Báo Oman: Nông dân già hóa và điểm sáng công nghệ ở Việt Nam

Trên phạm vi toàn cầu, độ tuổi trung bình của nông dân ngày càng tăng, hiện tiệm cận ngưỡng 60 ở các quốc gia phát triển. Điều này đặt ngành nông nghiệp - lĩnh vực cung cấp khoảng một phần tư số việc làm trên thế giới - vào thế khó: nếu không thu hút được một lượng lớn lao động trẻ, ngành này có thể suy giảm nhanh chóng.

Tín hiệu tích cực là khoảng 16% dân số toàn cầu, tương đương 1,2 tỷ người, nằm trong độ tuổi 15 - 24. Tuy nhiên, phần đông trong nhóm này đang chật vật tìm việc, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Ở châu Phi, chẳng hạn, người dưới 25 tuổi chiếm khoảng 60% dân số, trong khi gần 1/3 thanh niên từ 15 - 35 tuổi không có việc làm.

Nông dân ĐBSCL cơ giới hóa việc làm nông

Thế nhưng, giới trẻ ở các quốc gia đang phát triển vẫn đang ồ ạt rời bỏ nông thôn để tìm việc có thu nhập cao hơn, địa vị xã hội tốt hơn tại các đô thị hoặc ở nước ngoài. Xu hướng di cư này góp phần làm trầm trọng thêm sự suy giảm kéo dài hàng thập niên về số lượng thanh niên gắn bó với nông nghiệp và đời sống nông thôn.

Tại Kenya, tỷ lệ thanh niên làm nông nghiệp đã giảm mạnh trong vài thập kỷ qua: từ 58,9% năm 1990 xuống còn 28,5% vào năm 2020. Ở châu Âu, dân số nông thôn trong độ tuổi 15 - 24 đã giảm 1,7 triệu người trong giai đoạn 2013 - 2019 và chỉ 12% số trang trại ở lục địa này do người dưới 40 tuổi quản lý vào năm 2025. Tại Đông Nam Á, thanh niên nông thôn chỉ chiếm khoảng 7% tổng dân số năm 2020, so với khoảng 16% năm 1950, trong khi ở Nhật Bản, chỉ 11% nông dân dưới 50 tuổi. Tại Mỹ Latinh, dự báo có khoảng 1,2 triệu thanh niên sẽ rời bỏ nông nghiệp vào năm 2030.

Để thu hút các thế hệ trẻ đến với nông nghiệp, cần một sự thay đổi căn bản trong cách nhìn nhận về ngành này. Nông nghiệp phải được tái định vị như một lựa chọn hàng đầu cho giới trẻ - ở tuyến đầu của phát triển kinh tế, mang đến cơ hội việc làm hấp dẫn trong toàn bộ chuỗi cung ứng - thay vì bị coi là lựa chọn cuối cùng. Suy cho cùng, nông nghiệp không chỉ là trồng lúa hay chăn nuôi, mà còn tạo công việc trong khâu chế biến, vận tải, bán lẻ và nhiều ngành liên kết khác.

Nông dân ĐBSCL ngày càng áp dụng công nghệ

Ngoài tác động đến việc làm, một ngành nông nghiệp phát triển còn góp phần nâng cao đời sống xã hội. Ở các quốc gia thu nhập thấp, tăng trưởng nông nghiệp hiệu quả gấp 2 - 3 lần trong việc giảm nghèo so với tăng trưởng ở các lĩnh vực khác, đồng thời năng suất nông trại cao hơn là chìa khóa cải thiện dinh dưỡng và an ninh lương thực.

Tuy vậy, ngành nông nghiệp đang chịu một “căn bệnh hình ảnh”. Thanh niên thường xem nghề nông là bẩn thỉu, lạc hậu, thu nhập thấp và kém danh giá - trái ngược hẳn với khái niệm “công việc hiện đại”. Nếu chính phủ thực sự muốn lôi cuốn giới trẻ, họ phải cho thấy nông nghiệp có lợi nhuận, đa dạng và quy mô lớn. Điều này đòi hỏi những chính sách giải quyết tận gốc mối bận tâm chính đáng của giới trẻ, từ cải cách quyền sử dụng đất, quy định mức lương cao hơn, đến hỗ trợ khởi nghiệp.

Đáng tiếc, chính sách của nhiều quốc gia vẫn tập trung vào các hoạt động nông nghiệp có lợi nhuận thấp, ít mang lại sự ổn định tài chính hay cơ hội thăng tiến nghề nghiệp. Thay vì chỉ khuyến khích trồng trọt hay chăn nuôi, thanh niên cần được định hướng vào nhóm việc làm ngoài nông trại đang tăng trưởng mạnh nhờ đô thị hóa, tiến bộ công nghệ và nhu cầu gia tăng đối với thực phẩm bản địa. Việc này gồm chế biến, đóng gói, lưu trữ và phân phối thực phẩm (như các chợ nông sản đô thị). Chẳng hạn, để tăng thu nhập cho người sản xuất và lao động, hợp tác xã Kuapa Kokoo - tổ chức dẫn đầu của các nông hộ trồng ca cao nhỏ ở Ghana - đã đầu tư vào cơ sở chế biến trong nước.

Tại Đồng bằng sông Cửu Long - vựa lúa của Việt Nam và là một trong những vùng nông nghiệp trọng điểm của châu Á - ít thanh niên muốn làm nông dân. Họ nhìn thấy tương lai của mình trong các dịch vụ nông nghiệp, khuyến nông, nghiên cứu cũng như lĩnh vực kinh doanh nông nghiệp. Thực tế, nhiều startup agri-tech đã và đang tái định hình chuỗi cung ứng tại Việt Nam, giúp nông hộ nhỏ và hợp tác xã tiếp cận nguồn vốn và thị trường xuất khẩu.

Việc phát triển các giải pháp số đặc biệt quan trọng để bảo đảm tính bền vững và khả năng chống chịu cho những nhà sản xuất nhỏ, đồng thời mở rộng ngành nông nghiệp. Ở Croatia, phần mềm chuyên biệt cho các chuỗi cung ứng ngắn đã tự động hóa việc giao hàng, thu gom và kế toán, giúp nông dân tập trung vào sản xuất. Tại Colombia, một ứng dụng điện thoại giá rẻ giúp người trồng cam cải thiện chất lượng mùa vụ và tiếp cận thị trường bằng cách kết nối với các chuyên gia nông học và thương lái. Còn ở châu Phi, nơi chế biến và logistics chiếm tới 40% chuỗi cung ứng từ nông trại tới thị trường, các nền tảng kết nối nông dân với thiết bị và người mua đang phát triển mạnh.

Nông dân ĐBSCL giải phóng sức lao động trên ruộng đồng

Việc tiếp tục mở rộng những hướng đi này sẽ đem lại công ăn việc làm có kỹ năng và thu nhập cao hơn cho thanh niên ở cả nông thôn lẫn thành thị, đồng thời gửi đi một thông điệp mạnh mẽ rằng nông nghiệp không chỉ dừng ở chuyện “cày cuốc”. Nhưng để làm được, các nhà hoạch định chính sách cần cung cấp cho thế hệ trẻ nguồn lực và kỹ năng - cả số hóa lẫn truyền thống - để hiện đại hóa nông nghiệp và xây dựng những doanh nghiệp nông nghiệp bền vững, sáng tạo.

Đã đến lúc phải nhìn nhận nhu cầu cấp bách là đưa thanh niên tham gia vào nông nghiệp và hệ thống lương thực - không chỉ để tạo ra công việc tử tế, mà còn là nền tảng thiết yếu để nuôi sống thế giới.

Bùi Tú