Bàn pháp lý vụ nước trung gian đàm phán bị một bên xung đột tấn công

Đầu tuần này, Israel không kích Qatar nhằm vào ban lãnh đạo chính trị của nhóm vũ trang Hamas ở thủ đô Doha. Sáu người được báo cáo đã thiệt mạng, trong đó có con trai của một nhân vật cấp cao Hamas.

Ngay lập tức xuất hiện làn sóng chỉ trích toàn cầu đối với việc Israel không kích Qatar. Chính phủ Qatar gọi cuộc tấn công này là một “sự vi phạm rõ ràng các quy tắc và nguyên tắc của luật pháp quốc tế”. Quan điểm này được lãnh đạo nhiều nước đồng ý.

Theo lăng kính của luật quốc tế, liệu cuộc không kích của Israel nhằm vào mục tiêu Hamas trên lãnh thổ một quốc gia khác, đặc biệt vào quốc gia trung gian đàm phán như Qatar, có hợp pháp không?

Ảnh chụp từ đoạn phim của AFPTV cho thấy khói bốc lên sau các vụ nổ ở thủ đô Doha (Qatar) ngày 9-9. Ảnh: Jacqueline Penney/AFPTV

Israel không kích Qatar - dưới góc nhìn luật quốc tế

Thủ tướng Israel - ông Benjamin Netanyahu biện minh rằng việc Israel không kích Qatar nhằm vào ban lãnh đạo chính trị của Hamas nhằm đáp trả hai vụ tấn công: một vụ xả súng ở Jerusalem khiến 6 người thiệt mạng và một vụ tấn công vào trại lính ở Dải Gaza làm 4 binh sĩ Israel thiệt mạng.

“Hamas đã tự hào nhận trách nhiệm cho cả hai hành động này. Đây cũng chính là những kẻ cầm đầu khủng bố đã lên kế hoạch, phát động và ăn mừng vụ thảm sát kinh hoàng ngày 7-10-2023” - ông Netanyahu nhấn mạnh.

Tuy nhiên PGS Shannon Bosch tại ĐH Edith Cowan (Úc) cho rằng “đáp trả” một nhóm phi nhà nước không phải là lý do để một quốc gia tấn công vào một quốc gia khác. Theo bà Bosch, Điều 2 Khoản 4 của Hiến chương Liên Hợp Quốc (LHQ) nghiêm cấm sử dụng vũ lực nhằm chống lại “toàn vẹn lãnh thổ hoặc độc lập chính trị” của một quốc gia.

Bất kỳ việc sử dụng vũ lực nào cũng phải có sự cho phép của Hội đồng Bảo an LHQ, hoặc phải có cơ sở biện minh rằng đó là hành động tự vệ và tuân thủ Điều 51 của Hiến chương LHQ.

“Israel lập luận rằng ban lãnh đạo Hamas ở các nước như Qatar, Lebanon và Iran vẫn là một phần trong hệ thống chỉ huy điều phối các hành động thù địch nhằm vào binh sĩ và công dân Israel. Tuy nhiên, chính ông Netanyahu cũng thừa nhận mục tiêu của cuộc tấn công ở Qatar là để trả đũa, chứ không phải để ngăn chặn một cuộc tấn công đang diễn ra hay sắp xảy ra” - PGS Bosch viết trên tờ The Conversation.

Ngoài ra, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) nhiều lần nhấn mạnh tầm quan trọng tối thượng của chủ quyền lãnh thổ trong luật pháp quốc tế. Theo PGS Bosch, ICJ cho rằng một quốc gia chỉ có thể viện dẫn quyền tự vệ khi bị một quốc gia khác tấn công, chứ không phải khi bị các nhóm vũ trang phi nhà nước hoạt động từ lãnh thổ nước khác tấn công.

Vị chuyên gia chỉ ra rằng theo thông lệ quốc tế, việc sử dụng vũ lực trên lãnh thổ một quốc gia khác đòi hỏi sự đồng thuận của quốc gia đó. Ngoại lệ duy nhất và rất hẹp là khi có cơ sở hợp lý, khách quan rằng quốc gia sở tại đang thông đồng với các nhóm phi nhà nước hoặc không thể hay không muốn ngăn chặn các nhóm này.

Đồng quan điểm, PGS.TS Trần Thăng Long - Trưởng Khoa Ngoại ngữ pháp lý, Trường ĐH Luật TP.HCM - nói với Pháp Luật TP.HCM rằng việc Israel không kích Qatar khá rõ ràng là đã vi phạm luật quốc tế. Theo PGS.TS Trần Thăng Long, chính phát ngôn của Tổng thư ký LHQ António Guterres về cuộc tấn công đã cho thấy điều này.

Trong tuyên bố ngày 9-9, ông Guterres lên án việc Israel không kích Qatar, gọi đây là “sự vi phạm trắng trợn chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Qatar”.

Một người đàn ông nhìn về phía khói bốc lên sau các vụ nổ ở thủ đô Doha (Qatar) ngày 9-9. Ảnh: AFP

Nhắm vào nước trung gian là tiền lệ xấu

Như PGS Bosch đã lập luận, ngoại lệ duy nhất để Israel có thể tấn công Qatar là Israel phải chứng minh được rằng Doha hoặc là thông đồng với Hamas hoặc là không thể hay không muốn ngăn chặn hoạt động của Hamas. Đồng thời, Israel cũng phải cho thấy rằng không có giải pháp hiệu quả, hợp lý nào khác ngoài dùng vũ lực để đối phó.

“Việc nhắm mục tiêu vào các lãnh đạo chính trị đang họp tại một quốc gia thứ ba, nhất là quốc gia đang đóng vai trò trung gian đàm phán, cũng làm dấy lên câu hỏi liệu vũ lực có thực sự là biện pháp duy nhất để đối phó Hamas trong tình huống này” - bà Bosch nêu quan điểm về sự việc Israel không kích Qatar.

Qatar đã cho phép Hamas đặt văn phòng chính trị từ năm 2012 và trở thành một trong những nhà tài trợ chính của Hamas kể từ khi nhóm này lên nắm quyền ở Dải Gaza. Các quan chức Qatar nhiều lần khẳng định rằng quyết định cho Hamas đặt văn phòng lãnh đạo được đưa ra sau khi có yêu cầu từ Mỹ. Washington và nhiều quốc gia phương Tây thừa nhận quan hệ giữa Qatar với Hamas như một kênh để có thể đối thoại với nhóm vũ trang này.

Đồng thời, Qatar cũng đã đóng vai trò trung gian quan trọng trong quá trình đàm phán giải quyết cuộc xung đột giữa Israel và Hamas ở Dải Gaza. “Điều này khiến lập luận rằng Qatar không thể hoặc không muốn ngăn chặn Hamas trên lãnh thổ mình trở nên thiếu thuyết phục. Việc Qatar làm trung gian cũng cho thấy có tồn tại giải pháp thay thế hiệu quả, hợp lý hơn là dùng vũ lực để đối phó với Hamas” - PSG Bosch phân tích liên quan sự việc Israel không kích Qatar.

Theo PGS.TS Trần Thăng Long, việc Israel tấn công một nước trung gian bảo trợ cho tiến trình đàm phán như Qatar tạo ra một tiền lệ tiêu cực. Hành động đơn phương này có thể khuyến khích các quốc gia khác thực hiện các cuộc tấn công tương tự trên lãnh thổ của các nước trung gian hòa giải mà không cần sự đồng ý, làm suy yếu nguyên tắc chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.

“Ngoài ra, hành động của Israel cũng ảnh hưởng đến tiến trình đàm phán cho xung đột ở Dải Gaza cũng như triển vọng giải quyết cuộc xung đột này một cách hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế” - PGS.TS Trần Thăng Long nhận định với Pháp Luật TP.HCM.

THẢO VY