Báo động đột quỵ gia tăng ở người trẻ

Chăm sóc, điều trị bệnh nhân trẻ đột quỵ. Ảnh: BV Đa khoa tỉnh Cao Bằng CC

Những ca bệnh điển hình và cảnh báo từ thực tế

Trong vài năm trở lại đây, đột quỵ đang âm thầm dịch chuyển từ nhóm người cao tuổi sang nhóm dân số trẻ và trung niên – lực lượng lao động chính của xã hội. Nếu trước đây căn bệnh này được xem là “đặc quyền” của tuổi già, thì nay các bác sĩ liên tục tiếp nhận bệnh nhân ở độ tuổi 20–40 với những tổn thương não nghiêm trọng, thậm chí tử vong chỉ trong thời gian rất ngắn. Thống kê hiện nay cho thấy, tại Việt Nam mỗi năm ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ, trong đó 10–15% bệnh nhân dưới 45 tuổi và tỷ lệ này tiếp tục tăng theo thời gian . Một số báo cáo dịch tễ học khác cũng ghi nhận nhóm dưới 50 tuổi đã chiếm tới 1/3 tổng số ca, phản ánh rõ rệt xu thế trẻ hóa của bệnh lý này.

Không chỉ dừng lại ở con số, thực tế lâm sàng đang cho thấy tính chất ngày càng phức tạp và khó lường của đột quỵ ở người trẻ. Vừa qua, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Cao Bằng tiếp nhận bệnh nhân 38 tuổi nhập viện trong tình trạng đột quỵ não cấp. Ca bệnh này, theo các bác sĩ, không còn là hiện tượng lẻ tẻ mà đã trở thành xu hướng thường gặp trong nhiều tháng gần đây, đặc biệt tại các khoa cấp cứu của các bệnh viện tuyến tỉnh và tuyến trung ương .

Trong số những ca bệnh gây chú ý gần đây, trường hợp của một nam sinh 19 tuổi ở Phú Thọ là minh chứng điển hình cho mức độ nguy hiểm của đột quỵ tĩnh mạch não – nhóm bệnh hiếm gặp nhưng có diễn tiến rất nhanh. Bệnh nhân nhập viện trong tình trạng đau đầu dữ dội kéo dài, điều trị nội khoa không đáp ứng và nhanh chóng rơi vào nguy cơ tổn thương não diện rộng. Kết quả chụp chiếu cho thấy bệnh nhân bị tắc gần như toàn bộ hệ thống xoang tĩnh mạch dẫn lưu não. Các bác sĩ Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức đã buộc phải chỉ định can thiệp hút huyết khối cấp cứu – một kỹ thuật phức tạp, đòi hỏi hội chẩn đa chuyên khoa. Sau hơn hai giờ can thiệp, hệ thống tĩnh mạch não được tái thông, cứu bệnh nhân khỏi nguy cơ xuất huyết và di chứng thần kinh nặng nề .

Đáng lo ngại hơn, có những trường hợp người bệnh không hề nghĩ mình thuộc nhóm nguy cơ. Như trường hợp anh K., 27 tuổi tại TPHCM, đến phòng khám chỉ với biểu hiện đau vai – một triệu chứng rất “đời thường”. Tuy nhiên qua thăm khám, bác sĩ phát hiện bệnh nhân yếu nửa người và liệt nhẹ mặt phải. Hình ảnh chụp MSCT và MRI cho thấy ổ nhồi máu não và hẹp nặng động mạch cảnh trong trái, gây giảm tưới máu não – một dạng đột quỵ thiếu máu não cấp nếu không phát hiện sớm sẽ để lại di chứng nặng nề .

BSCKI. Bùi Thị Cẩm Bình, Bệnh viện Đa khoa Medlatec, người trực tiếp thăm khám, nhấn mạnh rằng: “Rất nhiều bệnh nhân trẻ không tin mình bị đột quỵ. Họ chủ quan, nghĩ chỉ là đau vai, đau đầu hay mệt mỏi do làm việc quá sức. Nhưng khi đến bệnh viện thì thời gian vàng đã trôi qua.”

Bác sĩ thăm hỏi bệnh nhân sau can thiệp mạch não. Ảnh: BVTWQĐ 108 CC

Nhận diện nguyên nhân và chiến lược phòng ngừa

Xu hướng trẻ hóa đột quỵ không phải là hiện tượng ngẫu nhiên. Những gì đang diễn ra phản ánh một sự thay đổi sâu sắc trong môi trường sống, trong thói quen sinh hoạt và trong cách người trẻ tiếp cận sức khỏe của chính mình. Trên thực tế, phần lớn ca đột quỵ ở người trẻ đều có “dấu vết” từ trước, nhưng vì chủ quan hoặc thiếu hiểu biết nên bị bỏ qua cho đến khi tổn thương não đã xảy ra.

Tài liệu dịch tễ từ nhiều bệnh viện cho thấy một điểm chung đáng chú ý: đột quỵ ở người trẻ thường gắn với lối sống thiếu khoa học. Chế độ ăn nhanh, nhiều dầu mỡ và đồ ngọt khiến tình trạng rối loạn lipid máu ngày càng phổ biến ở giới trẻ – nhóm đối tượng tưởng như rất ít nguy cơ. Việc lạm dụng rượu bia, đặc biệt trong các buổi tụ tập sau giờ làm, làm tăng nguy cơ tăng huyết áp và hình thành các cục máu đông. Số liệu thống kê do Bệnh viện Đa khoa tỉnh Cao Bằng đưa ra cho thấy, có tới 90% ca đột quỵ có liên quan đến sử dụng rượu bia quá mức, con số phản ánh mức độ tác động sâu rộng của thói quen này tới sức khỏe mạch máu não .

BS Đinh Văn Chỉnh, chuyên khoa Nội, Bệnh viện Đa khoa Medlatec nhận định rằng nhóm trẻ ngày nay “sống gấp, làm việc gấp”, và chính nhịp sống ấy khiến cơ thể chịu những áp lực liên tục mà ít ai nhận ra. Những yếu tố nguy cơ này không gây ra đột quỵ ngay lập tức, nhưng tích tụ trong nhiều năm sẽ tạo ra môi trường thuận lợi để đột quỵ xảy ra ở độ tuổi rất trẻ .

Điều đáng lo ngại hơn là nhiều người trẻ có bệnh nền mà không hề biết. Tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu hay các vấn đề tim mạch ngày càng xuất hiện ở lứa tuổi 25–40, nhưng vì triệu chứng kín đáo nên không được phát hiện sớm. Không ít bệnh nhân chỉ biết mình mắc bệnh khi đã xảy ra nhồi máu não, hoặc được chẩn đoán muộn trong những lần đi khám định kỳ hiếm hoi.

Không chỉ lối sống và bệnh nền, thời tiết và môi trường cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ ở người trẻ. Thời tiết lạnh có thể gây co thắt mạch máu, tăng huyết áp đột ngột và làm tăng sản xuất tiểu cầu – những yếu tố góp phần hình thành cục máu đông. BS. Nguyễn Ngọc Uyển, Khoa Cấp cứu, Bệnh viện TWQĐ 108 phân tích rằng trong mùa lạnh, nguy cơ đột quỵ nhồi máu não thường xuất hiện sau vài ngày tiếp xúc lạnh, trong khi đột quỵ xuất huyết có thể xảy ra ngay trong ngày đầu do huyết áp tăng đột ngột .

Đây là lý do trong mùa lạnh hoặc thời điểm thời tiết biến động, các ca đột quỵ nhập viện luôn tăng. Với người trẻ làm việc ngoài trời hoặc di chuyển nhiều, nguy cơ càng lớn nếu không được bảo vệ đầy đủ.

Bệnh nhân 19 tuổi mắc đột quỵ tĩnh mạch não hiếm gặp. Ảnh: BV Hữu Nghị Việt Đức CC

Chủ động phòng ngừa trước khi quá muộn

Trước thực tế đột quỵ đang ngày càng tấn công vào nhóm tuổi trẻ, các chuyên gia thống nhất rằng phương cách hữu hiệu nhất không nằm ở điều trị mà ở phòng ngừa. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi căn bản trong nhận thức của người trẻ: từ chỗ tin rằng đột quỵ “không liên quan đến mình”, đến việc chủ động kiểm soát những yếu tố nguy cơ tưởng chừng như rất bình thường trong đời sống hàng ngày.

Các bác sĩ cho rằng các bạn trẻ cần theo dõi chặt chẽ các chỉ số sức khỏe cơ bản như huyết áp, đường huyết hay lipid máu – những con số nhỏ nhưng có thể quyết định sự an toàn của mạch máu não. Với người có bệnh lý tim mạch, rối loạn nhịp, thừa cân, hút thuốc lá hoặc uống rượu bia thường xuyên, việc thăm khám định kỳ là yêu cầu bắt buộc chứ không phải lựa chọn. Những cá nhân có tiền sử gia đình bị đột quỵ cũng thuộc nhóm nguy cơ cao và càng cần chủ động tầm soát, kể cả bằng các kỹ thuật chuyên sâu như siêu âm mạch máu não hay chụp MRI khi có chỉ định.

Song song với đó, thay đổi lối sống là yếu tố cốt lõi – nhưng nhiều người trẻ lại dễ dàng coi nhẹ. Việc duy trì vận động mỗi ngày, dù chỉ nửa giờ đi bộ nhanh, có thể giúp cải thiện tuần hoàn và giảm tích tụ mỡ máu. Một chế độ ăn lành mạnh, hạn chế muối, giảm chất béo bão hòa, tránh đồ ăn nhanh, cùng thói quen bỏ thuốc lá và tiết chế rượu bia, chính là hàng rào bảo vệ tự nhiên nhất cho hệ tim mạch. Ngủ đủ giấc, tránh thức khuya, học cách giảm căng thẳng bằng những phương pháp phù hợp với nhịp sống hiện đại như thiền hoặc yoga… đều là những điều tưởng nhỏ nhưng lại mang ý nghĩa quyết định trong phòng ngừa đột quỵ.

Đức Trân