưng ở Việt Nam, do đặc thù phân khúc đầu tư của các doanh nghiệp, tỉ lệ nhân lực trong giai đoạn trước mắt sẽ tập trung nhiều hơn ở nhóm nhân lực tốt nghiệp ĐH và thạc sĩ. Nếu phân chia theo chương trình đào tạo hệ chuẩn và hệ tài năng thì ở Việt Nam, số lượng nhân lực tốt nghiệp ĐH hệ tài năng chưa nhiều.

Ông Trình cho hay, bán dẫn là một ngành công nghiệp rộng lớn. Lao động khi tốt nghiệp các chương trình đào tạo liên quan có thể làm việc trong nhiều môi trường, nhiều lĩnh vực công nghiệp khác nhau nếu đạt được chuẩn đầu ra về kiến thức, kĩ năng cơ bản và định hướng chuyên sâu của chương trình đào tạo, trong đó có các nội dung tập trung vào định hướng vi mạch bán dẫn.

Sản phẩm chính của ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn là chế tạo được một hệ thống điện tử trên một đế bán dẫn. Nên sinh viên học chuyên sâu thiết kế vi mạch có thể làm việc trong ngành thiết kế vi mạch bán dẫn hoặc trong các doanh nghiệp thiết kế các hệ thống điện tử nói chung và tương tự cho các mảng khác như chế tạo, đóng gói, kiểm thử. Như vậy, theo ông Trình, khác với một số chương trình đào tạo, nhân lực chỉ làm trong một ngành, một nghề thì với chương trình này, nhân lực có thể làm cho nhiều ngành nghề khác nhau, không chỉ là bán dẫn. Nhân lực chất lượng cao đào tạo ở Việt Nam không chỉ làm việc ở Việt Nam mà còn có thể làm việc trong các thị trường lao động khác trên thế giới như Đài Loan (Trung Quốc), Đức, Mỹ... Khi đó, các doanh nghiệp tại Việt Nam cũng phải cạnh tranh với các công ty trên thế giới để tuyển dụng lao động.

Bán dẫn là ngành công nghiệp toàn cầu, trên thế giới không nước nào làm chủ hoàn toàn cả chuỗi dây chuyền công nghiệp. Đồng thời, bán dẫn cũng yêu cầu nhân lực giỏi, tài năng. Do đó, cộng đồng doanh nghiệp công nghiệp bán dẫn tại Việt Nam cần có những bức tranh dự đoán về bản đồ nhân lực cho các giai đoạn ngắn hạn, trung hạn và đặc biệt dài hạn 10 năm, 20 năm. Dựa trên bản đồ nhân lực, cơ sở giáo dục ĐH triển khai các chương trình và định hướng đầu tư để đáp ứng nhu cầu. Doanh nghiệp đồng hành và tham gia sâu vào quá trình định hướng và đào tạo cùng với các cơ sở giáo dục.

Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn nhấn mạnh, nhiệm vụ đầu tiên và quan trọng nhất là tăng cường năng lực cho các cơ sở giáo dục ĐH, cả về đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất, công nghệ, chương trình đào tạo, công cụ phần mềm… Bên cạnh đó, liên quan đến đầu ra của nguồn nhân lực, ông Sơn cho rằng, Chính phủ có chủ trương, nhưng đó là tổng nhân lực có thể cần cho toàn ngành công nghiệp bán dẫn, trong đó cơ cấu nhân lực rất khác nhau, từ trình độ cao đẳng đến ĐH, thạc sĩ, tiến sĩ. Tại Việt Nam, nhu cầu nhân lực cần ở ngành nào, trình độ nào phụ thuộc nhiều vào sự đầu tư của tập đoàn nước ngoài. Đây là bài toán “con gà-quả trứng”, các tập đoàn nước ngoài muốn đầu tư vào phải nhìn thấy nguồn nhân lực có sẵn, nhưng để thu hút và đào tạo sinh viên, cần đặt ra chỉ tiêu đào tạo, kế hoạch đào tạo, phải biết dự báo nhu cầu nguồn nhân lực. Bài toán này, theo ông Sơn, rất khó. Vì vậy, khi mở ngành đào tạo, các trường vẫn cần tiếp cận những chương trình đào tạo theo ngành rộng.

NGHIÊM HUÊ