Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa tại Phú Thọ trong giai đoạn mới

Không gian văn hóa mở rộng với nhiều giá trị đặc sắc

Việc sáp nhập đã tạo nên một bức tranh di sản đa tầng, kết hợp giữa không gian linh thiêng đất Tổ, văn hóa Mường của Hòa Bình và sắc thái văn hóa vùng trung du của Vĩnh Phúc.

Lễ hội kéo song, xã Bình Nguyên được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia và UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Tỉnh hiện sở hữu hệ thống di sản phong phú, trong đó có những giá trị đã được UNESCO vinh danh như Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương hay Hát Xoan; nhiều lễ hội truyền thống được tổ chức hằng năm; cùng hàng trăm di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, làng nghề và loại hình nghệ thuật dân gian còn được bảo tồn khá nguyên vẹn.

Sau thời điểm sáp nhập, ngành văn hóa đã hoàn thành bước rà soát, kiểm kê toàn bộ hệ thống di sản trên địa bàn tỉnh mới; xây dựng cơ sở dữ liệu đồng bộ; kết nối thông tin phục vụ quản lý, bảo tồn và phát triển du lịch.

Các lễ hội lớn như Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng, Lễ hội Tây Thiên, các lễ hội Mường của Hòa Bình hay các lễ hội truyền thống ở Vĩnh Phúc được tổ chức bài bản, trang trọng, đúng quy định, thu hút đông đảo người dân và du khách.

Tại nhiều địa phương, các câu lạc bộ hát Xoan, cồng chiêng Mường, hát Văn, hát Soọng cô... tiếp tục duy trì sinh hoạt đều đặn. Nghệ nhân cao tuổi được hỗ trợ về chế độ, được tạo điều kiện truyền dạy trong cộng đồng và trường học. Công tác tuyên truyền, giáo dục về gìn giữ bản sắc văn hóa được tăng cường, nhất là với thanh thiếu niên.

Những kết quả bước đầu cho thấy công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa tại Phú Thọ đang đi đúng hướng, góp phần tạo nền tảng quan trọng để xây dựng bản sắc và phát triển du lịch bền vững trong giai đoạn tới.

Rào cản từ những khó khăn

Tuy vậy, việc bảo tồn di sản trong bối cảnh mới cũng đặt ra không ít thách thức. Đầu tiên là sự chênh lệch về điều kiện cơ sở vật chất giữa các vùng, dẫn tới hạ tầng bảo quản di sản chưa đồng bộ. Nhiều nhà trưng bày, điểm gìn giữ hiện vật xuống cấp; kinh phí cho tu bổ di tích còn hạn chế; một số di sản vật thể có dấu hiệu bị ảnh hưởng bởi thời tiết, thiên tai nhưng chưa được khắc phục kịp thời.

Đền đá Phú Đa, xã Vĩnh Phú có tuổi đời hơn 300 năm

Ở mảng di sản phi vật thể, khó khăn lớn nhất là thiếu lực lượng kế cận. Nhiều nghệ nhân tuổi cao, sức yếu, trong khi lớp trẻ chưa mặn mà với các hình thức sinh hoạt truyền thống. Sự lấn át của các loại hình giải trí hiện đại khiến một số loại hình nghệ thuật có nguy cơ mai một nếu không có phương thức truyền dạy phù hợp.

Thách thức khác đến từ việc cân bằng giữa bảo tồn và khai thác di sản phục vụ du lịch. Một số lễ hội có dấu hiệu bị thương mại hóa; môi trường tại một số điểm di tích chịu áp lực lớn vào mùa cao điểm; hoạt động dịch vụ quanh di tích chưa thống nhất, làm giảm tính thiêng và vẻ đẹp văn hóa vốn có.

Trong khi đó, chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa dù đã được triển khai nhưng chưa thực sự đồng đều. Một số địa phương còn lúng túng trong ứng dụng công nghệ để số hóa tư liệu, lập bản đồ số di sản hay kết nối dữ liệu phục vụ du lịch thông minh.

Cơ hội lớn từ không gian văn hóa hợp nhất

Dù còn nhiều khó khăn, Phú Thọ lại đứng trước lợi thế chưa từng có. Không gian văn hóa hợp nhất giúp tỉnh sở hữu hệ sinh thái di sản vô cùng đa dạng, đủ điều kiện để hình thành các tuyến du lịch văn hóa liên vùng, phát triển kinh tế đêm, thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa như biểu diễn, thiết kế, thủ công mỹ nghệ, nghệ thuật dân gian hay sản phẩm sáng tạo.

Việc xây dựng Phú Thọ trở thành trung tâm văn hóa – lễ hội của vùng hoàn toàn khả thi khi hệ thống di sản phong phú, mức độ nổi tiếng cao, đặc biệt là các giá trị gắn với thời đại Hùng Vương. Đây là nguồn lực mềm quan trọng để thu hút đầu tư, phát triển du lịch và lan tỏa bản sắc địa phương.

Bên cạnh đó, nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân ngày càng tăng; sự quan tâm của Nhà nước đối với lĩnh vực bảo tồn di sản ngày càng mạnh; hệ thống pháp lý liên tục được hoàn thiện; các chương trình hợp tác với chuyên gia, trường đại học, viện nghiên cứu mở ra nhiều cơ hội để Phú Thọ nâng cao năng lực quản lý, bảo tồn và phục dựng di sản.

Lễ hội trâu rơm bò rạ (xã Vĩnh Hưng) mang đậm dấu ấn nền văn minh lúa nước của cư dân vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng

Để phát huy tối đa giá trị di sản trong giai đoạn mới, tỉnh đang tập trung xây dựng chiến lược bảo tồn tổng thể theo hướng liên vùng, đồng bộ với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Trọng tâm là đẩy mạnh số hóa toàn bộ hệ thống di sản, tạo kho dữ liệu mở phục vụ nghiên cứu, quảng bá và phát triển sản phẩm du lịch thông minh.

Cùng với đó là tiếp tục tu bổ, tôn tạo các di tích quan trọng; hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa; tạo không gian trải nghiệm thực hành di sản. Việc tôn vinh nghệ nhân, mở rộng lớp truyền dạy trong cộng đồng và trường học sẽ được triển khai mạnh hơn để xây dựng lực lượng kế cận bền vững.

Trong phát triển du lịch, tỉnh hướng đến mô hình khai thác bền vững, đặt yếu tố bảo tồn lên hàng đầu. Các tuyến du lịch văn hóa gắn với hát Xoan, Mo Mường, lễ hội truyền thống, làng nghề hay các địa danh nổi tiếng của Vĩnh Phúc và Hòa Bình cũ sẽ được kết nối mạch lạc, tạo điểm nhấn đặc sắc. Đồng thời, cộng đồng địa phương sẽ tham gia sâu hơn vào hoạt động bảo tồn và khai thác di sản; mỗi xã hướng đến xây dựng một sản phẩm di sản đặc trưng, gắn với OCOP, tạo sinh kế lâu dài.

Song song với đó, tỉnh tiếp tục tăng cường tuyên truyền, giáo dục trong trường học, trên các nền tảng số, giúp thế hệ trẻ hiểu, tự hào và chủ động giữ gìn bản sắc văn hóa quê hương. Đây là yếu tố quyết định để di sản không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành nguồn cảm hứng cho sáng tạo mới.

Việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa tại Phú Thọ trong bối cảnh mới là nhiệm vụ chiến lược, vừa mang tính cấp bách, vừa mang giá trị lâu dài. Với tiềm năng lớn, sự vào cuộc quyết liệt của các cấp, ngành và sự đồng hành của cộng đồng, Phú Thọ hoàn toàn có thể trở thành trung tâm văn hóa – lễ hội đặc sắc của khu vực, nơi những giá trị ngàn đời tiếp tục được tỏa sáng, góp phần tạo động lực phát triển bền vững trong giai đoạn mới.

Quang Nam