Bản hợp xướng' của lòng yêu nước

Ca từ mang khí thế cách mạng

Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày. Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai. Mười chín tháng Tám khi quốc dân căm hờn kêu thét. Tiến lên cùng hô: “Mau diệt tan hết quân thù chung!"...

"Mười chín tháng Tám" có lẽ là ca khúc đặc biệt nhất ghi dấu những ngày tháng lịch sử 80 năm trước. Ra đời ngay trong chính ngày Tổng khởi nghĩa, nhạc sĩ Xuân Oanh đã hòa mình vào dòng người ở Hà Nội, ghi lại lời bài hát trên những mảnh giấy xé vội, rồi cùng cả đoàn người ca vang. Với giai điệu giản dị, dễ hát và lời ca dễ nhớ, ca khúc nhanh chóng lan tỏa khắp cả nước, trở thành "ký sự âm nhạc" tức thời, ghi lại một cách chân thực cảm xúc hân hoan và tinh thần lạc quan của người dân trong khoảnh khắc lịch sử trọng đại.

Nhiều ca khúc trở thành "vũ khí tinh thần" mạnh mẽ trong Cách mạng tháng Tám Ảnh tư liệu

Nhạc sĩ Xuân Oanh từng chia sẻ: "Mười chín tháng Tám là sản phẩm của cuộc khởi nghĩa, phong trào đấu tranh của Nhân dân và xúc cảm của người dân mới được tự do tạo nên. Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày... vừa đi biểu tình tôi vừa nghĩ và cả lời lẫn nhạc từ đâu ào ạt đến trong tôi, bật ra một cách kỳ lạ".

Nhiều bài hát khác dù được sáng tác từ trước nhưng chỉ đến cuộc Tổng khởi nghĩa, chúng mới thực sự "bùng nổ" và hòa cùng không khí sục sôi của Nhân dân. Trong đó, "Cùng nhau đi hồng binh" của nhạc sĩ Đinh Nhu, ra đời từ năm 1930, là một trong những ca khúc đầu tiên của dòng nhạc đỏ Việt Nam. Sáng ngày 19/8/1945, những đoàn người kéo đến Quảng trường Nhà hát Lớn vừa đi vừa hát vang ca khúc này, như sự tiếp nối hào khí của phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh năm xưa.

Đáng chú ý, tại Nhà hát Lớn Hà Nội, trước hàng nghìn quần chúng Nhân dân, giữa rừng cờ đỏ sao vàng, nhạc sĩ Văn Cao đã chỉ huy đội đồng ca thiếu niên tiền phong hát vang bài Tiến quân ca. Ca khúc từng được ông Vũ Quý, một cán bộ Việt Minh, giao cho nhạc sĩ Văn Cao soạn để động viên tinh thần đội quân cách mạng, với yêu cầu: Bài hát phải là hồi kèn xung trận, hiệu lệnh xuất quân...

Lên đàng (Lưu Hữu Phước, Huỳnh Văn Tiểng) cùng với Tiếng gọi thanh niên (Lưu Hữu Phước) cũng vang vọng trên các đường phố Sài Gòn, thể hiện khí phách hào hùng của tuổi trẻ yêu nước. Ra đời năm 1944, Lên đàng có âm hưởng dân gian Nam Bộ kết hợp nhịp điệu hành khúc mạnh mẽ, đã thôi thúc tuổi trẻ "cùng nhau xông pha, lên đàng/ kiếm nguồn tươi sáng".

Ngoài ra, còn nhiều tác phẩm khác như Diệt phát xít (Nguyễn Đình Thi), Du kích ca (Đỗ Nhuận), Chiến sĩ Việt Nam (Văn Cao), Đoàn vệ quốc quân (Phan Huỳnh Điểu)... Tất cả đã cùng nhau tạo nên bản hợp xướng hùng tráng, trở thành động lực to lớn cho cuộc Tổng khởi nghĩa.

Di sản âm nhạc kết nối các thế hệ

Trong bối cảnh lịch sử đầy biến động của những năm 1944 - 1945, các bài hát đã vượt qua vai trò của hình thức giải trí thông thường để trở thành vũ khí tinh thần mạnh mẽ. Khi báo chí và đài phát thanh còn hạn chế, những giai điệu hành khúc, dễ nhớ đã trở thành cầu nối, truyền đi thông điệp cách mạng một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất.

“Hành khúc tổng khởi nghĩa” đã thúc đẩy tinh thần đoàn kết và ý chí chiến đấu quật cường của toàn dân tộc, trở thành lời kêu gọi, thúc giục đồng bào tham gia cách mạng, phá kho thóc, nhà giam, cướp vũ khí của địch... Các bài hát đã tạo ra ngôn ngữ chung, khuếch đại cảm xúc cá nhân thành khí thế sục sôi tập thể, thúc đẩy hành động đồng lòng của toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng. Bên cạnh khí thế hào hùng, một số tác phẩm còn lồng ghép chất trữ tình bi tráng, phản ánh sâu sắc tâm tư của người dân trong những năm tháng cam go.

Theo các nhà nghiên cứu, giai đoạn trước và trong Cách mạng tháng Tám đã chứng kiến sự hội tụ đáng kinh ngạc của các tài năng âm nhạc. Nhiều nhạc sĩ đã tìm thấy mục đích cao cả và khán giả rộng lớn cho tác phẩm của mình. Điều này đã trở thành chất xúc tác mạnh mẽ, tạo nên những bản hùng ca. Những tên tuổi như Văn Cao, Lưu Hữu Phước, Nguyễn Đình Thi, Đỗ Nhuận, Phan Huỳnh Điểu... đã để lại khối lượng tác phẩm đồ sộ. Các tác phẩm tiêu biểu từ thời kỳ này đã trở thành biểu tượng sống động, ghi dấu một thời kỳ lịch sử hào hùng và bi tráng.

Tiết mục "Tiến quân ca" với sự hòa giọng của 50.000 khán giả trong chương trình nghệ thuật "Tổ quốc trong tim" ngày 10/8/2025. Ảnh: BTC

Tuy nhiên, âm nhạc trong những ngày tháng sục sôi ấy không chỉ là nguồn cảm hứng tức thời mà còn là di sản giá trị, định hình nên nền âm nhạc hiện đại. Tiến quân ca của nhạc sĩ Văn Cao chính là minh chứng rõ nét nhất cho sức sống bất diệt ấy. Vượt qua những thăng trầm của lịch sử, ca khúc không chỉ trở thành Quốc ca thiêng liêng mà còn là biểu tượng bất hủ, vang vọng như lời hiệu triệu non sông, thôi thúc bao thế hệ. Đến nay, Tiến quân ca không chỉ hiện diện trong các nghi lễ trang trọng mà còn được làm mới qua nhiều bản phối hiện đại, cho thấy âm nhạc cách mạng không "đóng băng" trong quá khứ, mà là "di sản sống", không ngừng được tái tạo và tiếp biến.

Nhiều ca khúc ra đời cách đây 80 năm vẫn có khả năng thích nghi với đời sống âm nhạc đương đại, có thể tiếp cận gần hơn với giới trẻ, nhưng vẫn giữ vẹn nguyên thông điệp cốt lõi và ý nghĩa lịch sử sâu sắc. Qua đó, tinh thần của Cách mạng tháng Tám được truyền tải trọn vẹn, vượt qua những rào cản của thời gian, giúp khán giả trẻ phần nào hình dung được không khí đấu tranh cách mạng sục sôi của toàn dân tộc, hiểu hơn về một thời kỳ không thể nào quên.

Từ vũ khí tinh thần mạnh mẽ góp phần vào thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945, các ca khúc đi cùng năm tháng tiếp tục trở thành cảm hứng kết nối các thế hệ, hun đúc lòng yêu nước và tự hào dân tộc trong bối cảnh đương đại.

Thảo Nguyên