Bảo vệ đê điều - nhiệm vụ cấp bách và lâu dài: Kỳ 1: Tiềm ẩn nguy cơ xảy ra sự cố đê điều

Tuyến đê sông Mới (Yên Khánh) nhiều đoạn sụt lún nghiêm trọng. Ảnh: Anh Tuấn

Bảo vệ đê điều- Nhiệm vụ cấp bách và lâu dài: Kỳ 3: Nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo vệ đê điều

Bảo vệ đê điều, kỳ 2: Nan giải tình trạng "xẻ thịt" hành lang đê

Cùng với đó, việc vi phạm hành lang đê của các tổ chức, cá nhân kéo dài nhiều năm và khó giải quyết dứt điểm..., từ đó tiềm ẩn nguy cơ xảy ra sự cố mất an toàn. Vì vậy, việc xác định rõ trọng điểm, hiện trạng các tuyến đê trước mùa bão, lụt là hết sức quan trọng. Trên cơ sở đó dự kiến tình huống có thể xảy ra để xây dựng phương án hộ đê nhằm chủ động đối phó với bão, lũ, giảm thiệt hại ở mức thấp nhất do thiên tai gây ra.

Với chiều dài toàn tuyến là 75,2 km, đê hữu Đáy chạy qua địa bàn tỉnh Ninh Bình bắt đầu từ cống Địch Lộng, xã Gia Thanh (Gia Viễn) qua địa bàn các huyện Hoa Lư, thành phố Ninh Bình, Yên Khánh đến cống Như Tân của huyện Kim Sơn. Đây là tuyến đê thuộc hệ thống đê Quốc gia, nhiệm vụ chính là chống lũ, bảo vệ sản xuất, đời sống dân sinh, các khu kinh tế, chính trị, văn hóa với tổng diện tích vùng ảnh hưởng là 165,5 km2, dân số khoảng trên 200 nghìn người và các tuyến giao thông trọng yếu như Quốc lộ 1A (từ cầu Gián Khẩu đến thành phố Tam Điệp, Quốc lộ 10 (đoạn từ thành phố Ninh Bình đến cầu Khương Thượng, Yên Khánh), tuyến đường sắt Bắc Nam đoạn từ thành phố Ninh Bình đến thành phố Tam Điệp.

Ngoài nhiệm vụ chính là chống lũ, đê còn kết hợp làm đường giao thông cho các khu vực ven sông. Hiện nay, toàn bộ diện tích dọc đê là các khu dân cư, khu kinh tế quan trọng của tỉnh như Khu công nghiệp Gián Khẩu, Khu công nghiệp Khánh Phú, các công trình hạ tầng quan trọng... Chính vì thế, mật độ và lưu lượng giao thông trên mặt đê ngày càng lớn.

Trên triền đê hữu Đáy đoạn qua Khu công nghiệp Khánh Phú là địa điểm mà hàng chục doanh nghiệp được cấp quyền khai thác cảng sông để tập kết, trung chuyển hàng hóa như than, clanker, đá, xi măng... nên không khó để bắt gặp các xe trọng tải lớn chạy qua tuyến đê để nhận hàng.

Chúng tôi có mặt vào giờ cao điểm chứng kiến từng tốp xe tải trọng lượng lớn nối đuôi nhau chạy rầm rập trên tuyến đê hữu Đáy đoạn qua địa phận xã Khánh Phú. Nhiều xe chở hàng vật liệu với khối lượng lớn, thậm chí cao vượt thành thùng xe gây bụi mù mịt và ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn kết cấu mặt đê trọng yếu này. Một người dân xã Khánh Phú cho biết: Đây cũng là tuyến giao thông của người dân nhưng lâu nay chúng tôi không dám qua lại nhiều vì lo lắng mất an toàn giao thông cũng như tình trạng ô nhiễm khói bụi. Thời gian trước, xe tải chở hàng của các doanh nghiệp chạy cả ngày, mấy tháng nay họ chỉ tranh thủ chạy ngoài giờ để tránh bị các cơ quan chức năng kiểm tra, xử phạt".

Theo bà Phạm Thị Diệp, Trưởng phòng Đê điều, Chi cục Thủy lợi và PCLB: Tuyến đê hữu Đáy có vị trí, vai trò rất quan trọng nhưng thời gian qua nó luôn phải "oằn mình" gánh chịu cảnh xe trọng tải lớn lưu thông trên mặt đê ảnh hưởng đến an toàn kết cấu đê. Hiện tuyến đê hữu Đáy nhiều đoạn mặt cắt ngang đê còn nhỏ, chưa có cơ đê. Một số đoạn mặt đê bê tông đã bị vỡ vụn, sụt lún; kè mái đê nhiều đoạn bị bong tróc. Nhiều đoạn dòng chảy ép sát chân đê gây xói lở, bãi sông không còn.

Qua theo dõi, thống kê của cơ quan chức năng mặc dù một số đoạn thân đê, nền đê có nguy cơ cao đã được xử lý khoan phụt gia cố nhưng toàn tuyến vẫn còn trên 8 km đê bị rò rỉ, thẩm lậu, sạt trượt. Dưới chân đê còn trên 13km có đầm ao ven chân đê, điều này làm mái đê dễ bị thẩm lậu khi có lũ trên báo động II.

Bên cạnh đó, trên toàn tuyến đê hữu Đáy có 8 cống đã xuống cấp. Nguyên nhân do cống được xây dựng từ lâu, kết cấu bằng đá không còn phù hợp. Hiện nay, nhiều cống như: Cam Giá, Đồng Xuân, Bích Đào, Cống Cái, Yên Xuyên, âu Sông Mới, Thôn Năm, Lạc Thiện 1 đã xuống cấp, cánh cống bị han rỉ, thân cống ngắn, đỉnh cống thấp..., do đó cần được sửa chữa, xây mới để đảm bảo công tác phòng, chống lụt bão.

Cùng tình trạng như tuyến đê hữu Đáy, một số tuyến đê cấp III trên địa bàn tỉnh như đê tả Hoàng Long với tổng chiều dài gần 24km. Hiện nay, trên toàn tuyến đê tả Hoàng Long cũng hiện tượng lún, nứt mặt đê, nhất là đoạn từ Km6 - Km17 mặt đê bị lún nứt dọc theo tuyến đê, nguyên nhân do đây cũng là tuyến đường giao thông quan trọng trên địa bàn huyện Gia Viễn nên lượng xe lưu thông khá lớn; thân đê khi lũ lớn ngâm nước lâu ngày dễ xảy ra hiện tượng thẩm lậu, rò rỉ. Riêng cống Tân Hưng đã xây dựng lâu, thân cống ngắn so với thân đê; nhiều chỗ bị rò rỉ, hệ thống dàn van và bệ thao tác bằng bê tông cốt thép nhiều chỗ bị hỏng được xác định là trọng điểm xung yếu trong mùa mưa bão năm nay.

Nguy cơ mất an toàn đê điều trong mùa mưa bão còn đáng quan ngại hơn ở các tuyến đê cấp IV, V trên địa bàn các huyện. Đơn cử như tại huyện Nho Quan, tuyến đê Năm Căn có chiều dài 20,6 km bảo vệ 6 xã, thị trấn. Hiện nay mặt đê đã bị nứt, sụt lún tại nhiều điểm, nếu trời mưa kéo dài, nước sẽ đọng trong thân đê, có thể gây ra sự cố bất cứ lúc nào.

Không chỉ có mặt đê Năm Căn đang bị xuống cấp mà hiện nay hơn 61,5 km các tuyến đê bối và bờ vùng do UBND các xã quản lý, vận hành khai thác cũng đang xuống cấp, nhất là tại các khu vực thuộc xã Gia Sơn, Gia Thủy, Gia Lâm. Hiện nay, Nho Quan cũng đã hoàn thành việc khảo sát, đánh giá thực trạng đê điều trên địa bàn để báo cáo với các cơ quan chuyên môn của tỉnh sớm quan tâm hỗ trợ, đầu tư kinh phí xử lý các điểm xung yếu của hệ thống đê điều, bảo đảm vững chắc, lâu dài để người dân yên tâm trước diễn biến của thời tiết ngày càng bất thường như hiện nay.

Còn tại huyện Yên Khánh, tuyến đê sông Mới có tổng chiều dài 2 bờ là trên 21km. Hiện nay, mặt đê hầu hết đã được gia cố rộng 4,2m nhưng một số đoạn mặt đê hư hỏng nghiêm trọng, gây khó khăn cho việc đi lại của người dân. Đoạn đê tả trên địa bàn xã Khánh Hội, mặt đê bê tông bị gãy nứt, sụt lún nghiêm trọng với chiều dài khoảng 6m, lún sâu 0,2m. Nguyên nhân do nền đất yếu, phía đồng là ao sâu và có cống thoát nước chảy qua đê; mặt đê hữu sông Mới tại địa bàn xã Khánh Thiện cũng bị nứt, gãy, sụt lún chỗ sâu nhất là 1m.

Ngoài ra, mái đê sông Mới cả bên tả, hữu hầu như chưa được kè nên dòng chảy áp sát chân đê làm xói mòn chân đê và một số đoạn sạt lở mái đê. Mặc dù Yên Khánh đã kết hợp nhiều nguồn lực để thực hiện gia cố, sửa chữa và kè mới các đoạn hư hỏng nặng nhưng đến nay tình trạng xuống cấp của đê sông Mới vẫn đang là vấn đề thách thức trong mùa mưa bão.

Theo báo cáo đánh giá của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, hiện nay trên địa bàn tỉnh Ninh Bình có tổng số 424,5km đê, gồm 1 tuyến đê cấp II, 8 tuyến đê cấp III, 5 tuyến đê cấp IV và 20 tuyến đê cấp V. Những năm qua, hệ thống đê điều của tỉnh được đầu tư tu bổ, nâng cấp đảm bảo các yêu cầu về phòng chống lụt bão.

Tuy nhiên, hiện trên nhiều tuyến đê vẫn còn một số đoạn mặt cắt ngang chưa đủ tiêu chuẩn, chưa có cơ, phía trong đang có nhiều thùng đào, thùng đấu, chưa có cây chắn sóng. Khi có lũ cao trên báo động II dễ xảy ra thẩm lậu mái đê. Khi có bão lớn kết hợp triều cường có thể gây sạt mái đê phía sông hoặc mái kè ở những vị trí không có bãi, hướng gió chính diện. Thân đê, nền đê các tuyến cấp II, cấp III đê Đầm Cút, tả Hoàng Long, hữu Hoàng Long xuất hiện mạch đùn, sủi, thẩm lậu khi có lũ cao, ngâm lâu do đất đắp đê có chất kết dính kém. Các tuyến đê cấp IV, V vẫn còn một số đoạn cao trình thấp chưa đảm bảo phòng, chống lũ.

Để đảm bảo an toàn đê điều trước mùa mưa bão, ông Nguyễn Thanh Bình, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: Sở đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn phối hợp với các đơn vị, địa phương kiểm tra, rà soát tiến độ thực hiện các công trình đang thi công liên quan đến đê điều, hành lang thoát lũ, xây dựng phương án đảm bảo an toàn thoát lũ.

Huy động mọi nguồn lực của địa phương để chủ động xử lý những sự cố phát sinh đột xuất trước, trong mùa mưa bão. Tổ chức kiểm tra, rà soát đánh giá chất lượng các cống dưới đê để có phương án sửa chữa, hoành triệt; xây dựng và chấp hành nghiêm quy trình đóng mở, phương án cấp có thẩm quyền phê duyệt; có quy chế phân công trách nhiệm, nhiệm vụ cụ thể, phối hợp trong việc thực hiện phương án bảo vệ, xử lý các sự cố.

Nguyễn Thơm
(còn nữa)

Kỳ 2: Nan giải tình trạng "xẻ thịt" hành lang đê