Bảo tồn đàn bò tót lai 'độc nhất vô nhị' ở Việt Nam

Mối lương duyên giữa bò tót và bò nhà

Video đàn bò tót lai độc nhất vô nhị ở Việt Nam.

Vườn quốc gia Phước Bình có khung cảnh thiên nhiên kỳ thú, với hệ sinh thái đa dạng là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng. Đặc biệt, nơi đây còn đang chăm sóc, nuôi dưỡng một đàn bò tót lai quý hiếm độc nhất vô nhị ở Việt Nam.

Vào cuối năm 2009, một con bò tót đực lẻ bầy nặng khoảng 1 tấn, cao hơn 1m7 thân hình đen nhánh, vạm vỡ xuống núi thường xuyên “kết bạn” với đàn bò nhà ở thôn Bạc Ray 2, xã Phước Bình, huyện Bác Ái, tỉnh Ninh Thuận. Đây là trường hợp vô cùng hiếm gặp trong tự nhiên, kết quả là những con bò tót lai quý hiếm lần lượt ra đời.

Đàn bò tót lai quý hiếm đang được nuôi dưỡng tại Vườn quốc gia Phước Bình.

Theo lời kể của những người dân, thời điểm con bò tót lẻ bầy lạc xuống ai cũng sợ hãi, tránh xa bởi thân hình to lớn, tính khí rất hung hăng, những con bò đực được người dân chăn thả đều bị nó rượt đuổi, tuy nhiên đối với những con bò cái nó lại tỏ ra khá hiền lành, thân thiện, mối tình của chúng cũng xuất hiện. Người dân thấy vậy cũng không dám đến xua đuổi, để mặc cho chúng "muốn làm gì thì làm".

Thế rồi sau những lần "thân mật" của 2 giống bò thì những con bò cái lần lượt mang thai. "Chúng tôi chỉ biết là mỗi lần như vậy thì con bò cái khá yếu ớt, hai chân sau khụy xuống bởi thân hình con bò tót rất to lớn. Thời điểm đó cũng không biết chúng mang thai với bò nào, chỉ sau khi sinh ra mới phát hiện bò con không giống với bò nhà mà mang đặc điểm cơ thể giống như con bò tót kia", một người dân nhớ lại.

Tiêu bản bò tót đực bố và bộ xương được trưng bày tại Vườn quốc gia Phước Bình.

Sau khi những con bò tót lai ra đời và để duy trì và phát triển nguồn gen quý hiếm này, đầu năm 2012, Sở Khoa học - Công nghệ hai tỉnh Ninh Thuận và Lâm Đồng thống nhất mua lại 10 con bò tót lai của người dân đồng thời tạo vùng khoanh nuôi phù hợp với môi trường sống của bò tót để thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học liên tỉnh với kinh phí hơn 1,9 tỷ đồng.

Các kết quả nghiên cứu đã được bàn giao cho Trung tâm ứng dụng Khoa học - Công nghệ Lâm Đồng để tiếp tục kế thừa chủ trì thực hiện đề tài cấp quốc gia "Khai thác và phát triển nguồn gen bò quý hiếm tại vùng giáp ranh 3 tỉnh Ninh Thuận - Lâm Đồng - Khánh Hòa" với tổng kinh phí hơn 3 tỷ đồng. Tháng 6/2019 đề tài trên kết thúc. Đến năm 2015, con bò tót đực bố bị chết do già yếu. Tiêu bản của nó được trưng bày tại Trung tâm Giáo dục môi trường và Dịch vụ môi trường rừng, thuộc Vườn quốc gia Phước Bình.

Vẫn mang nét hoang dã của núi rừng

Đưa chúng tôi đến thăm trại nuôi bò tót lai gồm 11 con, ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó giám đốc phụ trách Trung tâm Giáo dục môi trường và Dịch vụ môi trường rừng, Ban quản lý Vườn quốc gia Phước Bình, dặn dò: Phải hết sức chú ý, cẩn thận vì chúng vẫn còn mang đặc tính hoang dã của núi rừng nên rất hung dữ, khó gần. Người lạ xuất hiện chúng sẽ hù dọa, rượt đuổi.

Bò tót lai mang đặc điểm hoang dã của núi rừng nên rất hung dữ.

Quả thực, khi thấy chúng tôi một vài con liền nhìn chằm chằm, miệng thở phì phò. Thấy vậy, ông Tuấn bèn kêu chúng tôi lùi lại và quát mắng chúng, chúng mới hết gầm gừ. Dường như, cái uy của ông Tuấn quá lớn bởi ông đã gắn bó với đàn bò tót lai từ những ngày đầu chúng được đưa về chăm sóc, nuôi dưỡng tại đây.

Theo ông Tuấn, do vẫn còn mang đặc tính hoang dã nên chúng thường xuyên húc, đánh nhau nên rất khó khăn trong việc chăm sóc, nhất là khi bị thương. Ngoài thức ăn như: cỏ, chuối, tinh bột... thì thỉnh thoảng nhân viên chăm sóc cũng phải thả đàn bò tót lai này về môi trường rừng bán hoang dã để chúng có thể ăn những lá cây rừng, như vậy đàn bò mới được khỏe mạnh.

Bò tót lai đa số đều có sừng cong, dài đều hai bên, lông có màu nâu sẫm, càng lớn thì màu lông càng ngả về màu đen như bò tót cha. Sau 12 năm chăm sóc và thực hiện 3 đề tài nghiên cứu về đàn bò tót, ông Tuấn cho biết: Đến nay những con bò tót lai F1 vẫn chưa có dấu hiệu giao phối và sinh sản trong quần thể. Vì vậy việc nhân giống đàn bò con lai quý hiếm thế hệ thứ 2 trong dòng là rất khó khăn. Những con bò này chủ yếu phục vụ nhu cầu tham quan, giáo dục đa dạng sinh học.

Những con bò tót lai có thân hình vạm vỡ, lông màu đen.

Kể câu chuyện vui, ông Tuấn cho biết: Cách đây hơn 1 năm, một con bò tót lai đực đánh hơi được con bò cái nhà đang động dục cách đó khoảng 2km, nó liền vượt rào chạy đến tìm bò cái. Anh em tại Trung tâm phải huy động lực lượng đi tìm vì sợ nó tấn công người dân. "Nhưng tìm mọi cách cũng không thể lùa nó về lại chuồng. Anh em mới dẫn con bò cái con bò tót lai đực liền đi theo về chuồng. Sau lần ấy chúng tôi phải quản lý và theo dõi chặt chẽ hơn", ông Tuấn nói.

Bò tót có tên khoa học là Bos gaurus, Sách đỏ Việt Nam xếp bò tót vào nhóm nguy cấp (EN) và nhóm IB, Danh lục đỏ IUCN xếp vào nhóm sắp nguy cấp (VU). Ông Tuấn cho hay: Bò tót lai qua thụ tinh nhân tạo có từ lâu, còn lai tự nhiên như ở đây thì chưa. Và đây có thể là đàn bò tót lai tự nhiên đầu tiên trên thế giới.

Nhưng hiện nay việc bảo tồn, nhân giống nguồn gene bò tót lai quý hiếm này đang gặp nhiều khó khăn. Theo ông Tuấn, cuối năm 2024, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Ninh Thuận đã phối hợp với Vườn quốc gia Phước Bình tổ chức hội thảo khoa học đánh giá khả năng phát triển của đàn bò tót lai và đề xuất phương án quản lý, chăm sóc, phát triển trong thời gian tới.

Đàn bò tót lai là nguồn gene quý hiếm.

Tại hội thảo này, các đại biểu là chuyên gia, nhà nghiên cứu đã đề xuất một số giải pháp như: Liên kết khai thác và sử dụng phát triển nguồn gene quần thể đàn con lai bò tót tại Vườn quốc gia Phước Bình; Ứng dụng các phương pháp sản xuất tinh, phôi; Phối hợp công tác bảo tồn con lai bò tót với phát triển du lịch địa phương…

Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Ninh Thuận cho biết: Trên cơ sở những ý kiến đề xuất tại hội thảo, đơn vị sẽ đề xuất với UBND tỉnh để có hướng giải quyết cấp thiết đối với đàn bò tót lai F1 nói trên. "Vòng đời của bò trong khoảng 15-20 năm trong khi đó đàn bò tót lai đến nay cũng có tuổi đời 15 năm nên khả năng sẽ bị bệnh, chết là rất cao. Do đó Chúng tôi mong muốn các cơ quan chức năng, nhà khoa học tìm ra hướng đi tối ưu nhất trong việc khai thác, bảo tồn và nhân giống bò tót lai quý hiếm này", ông Tuấn nói.

Phùng Quang - Tiến Đạt