Bảo tồn văn hóa, tạo dựng tương lai

“Múa bát” - một điệu múa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày.

Bảo tồn di tích - phát huy giá trị lịch sử

Trên địa bàn tỉnh hiện có hàng trăm di tích lịch sử - văn hóa và di sản truyền thống. Tuy nhiên, do thời gian và tác động của cơ chế thị trường, không ít giá trị đứng trước nguy cơ mai một. Để khắc phục tình trạng này, những năm gần đây, tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, tập trung tôn tạo, phục dựng, phát huy giá trị di sản.

An toàn khu (ATK) Định Hóa là minh chứng tiêu biểu. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, nơi đây từng là “thủ đô gió ngàn”, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, quân đội đã sống, làm việc và đưa ra nhiều quyết sách quan trọng.

Để phát huy giá trị của ATK Định Hóa - Khu di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt, tỉnh Thái Nguyên đã thành lập đơn vị quản lý chuyên trách, huy động nhiều nguồn lực cùng bảo tồn, tôn tạo 13 điểm di tích quan trọng. Từ đầu năm đến nay, đã có hàng chục nghìn lượt người đến tham quan, nghiên cứu, trải nghiệm tại ATK Định Hóa, khẳng định sức hút của “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng.

Không chỉ ATK Định Hóa, nhiều di tích khác cũng được quan tâm đầu tư. Khu di tích lịch sử Quốc gia Đại đội Thanh niên xung phong 915 - Đội 91 Bắc Thái ở phường Gia Sàng, nơi tưởng niệm 60 liệt sĩ hy sinh đêm 24/12/1972, đã được xây dựng khang trang. Mỗi năm, nơi đây đón hàng chục nghìn lượt người về tri ân, trở thành điểm đến bồi đắp lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ.

Các di tích văn hóa - tín ngưỡng như đền thờ Lý Nam Đế, đền Đuổm cũng được tỉnh dành nguồn lực lớn, huy động xã hội hóa để tôn tạo, khôi phục không gian cổ kính, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân. Đặc biệt, lễ hội đền Đuổm với những nghi thức tôn nghiêm đã được ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và đang được truyền dạy cho thế hệ kế tiếp, đảm bảo sự kế thừa bền vững.

Lan tỏa di sản trong cộng đồng

Lưu giữ nét đẹp trong trang phục người Nùng ở Xuân Dương.

Song song với di tích vật thể, kho tàng di sản phi vật thể của Thái Nguyên cũng rất phong phú. Với nhiều dân tộc cùng sinh sống, tỉnh hiện có nhiều di sản văn hóa phi vật thể được xếp hạng cấp quốc gia, như: Chữ Nôm Dao, nghệ thuật may thêu của người Dao; hát ví của người Tày; múa Tắc Xình, lễ hội Cầu mùa của người Sán Chay; lễ hội Lồng Tồng của người Tày...

Tại Bắc Kạn cũ, những giá trị đặc sắc như nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục Dao Đỏ, hát Then, Páo Dung, múa bát... vẫn hiện diện sống động trong cộng đồng. Hầu hết các nơi có di sản đều đã thành lập câu lạc bộ, được hỗ trợ trang phục, nhạc cụ, không gian sinh hoạt, qua đó duy trì và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống ngay trong đời sống hằng ngày.

Đáng chú ý, tỉnh còn tập trung bảo tồn không gian kiến trúc và làng truyền thống - nơi “giữ hồn” văn hóa dân tộc. Trước thực tế đô thị hóa, nhiều bản làng có nguy cơ mất đi dáng dấp xưa cũ, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã triển khai bảo tồn ba làng truyền thống tiêu biểu: Làng người Nùng ở xóm Tân Đô (xã Văn Lăng); làng người Sán Chỉ ở xóm Đồng Kệu (xã Phú Đình); làng người Tày ở xóm Bản Đông (xã Hợp Thành).

Tại Bản Đông, nhà văn hóa mới được xây dựng theo kiến trúc nhà sàn Tày, rộng rãi, khang trang, trở thành nơi tổ chức hội họp, sinh hoạt cộng đồng, lễ hội truyền thống. Nhờ đó, các hoạt động văn hóa dân gian được khôi phục, tạo không khí phấn khởi, gắn kết người dân. Một số ngôi nhà sàn cổ được lựa chọn để tôn tạo, kết hợp đón khách du lịch, giới thiệu ẩm thực truyền thống, từ đó vừa bảo tồn kiến trúc, vừa phát triển sinh kế.

Theo bà Ma Thị Báu, Trưởng Ban công tác Mặt trận xóm Bản Đông, cho biết: Từ khi nhà văn hóa xóm được xây dựng, ai cũng phấn khởi vì có không gian sinh hoạt chung, vừa duy trì văn hóa, vừa tạo sân chơi tinh thần cho bà con. Ông Nguyễn Văn Giáp, 80 tuổi, người uy tín trong cộng đồng cũng chia sẻ: Con em đi học, đi làm xa nhưng khi về nhà vẫn giao tiếp bằng tiếng Tày, coi đó là niềm tự hào và trách nhiệm giữ gìn bản sắc của dân tộc mình.

Bảo tồn và phát huy làn điệu hát Sli

Có thể thấy, chính quyền và cộng đồng đang tích cực đồng hành trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Theo ông Nguyễn Văn Ngọc, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên, thời gian qua, tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp như trùng tu di tích, phục dựng lễ hội, trang cấp trang phục, nhạc cụ cho nghệ nhân, mở lớp truyền dạy dân ca, dân vũ, thành lập hàng loạt câu lạc bộ văn hóa dân gian. Việc gắn bảo tồn với du lịch cộng đồng, giúp di sản không bị “đóng khung” mà trở thành nguồn lực phát triển, mang lại lợi ích kinh tế cho người dân.

Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ số trong quảng bá văn hóa cũng được chú trọng. Nhiều hồ sơ di tích đã được số hóa, dựng hình ảnh 3D, giới thiệu trên các nền tảng trực tuyến.

Các lễ hội, chương trình trải nghiệm văn hóa truyền thống được truyền thông rộng rãi, thu hút đông đảo du khách, nhất là giới trẻ. Đây là hướng đi mới, giúp văn hóa truyền thống bắt nhịp với xu thế hiện đại mà không mất đi giá trị cốt lõi.

Sau hợp nhất, Thái Nguyên đặt ra định hướng rõ ràng: Coi văn hóa là nguồn lực nội sinh, là động lực phát triển kinh tế - xã hội; lấy di sản làm nền tảng xây dựng bản sắc, khẳng định vị thế địa phương trong hội nhập quốc tế.

Văn hóa không chỉ là yếu tố tinh thần, mà còn là sản phẩm du lịch, là cầu nối để quảng bá hình ảnh một Thái Nguyên “bình yên, hạnh phúc, sung túc và thân thiện” đến bạn bè trong và ngoài nước. Bảo tồn văn hóa không phải là việc đóng khung quá khứ, mà chính là cách để tạo dựng tương lai.

Văn Linh