Báo chí Việt Nam sẽ tự tin bước vào môi trường số

Việc sửa đổi Luật Báo chí để công nhận sản phẩm báo chí trên không gian mạng là xu thế tất yếu của thời đại, nhằm thích nghi với sự chuyển dịch, biến đổi của môi trường truyền thông.

Rút ngắn quy trình, đa dạng hóa sản phẩm

Thực tế, xu hướng báo chí số trên thế giới đang đòi hỏi nội dung sáng tạo, độc đáo và tốc độ rất cao. Chuyển đổi số trong báo chí không chỉ là ứng dụng công nghệ mới, mà quan trọng hơn là rút ngắn quy trình, tiết kiệm nguồn lực và đa dạng hóa sản phẩm.

Tuy nhiên tại Việt Nam, nhiều nỗ lực mới chỉ ở mức khởi đầu. Ngay cả quy định về nội địa hóa dữ liệu trong Luật An ninh mạng 2018 (đang đề xuất sửa đổi, bổ sung tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV) cũng chưa được nhiều nền tảng lớn tuân thủ, khi máy chủ đặt tại nước ngoài thì việc yêu cầu gỡ bỏ thông tin sai sự thật thường mất rất nhiều thời gian.

TS Nguyễn Thanh Hòa.

Có thể thấy một bên là các cơ quan báo chí loay hoay với bài toán mô hình kinh doanh, nhân lực và công nghệ; bên còn lại là các nền tảng mạng xã hội liên tục bổ sung tính năng mới, tích hợp AI và chiếm lĩnh thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng. Thậm chí, công cụ tìm kiếm hiện nay đã có thể tự tổng hợp nội dung thành bài viết hoàn chỉnh mà không dẫn nguồn, khiến công chúng ngày càng rời xa báo chí chính thống. AI còn có khả năng tạo ra hình ảnh, video và cả thông tin, làm tăng thêm rủi ro bị thay thế với báo chí.

Chính vì vậy, việc sửa đổi Luật Báo chí lần này, với những quy định mới liên quan đến hoạt động báo chí trên không gian mạng, không chỉ mở ra cơ hội để đón đầu xu thế mới mà đồng thời cũng đặt ra những thách thức rất lớn. Đây sẽ là bước quan trọng để báo chí Việt Nam tự tin bước vào môi trường số đầy cạnh tranh nhưng cũng đòi hỏi những chiến lược dài hơi và giải pháp đồng bộ để có thể đứng vững và phát triển bền vững.

Chuẩn bị “bộ dụng cụ” để hoạt động

Trong giai đoạn mới, các cơ quan báo chí buộc phải xem nền tảng mạng xã hội như một kênh thông tin chính thức. Điều đó kéo theo hai yêu cầu. Một là, đăng ký đầy đủ các kênh mạng xã hội theo quy định mới; hai là xây dựng chiến lược phát triển rõ ràng. Thực tế cũng cho thấy nhiều tòa soạn vẫn thiếu ba chiến lược cốt lõi, gồm mô hình hoạt động, nền tảng số và nội dung. Nếu không hoạch định được ba trụ cột này, báo chí khó có thể cạnh tranh và phát triển bền vững.

Cùng với đó, dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) mở ra nhiều hướng tiến bộ hơn trong bảo vệ quyền tác giả và quyền sở hữu nội dung báo chí. Tuy nhiên, để vận hành hiệu quả, các nghị định và thông tư hướng dẫn cần cụ thể hóa hơn, phù hợp với sự đa dạng của các loại hình báo chí hiện nay, đặc biệt là báo in, phát thanh, truyền hình và báo điện tử ở các địa phương.

Việc sửa đổi Luật Báo chí và chính thức đưa “xuất bản báo chí trên không gian mạng” thành một hình thức sản phẩm báo chí là cần thiết. Ảnh: HOÀNG GIANG

Việc thừa nhận kênh mạng xã hội của cơ quan báo chí như một kênh nội dung chính thức giúp chấm dứt lo ngại về “báo hóa mạng xã hội”. Thế nhưng khi sản phẩm báo chí không chỉ xuất hiện trên website hay báo giấy mà còn được phân phối rộng rãi trên nhiều nền tảng xã hội, bài toán về nhuận bút, thù lao cho một tác phẩm cũng cần được tính toán lại để bảo đảm quyền lợi của người làm báo.

Về phía cơ quan quản lý nhà nước, hệ thống phần mềm rà quét, lưu chiểu và đánh giá thông tin cần được tích hợp, tránh đầu tư trùng lặp và nâng cao hiệu quả quản lý.

Nhìn chung, việc sửa đổi Luật Báo chí và chính thức đưa “xuất bản báo chí trên không gian mạng” thành một hình thức sản phẩm báo chí là điều cần thiết, bởi không gian mạng đã trở thành không gian sinh hoạt thực của người dân.

Nếu trước đây thông tin cộng đồng được dán ở khu phố thì nay đã chuyển sang các nhóm Zalo và mạng xã hội. Khi đời sống chuyển dịch lên môi trường số, môi trường đó sẽ có luật chơi, thuật toán và xu hướng riêng. Làm báo trên nền tảng xã hội đồng nghĩa với việc phải hiểu và thích ứng với những luật chơi ấy, đồng thời chuẩn bị đầy đủ “bộ dụng cụ” để vận hành hiệu quả.

Đi kèm với đó là nhu cầu xây dựng chiến lược dự phòng trong trường hợp kênh bị khóa do vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng. Và thực tế là khi máy chủ của các nền tảng đặt ngoài biên giới, việc xử lý các tình huống như vậy không hề đơn giản.

Luật chỉ là khung, còn việc “canh tác” ra sao trên mảnh đất mới, làm thế nào để phát huy hiệu quả, vẫn cần chờ các nghị định và thông tư hướng dẫn. Dù vậy, với những tư duy đổi mới từ lần sửa đổi này, tôi kỳ vọng sẽ tạo lập môi trường phát triển mới cho báo chí trong tương lai.

TS NGUYỄN THANH HÒA