Bảo Tín Minh Châu, SJC, PNJ có nhiều sai phạm trong kinh doanh

Kết luận thanh tra vừa được Ngân hàng Nhà nước công bố chiều 30/5 cho thấy bức tranh đáng lo ngại về thị trường vàng Việt Nam. Không chỉ một mà tới bốn “ông lớn” gồm SJC, PNJ, DOJI và Bảo Tín Minh Châu – những thương hiệu thống lĩnh cả về thị phần lẫn ảnh hưởng thị trường – đã bị phát hiện có dấu hiệu sai phạm nghiêm trọng, có thể bị xử lý hình sự. Hồ sơ của các doanh nghiệp này đã được chuyển sang Bộ Công an, báo hiệu một cuộc chấn chỉnh sâu rộng chưa từng có đối với lĩnh vực kinh doanh vàng.

Sự kiện công bố kết luận thanh tra chuyên đề các doanh nghiệp vàng ngày 30/5 không chỉ gây chấn động ngành kim hoàn, mà còn đánh dấu sự thay đổi căn bản trong cách tiếp cận quản lý thị trường vàng của Nhà nước. Từ chỗ là một “vùng trũng” pháp lý, ít bị kiểm soát so với các ngành tài chính khác, thị trường vàng nay đã chính thức bước vào “vòng xoáy” pháp lý với nhiều doanh nghiệp đầu ngành bị điều tra hình sự.

Theo Ngân hàng Nhà nước, cuộc thanh tra diện rộng được tiến hành từ cuối năm 2023 đến đầu 2024, tập trung vào 4 doanh nghiệp chi phối thị trường: Công ty TNHH MTV Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC), CTCP Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ), Tập đoàn Vàng bạc đá quý DOJI và Công ty TNHH Bảo Tín Minh Châu (BTMC). Kết quả cho thấy tất cả đều có sai phạm liên quan đến quản trị doanh nghiệp, kê khai thuế, báo cáo tài chính, định giá, thương mại điện tử và đặc biệt là chống rửa tiền – lĩnh vực nhạy cảm và tiềm ẩn nhiều rủi ro quốc gia.

Chiếm tới 90% thị phần vàng miếng cả nước, SJC là cái tên gây sốc nhất khi bị phát hiện có cơ chế định giá vàng cực kỳ bất thường. Trong giai đoạn thanh tra, Tổng giám đốc SJC được phép đơn phương quyết định giá mua – bán vàng hàng ngày mà không thông qua hội đồng hay quy trình nội bộ. Doanh nghiệp không công bố tiêu chí định giá, không lập biên bản cuộc họp điều chỉnh giá, dẫn đến nguy cơ thao túng thị trường cực kỳ cao.

Chưa dừng lại ở đó, SJC bị kết luận vi phạm nghiêm trọng quy định về phòng, chống rửa tiền: không xác định khách hàng có yếu tố chính trị, không phân loại rủi ro, không lưu trữ giao dịch, không đào tạo nhân viên, không có hệ thống công nghệ hỗ trợ và thậm chí… không có bộ phận kiểm toán nội bộ.

Các hành vi lập hóa đơn không mã số thuế, kê khai sai nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp và chi phí không hợp lý nhằm giảm thuế GTGT càng làm tăng nghi vấn về tính minh bạch của doanh nghiệp này.

Là doanh nghiệp niêm yết và được đánh giá cao về quản trị minh bạch, nhưng PNJ cũng không tránh khỏi sai phạm. Theo kết luận thanh tra, PNJ đã lập hóa đơn sai thời điểm, không báo cáo đầy đủ các giao dịch mua bán vàng miếng, sử dụng thông tin khách hàng không xác thực và thậm chí không thu thập đầy đủ CCCD khi giao dịch có giá trị lớn.

Về chống rửa tiền, PNJ không phân loại rủi ro, không báo cáo giao dịch đáng ngờ, không có hệ thống phát hiện tự động, chưa ban hành hướng dẫn nội bộ theo luật, không phong tỏa tài khoản khi cần thiết. Mặc dù đã có đào tạo nhân viên, song chưa có kiểm toán nội bộ độc lập – điều bắt buộc với doanh nghiệp niêm yết.

Thanh tra còn phát hiện PNJ chưa công bố đầy đủ thông tin theo yêu cầu của Luật thương mại điện tử, như chính sách hoàn trả, khiếu nại, giải quyết tranh chấp, bảo mật thông tin khách hàng.

Với hệ thống phân phối rộng khắp cả nước và chiếm thị phần vàng trang sức lớn, DOJI từng được xem là hình mẫu phát triển hiện đại. Nhưng kết luận thanh tra chỉ ra rằng doanh nghiệp này cũng không tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật.

DOJI không báo cáo giao dịch đáng ngờ theo luật phòng chống rửa tiền, không có hệ thống đánh giá rủi ro khách hàng, thiếu hồ sơ lưu trữ, không xác định khách hàng có yếu tố chính trị, không phân công người phụ trách chuyên trách, và không đào tạo định kỳ nhân viên.

Ngoài ra, DOJI còn sai phạm ở khâu thương mại điện tử: website không công bố đầy đủ các chính sách giao dịch, thiếu minh bạch về quyền lợi người tiêu dùng, không có kênh phản hồi chính thức, không hiển thị đầy đủ thông tin sản phẩm theo quy định.

DOJI cũng bị phát hiện sử dụng hóa đơn không hợp lệ, kê khai không đúng doanh thu và chi phí trong một số đợt khuyến mãi, làm giảm nghĩa vụ thuế. Một số chương trình quà tặng bị coi là hình thức trốn thuế gián tiếp.

Ngoài ra, Bảo Tín Minh Châu (BTMC) cũng bị phát hiện có những vi phạm: bán giá cao hơn giá niêm yết công khai, lập hóa đơn sai thời điểm, không báo cáo đầy đủ với Ngân hàng Nhà nước. Trong thương mại điện tử, trang web của BTMC thiếu thông tin bắt buộc về điều kiện giao dịch, vận chuyển, giải quyết tranh chấp và bảo mật thông tin.

Ngoài ra, BTMC gần như không triển khai bất kỳ quy trình nào về phòng chống rửa tiền: không xác định rủi ro khách hàng, không phân loại, không thu thập thông tin đầy đủ, không có hệ thống báo cáo nội bộ, không phân công cán bộ phụ trách, không đào tạo nhân viên, và không lưu trữ hồ sơ bắt buộc.

Điểm chung của 4 doanh nghiệp là đều có các hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, trong đó nhiều nội dung có dấu hiệu hình sự. Ngân hàng Nhà nước đã chuyển toàn bộ hồ sơ sang Bộ Công an để điều tra theo đúng quy định pháp luật.

Đây là lần đầu tiên trong nhiều năm, thị trường vàng chứng kiến một cuộc điều tra diện rộng và quyết liệt như vậy, nhắm vào các đầu tàu của ngành. Sự kiện này phát đi tín hiệu rõ ràng: ngành vàng không còn là vùng cấm, và doanh nghiệp dù lớn đến đâu cũng không đứng ngoài kỷ cương pháp luật.

Giới chuyên gia nhận định, bước đi này là cần thiết để xây dựng một thị trường vàng minh bạch, chuyên nghiệp, được giám sát chặt chẽ. Thị trường vàng nếu tiếp tục vận hành trong môi trường pháp lý mơ hồ, thiếu kiểm soát, không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn tạo ra rủi ro cho toàn bộ hệ thống tài chính quốc gia.

Trong thời gian tới, kỳ vọng đặt vào việc Ngân hàng Nhà nước sẽ đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện khung pháp lý cho kinh doanh vàng, bao gồm cả hoạt động giao dịch điện tử, kiểm soát dòng tiền và quản lý rủi ro hệ thống. Minh bạch, trách nhiệm và tuân thủ sẽ là ba trụ cột không thể thiếu của thị trường vàng Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo.

Duy Tuấn