Bảo đảm quyền con người trong lĩnh vực tương trợ tư pháp

Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 10, ngày 27/10, Quốc hội nghe các Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý và thảo luận tại hội trường về bốn dự thảo trong lĩnh vực tương trợ tư pháp, gồm: Luật Dẫn độ; Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù; Luật Tương trợ tư pháp về hình sự; Luật Tương trợ tư pháp về dân sự. Đây là bốn dự án luật được tách ra từ Luật Tương trợ tư pháp hiện hành và đã được Quốc hội thảo luận, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và tư pháp Hoàng Thanh Tùng, bốn dự thảo luật sau khi được tiếp thu, chỉnh lý đã kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng về tăng cường hợp tác quốc tế về pháp luật và hội nhập quốc tế trong tình hình mới, hoàn thiện khung pháp lý về tương trợ tư pháp cũng như trong từng lĩnh vực.

Cho ý kiến về Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, các đại biểu cơ bản đồng tình với nhiều nội dung các cơ quan soạn thảo đã tiếp thu, giải trình. Tuy nhiên, khái niệm “tương trợ tư pháp” về dân sự hiện mới dừng ở các lĩnh vực dân sự, kinh doanh, hôn nhân, lao động.

Đại biểu Thạch Phước Bình – Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Vĩnh Long nêu ý kiến: “Thực tiễn phát sinh nhiều vụ việc có bản chất dân sự như phá sản, thi hành án dân sự, trọng tài thương mại, sở hữu trí tuệ... vẫn chưa được xác định rõ ràng trong quy định. Trong bối cảnh Việt Nam đã tham gia các công ước quốc tế quan trọng như Công ước New York 1958 và Công ước La Hay 2019, việc mở rộng phạm vi điều chỉnh để phù hợp với yêu cầu hội nhập là một điều hết sức cần thiết".

Tương tự, dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự, đã thể hiện rõ các nguyên tắc cơ bản như tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ, bình đẳng và cùng có lợi — phù hợp với Hiến pháp năm 2013 và chủ trương đối ngoại của Đảng, Nhà nước. Tuy nhiên, dự thảo chưa đề cập đến nguyên tắc bảo vệ quyền con người.

Đại biểu Trần Thị Thu Hằng - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng cho hay: “Việt Nam là thành viên của Công ước Liên hợp quốc chống tra tấn. Trong khi đó, các yêu cầu tương trợ hình sự quốc tế thường bao gồm các biện pháp như bắt giữ, lấy lời khai hay cưỡng chế ở nước ngoài, những hành động ảnh hưởng trực tiếp đến tự do thân thể của công dân. Vì vậy, chúng tôi kiến nghị bổ sung nguyên tắc mới tại Điều 5, nhằm đảm bảo quyền con người, quyền không bị tra tấn, được đối xử nhân đạo, tôn trọng nhân phẩm. Cần quy định rõ quyền từ chối tương trợ nếu yêu cầu từ nước ngoài có nguy cơ dẫn đến tra tấn, bức cung, hoặc phân biệt đối xử vì lý do chính trị, dân tộc, hay tôn giáo".

Liên quan đến Luật Dẫn độ và Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, cũng có nhiều lượt ý kiến đề cập đến bảo đảm quyền con người trong quan hệ hợp tác tư pháp quốc tế, thể hiện quyền tài phán và chủ quyền quốc gia trong lĩnh vực tư pháp hình sự. Đặc biệt, việc quyết định dẫn độ hoặc từ chối dẫn độ phải được tiến hành thận trọng, đúng quy định pháp luật và đặt dưới cơ chế kiểm soát tư pháp chặt chẽ nhằm phòng tránh oan, sai và không bỏ lọt tội phạm, đồng thời, thể hiện thiện chí của Việt Nam trong hoạt động hợp tác tư pháp quốc tế.

Đại biểu Phạm Văn Hòa – Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp cho biết: “Việc áp dụng giám đốc thẩm và tái thẩm là cơ chế quan trọng, thể hiện quyền tự do và quyền con người của những người bị dẫn độ hoặc từ chối dẫn độ khi họ có yêu cầu khiếu nại hay kháng cáo. Nếu chỉ xét xử một cấp đã có hiệu lực thi hành thì chưa hợp lý, đồng thời chưa thể hiện đầy đủ quyền dân chủ và quyền con người, quyền kháng nghị/kháng cáo của Viện Kiểm sát hoặc của chính người bị dẫn độ/từ chối dẫn độ".

Các đại biểu cũng góp ý cần làm rõ cơ chế phối hợp giữa Viện Kiểm sát nhân dân tối cao với Chính phủ, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao và quy định thời hạn phản hồi cụ thể giữa các cơ quan để tránh kéo dài hồ sơ, gây ảnh hưởng tới tiến độ hợp tác quốc tế.

Lê Huyền