Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong thời công nghệ số

Người dân được tuyên truyền, hướng dẫn bảo vệ dữ liệu cá nhân trên điện thoại. Ảnh: Tố Tâm

Trước thực trạng lộ, lọt dữ liệu ngày càng phức tạp, việc chủ động bảo vệ thông tin cá nhân không chỉ là hành động tự vệ mà còn là trách nhiệm để xây dựng một môi trường mạng an toàn, văn minh và đáng tin cậy hơn.

Dữ liệu cá nhân - “mồi ngon” cho tội phạm mạng

Trong thời đại công nghệ phát triển mạnh mẽ, dữ liệu cá nhân đang trở thành “miếng mồi béo bở” cho các đối tượng tội phạm mạng. Chỉ một phút sơ suất, từ việc chia sẻ thông tin tùy thân, gửi ảnh căn cước công dân (CCCD)… nhiều người đã rơi vào cảnh bị mất tiền, bị mạo danh tính, thậm chí bị điều tra vì vô tình tiếp tay cho kẻ lừa đảo.

Đơn cử như lời kể của anh T.V.C. (sinh viên tại Đồng Nai), do cần công việc làm thêm nên anh vô tình để thông tin cá nhân và ảnh lên mạng xã hội. Không lâu sau, anh phát hiện tên và số CCCD của mình bị dùng để đăng ký vay tiền qua nhiều ứng dụng tài chính. Mỗi khoản vay chỉ vài triệu đồng nhưng cộng dồn lại lên đến hàng chục triệu đồng, kèm theo hàng loạt cuộc gọi đòi nợ, nhắn tin đe dọa. Anh C. phải mất nhiều thời gian làm việc với cơ quan công an và các công ty tài chính để chứng minh mình bị giả mạo. Sự việc cho thấy, chỉ một tấm ảnh CCCD bị lộ, người dùng có thể đối mặt với những rắc rối, từ mất uy tín đến bị lôi vào vòng xoáy nợ nần ảo.

Tương tự, chị N.N.H. (34 tuổi, nhân viên văn phòng tại phường Trảng Dài) nhận được tin nhắn thông báo trúng quà tặng từ một sàn thương mại điện tử quen thuộc. Tin nhắn có logo, đường link và cách trình bày y như thật. Tin tưởng, chị nhấp vào để “xác nhận nhận quà” và điền đầy đủ họ tên, số điện thoại, mã OTP ngân hàng. Chỉ vài phút sau, toàn bộ số tiền gần 30 triệu đồng trong tài khoản của chị bị chuyển đi. Khi liên hệ ngân hàng, chị mới biết mình đã truy cập vào trang web giả mạo và cung cấp thông tin bảo mật cho kẻ gian. Sau khi bị mất tài sản, chị H. mất ăn mất ngủ suốt nhiều ngày, không chỉ vì mất tiền mà còn vì lo lắng thông tin cá nhân bị tội phạm mạng sử dụng tiếp để vay mượn, lừa đảo người khác.

Không chỉ vô tình bị mất dữ liệu cá nhân, nhiều người còn thực hiện việc bán dữ liệu cá nhân lấy tiền, để rồi cuộc giao dịch đó khiến cho họ suýt phải vào tù. Chị T.P.T. (29 tuổi, công nhân ngụ xã Nhơn Trạch) kể: Trong lúc khó khăn tài chính, chị nhận được cuộc gọi từ một người lạ đề nghị “mua” tài khoản ngân hàng đứng tên chị với giá 2 triệu đồng. Nghĩ chỉ là giao dịch bình thường nên chị T. đồng ý và gửi ảnh CCCD cùng một số thông tin cá nhân để người này “giúp mở tài khoản”. Nhưng chỉ vài tuần sau, cơ quan công an liên hệ với chị T. làm việc vì tài khoản mang tên chị bị xác định là nơi nhận tiền trong một vụ lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua mạng.

“Sau khi bán được tài khoản ngân hàng, tôi còn tưởng món hời nên định nói một số người quen tiếp tục bán tài khoản. Ngờ đâu, tôi lại vô tình tiếp tay cho tội phạm nhận tiền lừa đảo. Tôi phải mất nhiều thời gian giải trình, chứng minh mình không đồng phạm. Sau vụ việc này, tôi sẽ cẩn thận hơn, không để lộ lọt thông tin ra bên ngoài” - chị T. cho biết.

Cẩn thận từng “cú nhấp chuột”

Đại úy Nguyễn Hữu Linh, cán bộ Phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Công an tỉnh) đánh giá: Hiện nay, tình trạng lộ, lọt thông tin cá nhân đang diễn ra ngày càng phổ biến và phức tạp, trở thành mối lo ngại lớn trong “xã hội số”.

Trên các nền tảng mạng xã hội, không hiếm trường hợp họ tên, số điện thoại, địa chỉ, hình ảnh riêng tư hay thậm chí tài khoản ngân hàng của người dùng bị chia sẻ công khai hoặc bị lợi dụng trái phép. Nhiều vụ rò rỉ dữ liệu cũng xuất phát từ các ứng dụng, dịch vụ trực tuyến như: sàn thương mại điện tử, ví điện tử, bệnh viện, trường học hay cơ quan nhà nước, khiến hàng triệu người dùng bị ảnh hưởng.

Đáng lo hơn, dữ liệu cá nhân bị tội phạm mạng thu thập để giả danh, lừa đảo chuyển tiền, tung tin thất thiệt, hoặc tống tiền bằng hình ảnh, video nhạy cảm. Trên các “chợ đen”, thông tin cá nhân còn bị mua bán công khai với giá chỉ vài ngàn đồng mỗi người. Bên cạnh đó, sự phát triển của công nghệ trí tuệ nhân tạo và công nghệ nhận diện khuôn mặt cũng đang bị lợi dụng để tạo ra hình ảnh, video giả mạo, gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín và danh dự cá nhân. Tất cả cho thấy nguy cơ mất an toàn dữ liệu đang hiện hữu từng ngày, đòi hỏi cả cơ quan quản lý, doanh nghiệp lẫn người dân phải nâng cao nhận thức và có biện pháp bảo vệ hiệu quả hơn.

Do đó, theo Đại úy Nguyễn Hữu Linh, để hạn chế nguy cơ lộ, lọt thông tin và bảo vệ dữ liệu cá nhân trong kỷ nguyên số, mỗi người cần chủ động hình thành “lá chắn” an toàn cho mình. Trước hết, phải nâng cao nhận thức, cảnh giác trước những chiêu trò lừa đảo, giả mạo tinh vi trên mạng; tuyệt đối không cung cấp mật khẩu, mã OTP hay thông tin tài chính cho bất kỳ ai qua điện thoại hoặc tin nhắn; hạn chế chia sẻ hình ảnh, giấy tờ tùy thân, địa chỉ hoặc lịch trình cá nhân lên mạng xã hội; kiểm tra kỹ các đường link, trang web trước khi nhấp chuột để tránh truy cập vào địa chỉ giả mạo.

Cần hướng dẫn, nhắc nhở để trẻ em và người lớn tuổi nhận biết và tránh các thủ đoạn lừa đảo phổ biến. Mỗi người nên chủ động tố giác khi phát hiện hành vi tấn công mạng, chiếm đoạt thông tin hoặc giả mạo danh tính; đồng thời lưu giữ các bằng chứng để phối hợp với cơ quan chức năng xử lý. Chỉ khi từng cá nhân biết bảo vệ mình, xã hội mới có thể xây dựng môi trường mạng an toàn, văn minh và đáng tin cậy hơn.

Tố Tâm