'Bản đồ AI' - cuốn sách hé lộ nhiều sự thật đằng sau các hệ thống AI

Cuốn sách tái hiện lịch sử AI và những khía cạnh tác động quan trọng, sâu sắc nhất mà thậm chí chúng ta, từ góc độ lập luận rằng việc giải quyết các vấn đề nền tảng của AI và lĩnh vực điện toán toàn cầu đòi hỏi phải kết nối các vấn đề về quyền lực và công lý, từ nhận thức luận đến quyền lao động, khai thác tài nguyên đến bảo vệ dữ liệu, bất bình đẳng chủng tộc đến biến đổi khí hậu.

Cho dù ta đang ở vai trò nào để ra quyết định, thì cũng cần mở rộng hiểu biết về những gì đang diễn ra trong các đế chế AI, để nhìn ra những gì bị đe dọa rồi đưa ra quyết định tốt hơn về những gì sẽ xảy ra tiếp theo. Chắc chắn rất hiếm người liên tưởng AI đến những vấn đề như ô nhiễm môi trường, việc khai thác mỏ khoáng sản, sự gia tăng phân biệt và khoảng cách trong xã hội, những vấn đề cảm xúc, cách sử dụng sức lao động… chắc chắn người đọc sẽ ngỡ ngàng trước những thông tin lần đầu nghe nói đến.

Bìa cuốn sách Bản đồ AI. Ảnh: NXB Trẻ

Kể từ những năm 2000, AI trở thành một lĩnh vực trong giới học thuật, và sau đó là thành một ngành công nghiệp. Trí tuệ nhân tạo là gì? Nếu ta huấn luyện một loài vật có trí thông minh tương đối cao: ngựa, chó, tinh tinh… và khiến nó biết làm toán, nhận mặt chữ, làm một số hành động theo lệnh… thì ta có coi đó là trí thông minh không? Với AI, nếu ta “huấn luyện” để máy đưa ra những kết quả dựa trên dữ liệu đầu vào, liệu đó có phải là thông minh?

Giáo sư triết học Hubert Dreyfus phản biện rằng trí thông minh và sự thành thạo của con người chủ yếu dựa vào nhiều quy trình trong vô thức và tiềm thức, trong khi máy tính yêu cầu tất cả quy trình và dữ liệu phải rõ ràng và được hệ thống hóa. Kết quả là một số khía cạnh của trí thông minh phải được trừu tượng hóa, loại bỏ hoặc ước lượng cho máy tính, khiến chúng vì thế không thể xử lý thông tin về các tình huống giống như cách con người xử lý. Nói cách khác, Ai được hiểu theo nghĩa hẹp là loại trí thông minh tách rời cơ thể, tách biệt khỏi bất kỳ liên hệ nào với thế giới vật chất. Quan niệm tâm trí giống như một chiếc máy tính cũng vô cùng nguy hại, đã đầu độc hàng thập kỷ tư duy trong các ngành khoa học nhận thức và máy tính.

Trong cuốn Bản đồ AI, tác giả lập luận và chứng mình rằng AI không nhân tạo cũng không thông minh. Nói đúng hơn, AI vừa gắn với con người vừa phụ thuộc vật chất, được tạo ra từ tài nguyên thiên nhiên, nhiên liệu, sức lao động của con người, cơ sở hạ tầng, hậu cần, lịch sử và cách thức phân loại. Các hệ thống AI không mang tính tự chủ, không lý trí và không có khả năng nhận thức được bất cứ điều gì nếu không được huấn luyện rộng và sâu về mặt tính toán với những bộ dữ liệu lớn hay với các quy tắc và phần thưởng được định sẵn.

Khi trình bày những thông tin về AI trong cuốn sách này như một tập bản đồ (Atlas), tác giả muốn đưa ra những góc nhìn đa dạng và sâu rộng, hơn là những gì truyền thông đề cập. Tác giả cho rằng con người cần một lý thuyết về AI bao hàm: Những quốc gia và tập đoàn phát triển và thống trị mảng này; Hoạt động khai thác tài nguyên để lại những hậu quả tiêu cực trên Trái đất để phục vụ hệ thống AI; Những hình thức lao động ngày càng mang tính bất công và bóc lột đang xây nền tảng cho AI.

Từ những góc nhìn đó, tác giả cũng nhắc đến nhiều kịch bản về cách AI sẽ được sử dụng trên thế giới trong tương lai...

Sách Bản đồ AI thuộc bộ sách Chuyển đổi số của NXB Trẻ, dành cho nhiều đối tượng khác nhau. Cùng phát hành hướng đến Ngày Chuyển đổi số Quốc gia 10.10, NXB Trẻ có các tựa mới nhất trong năm 2024 gồm:

Tiếp thị 6.0 - Tương lai là toàn nhập: Bàn về xu hướng chuyển đổi số trong marketing.

Kiến tạo thiên tài - Những “dị nhân" đã đưa AI đến với Google, Facebook và thế giới.

Tương lai số - Bốn lộ trình để nắm bắt giá trị số: Lộ trình chuyển đổi số cho doanh nghiệp và các tựa sách đã xuất bản trước đó.

Trong đó nổi bật có cuốn Thời đại AI phát hành năm 2023 đã vào “Danh sách 5 cuốn sách nên đọc để hiểu về AI” do Wall Street Journal bình chọn. Đó là một tựa sách giá trị được viết bởi các tên tuổi lớn: Herry A. Kissinger (Cựu ngoại trưởng Mỹ); Eric Schmidt (Cựu CEO và Chủ tịch Google), Daniel Huttenlocher (Trưởng khoa tại trường MIT)

Mai Đào