Báo chí và giáo dục ngôn ngữ: Chung tay giữ gìn tiếng Việt

Suy giảm khả năng sử dụng ngôn ngữ chuẩn

Tiếng lóng, theo PGS. TS Phạm Văn Tình, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam học, là "những từ ngữ, cách nói trong một tầng lớp hay nhóm người sử dụng với nhau" để có thể 'qua mặt' những người không trong nhóm đó. "Nó chỉ tồn tại trong một phạm vi hẹp và nhanh chóng bị thay thế khi không còn phù hợp", ông Phạm Văn Tình chia sẻ.

PGS. TS Phạm Văn Tình, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam học.

Còn tiếng mạng, một sản phẩm của thời đại công nghệ số, phát sinh từ sự phát triển của các nền tảng giao tiếp trực tuyến. Những từ ngữ mượn từ ngôn ngữ nước ngoài như 'like', 'chat', 'online' đã trở nên quen thuộc. Thậm chí, ngôn ngữ mạng còn có các ký hiệu biểu trưng như icon, emoticon - được sử dụng để thay thế cho lời nói. “Tiếng mạng dễ dàng làm mất đi sự trong sáng và sự chuẩn mực của ngôn ngữ", ông Tình nhận định.

Thực tế cho thấy, với tốc độ phát triển chóng mặt của mạng xã hội và sự giao tiếp trực tuyến, tiếng lóng và tiếng mạng đang lan rộng ra ngoài giới hạn của các nhóm nhỏ, trở thành phần không thể thiếu trong giao tiếp hàng ngày, đặc biệt là trong giới trẻ.

Các cụm từ như 'tiền bối lắm lời' (bố mẹ), 'cây ATM di động' (bố mẹ), hay những cách nói như 'gà tóc nâu' (bạn gái), 'xe trâu' (bạn trai), đều được sử dụng phổ biến. Đặc biệt, xu hướng vay mượn từ ngữ nước ngoài và cách viết sáng tạo như 'no four go' (vô tư đi) hay 'like is afternoon' (thích thì chiều) càng khiến ngôn ngữ trở nên lạ lẫm.

Bên cạnh đó, không chỉ các từ ngữ, mà những thói quen dùng ngôn ngữ 'ngẫu hứng' này cũng đang dần xâm nhập vào đời sống học đường và công sở. Trong các cuộc trò chuyện không chính thức, những từ ngữ như vậy có thể tạo ra sự vui vẻ, thư giãn, nhưng khi đưa vào các cuộc giao tiếp nghiêm túc lại gây ảnh hưởng đến tính chính thống, sự trang trọng của ngôn ngữ. Điều này vô hình trung làm suy giảm khả năng sử dụng ngôn ngữ chuẩn mực, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ đang trong quá trình hình thành và phát triển ngôn ngữ.

Từ thực tế này, PGS. TS Phạm Văn Tình cho rằng, việc sử dụng tiếng lóng và tiếng mạng quá mức sẽ dẫn đến sự thay đổi về cách thức diễn đạt, gây mất đi sự chính xác và sự trang trọng cần có trong giao tiếp. “Nếu không kiểm soát được, các ngôn ngữ ‘ngoài luồng’ này sẽ lấn át ngôn ngữ chính thống, ảnh hưởng đến việc bảo tồn bản sắc ngôn ngữ quốc gia", ông nhấn mạnh.

Trách nhiệm tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng

Trước những tác động tiêu cực của tiếng lóng và tiếng mạng, giáo dục ngôn ngữ trở thành một giải pháp thiết yếu để bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt. Theo ông Phạm Văn Tình, tiếng lóng và tiếng mạng chỉ nên được sử dụng trong những tình huống không chính thức, mang tính giải trí. Tuy nhiên, trong các tình huống giao tiếp chính thức, việc sử dụng ngôn ngữ chuẩn mực là cần thiết để bảo vệ giá trị văn hóa của ngôn ngữ.

“Chúng ta không thể ngăn cấm hoàn toàn tiếng lóng hay tiếng mạng, nhưng cần giúp giới trẻ nhận thức được rằng đó chỉ là ngôn ngữ nhất thời. Chúng không thể thay thế ngôn ngữ chính thống, và việc lạm dụng chúng sẽ dẫn đến sự thoái hóa trong việc sử dụng ngôn ngữ", ông chia sẻ.

''Tiếng mạng' được hình thành và sử dụng, cùng với sự du nhập ồ ạt của từ ngữ nước ngoài đang có nguy cơ lấn át ngôn ngữ chuẩn mực.

Các cơ quan giáo dục, gia đình và xã hội cần có trách nhiệm trong việc giáo dục ngôn ngữ cho thế hệ trẻ, giúp họ hiểu rõ sự khác biệt giữa ngôn ngữ chính thống và ngôn ngữ ngoài luồng'. Việc này sẽ giúp họ không chỉ nâng cao khả năng giao tiếp mà còn giúp bảo tồn bản sắc ngôn ngữ và văn hóa dân tộc trong thời đại công nghệ số.

Theo ông Tình, báo chí, với chức năng cung cấp thông tin, giáo dục và phản ánh các vấn đề xã hội, đóng một vai trò đặc biệt quan trọng trong việc bảo vệ sự trong sáng của ngôn ngữ. Trong xã hội hiện đại, báo chí không chỉ truyền tải thông tin mà còn giúp định hướng thói quen ngôn ngữ của cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Việc sử dụng ngôn ngữ chuẩn mực trong các bài viết, phóng sự, và các chương trình truyền thông là một cách quan trọng để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.

Các cơ quan báo chí cũng có trách nhiệm tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng về sự ảnh hưởng của tiếng lóng và tiếng mạng. Các nhà báo, phóng viên và biên tập viên cần chú trọng vào việc sử dụng ngôn ngữ chính thống trong công việc hàng ngày, đồng thời, thông qua các bài viết, họ có thể phản ánh những tác động của việc sử dụng tiếng lóng và tiếng mạng, từ đó khuyến khích cộng đồng nâng cao ý thức bảo vệ và phát triển ngôn ngữ quốc gia.

"Ngoài ra, các cơ quan báo chí cũng có thể tổ chức các cuộc thi viết, các chiến dịch tuyên truyền về ngôn ngữ, khuyến khích người dân, đặc biệt là giới trẻ, sử dụng ngôn ngữ chuẩn mực trong giao tiếp hàng ngày. Họ cũng có thể phê phán và chỉ ra những tác hại của việc lạm dụng tiếng lóng và tiếng mạng thông qua các chương trình truyền hình, bài viết và các chiến dịch xã hội", PGS.TS Tình cho biết.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc bảo tồn sự trong sáng và chuẩn mực của tiếng Việt trở thành một thách thức lớn. Cần có sự chung tay của các nhà ngôn ngữ học, nhà giáo dục, các phương tiện truyền thông để tìm ra giải pháp dung hòa giữa việc giữ gìn bản sắc văn hóa và sự thích ứng với những biến đổi ngôn ngữ tất yếu.

"Chỉ khi đó, tiếng Việt mới có thể tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đồng thời giữ vững vị thế là một ngôn ngữ giàu đẹp, giàu bản sắc", ông Tình nhấn mạnh.

Hoàng Anh