Bảo vệ hộ kinh doanh giữa 'bước chuyển' chính sách

Hộ kinh doanh sẽ ra sao sau giai đoạn thuế khoán?

Ngưỡng doanh thu tính thuế giá trị gia tăng (GTGT) và thu nhập cá nhân (TNCN) với hộ kinh doanh - khi dừng thu thuế theo phương thức khoán và chuyển sang tự kê khai, nộp thuế - được nâng từ 100 triệu đồng/năm lên 500 triệu đồng/năm từ ngày 1-1-2026, theo nội dung qua Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) được Quốc hội thông qua sáng 10-12.

Với ngưỡng này, khoảng 2,3 triệu hộ kinh doanh không phải nộp thuế, tương đương 90% hộ kinh doanh, theo ước tính của Bộ Tài chính.

Ngoài ra, Luật cũng bổ sung cách tính thuế trên lợi nhuận (chênh lệch doanh thu và chi phí) với hộ kinh doanh. Cụ thể, hộ có doanh thu dưới 3 tỉ đồng/năm và xác định được chi phí đầu vào, sẽ chịu thuế suất 15% trên phần lãi. Mức này tương ứng ưu đãi thuế suất thu nhập doanh nghiệp (TNDN) của công ty siêu nhỏ có doanh thu tương đương.

Hộ kinh doanh được tính thuế trên doanh thu chứ không phải là thu nhập. Ảnh: N.K

Chính sách mới được kỳ vọng giảm áp lực tài chính và rủi ro vi phạm chính sách thuế cho nhiều hộ kinh doanh. Nhưng bà Lê Thị Duyên Hải, Phó tổng thư ký, Hội tư vấn thuế Việt Nam (VCTA), cho rằng ngưỡng doanh thu 500 triệu đồng hoặc 1 tỉ đồng/năm, chỉ mang tính chất tương đối. Bởi ngưỡng này có thể là lớn với các hộ kinh doanh ở vùng sâu - vùng xa, nhưng rất nhỏ với các hộ tại thành phố lớn. Hơn nữa, ngưỡng này còn phụ thuộc vào tỷ suất lợi nhuận của từng ngành nghề.

Chẳng hạn, hộ kinh doanh tạp hóa có thể dễ dàng đạt doanh thu 500 triệu đồng/năm, nhưng biên lợi nhuận rất thấp, do người bán phải “đầu tư 10 đồng vốn để thu được 1 đồng lãi”.

Ngược lại, hộ kinh doanh dịch vụ như cho thuê tài sản hay ăn uống thường có biên lợi nhuận cao hơn, nên ngưỡng 500 triệu đồng/năm mang ý nghĩa hoàn toàn khác.

"Một người bán gà, chỉ cần bán 10 con gà/ngày, là chạm ngưỡng 500 triệu đồng. Tương tự, một tiệm phở chỉ cần bán 30 bát một/ngày là chạm ngưỡng. Điều này cho thấy sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền và ngành nghề, dẫn tới 90% hộ kinh doanh ở thành phố lớn có thể vượt ngưỡng này, trong khi ở địa phương khác lại không", bà Hải cho biết.

Tương tự, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, đánh giá mức doanh thu 1-10 tỉ đồng/năm, khi quy đổi ra số thuế nộp khoán thì rất thấp, nên hộ kinh doanh cảm thấy “nhẹ nhàng”. Nhưng với ngưỡng tính thuế 500 triệu đồng/năm từ năm 2026 và các quy định quản lý thuế mới, hộ kinh doanh chưa chắc cảm thấy “nhẹ nhàng”, nhất là trước thực tế chi phí sinh hoạt, nguyên liệu đầu vào rất cao tại các đô thị lớn như Hà Nội và TPHCM. Dù vậy, để đảm bảo công bằng với người làm công ăn lương và các doanh nghiệp, tất cả buộc phải chấp nhận lộ trình này.

Với các hộ kinh doanh có doanh thu trên 50 tỉ đồng/năm, quy định mới yêu cầu họ phải thực hiện sổ sách, kê khai thuế, với mức độ phức tạp tương tự doanh nghiệp. Điều này góp phần thúc đẩy các hộ quy mô lớn trở thành doanh nghiệp, nhưng cũng tạo rủi ro nhất định trong quá trình chuyển đổi, do không kịp thích nghi với môi trường kinh doanh mới, theo ông Đức.

Hơn nữa, các hộ kinh doanh quy mô lớn có thể "lách luật" bằng việc chia nhỏ quy mô hộ cho các thành viên trong gia đình đứng tên, để hưởng mức thuế khoán thấp, tương tự trường hợp từng xảy ra với mô hình kinh doanh tàu du lịch tại Hạ Long (Quảng Ninh).

Không chỉ gặp vướng mắc trong quá trình tuân thủ chính sách thuế, việc chuyển đổi từ mô hình hộ kinh doanh sang doanh nghiệp cũng khiến không ít hộ, cá nhân cảm thấy khó khăn. Tại tọa đàm về tháo gỡ vướng mắc khi chuyển đổi thuế khoán sang kê khai diễn ra sáng 10-12, ông Ngô Đình Luận, Giám đốc kinh doanh, Công ty đầu tư du lịch văn hóa Việt, phản ánh việc phải “chạy đi, chạy lại” nhiều lần giữa các cơ quan, gồm: thuế, đăng ký kinh doanh, y tế, vệ sinh an toàn thực phẩm… để làm thủ tục giải thể hộ kinh doanh cá thể, rồi tiếp tục một vòng lặp thủ tục tương tự với các cơ quan này, do phải chuyển đổi loạt giấy phép kinh doanh có điều kiện như: chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm, chứng nhận đạt chuẩn xếp hạng sao (khách sạn), chứng nhận đủ điều kiện an ninh trật tự, giấy phép kinh doanh bán lẻ rượu…

Để hộ kinh doanh yên tâm “trưởng thành”

Trong bối cảnh nhiều hộ kinh doanh vẫn bối rối, không biết “nếu doanh thu ở dao động trên dưới ngưỡng 500 triệu đồng/năm, thì liệu không xuất hóa đơn đúng quy định có bị xử phạt hay không, mức xử phạt thế nào và làm sao để đảm bảo việc tuân thủ?” – như hộ kinh doanh Nhà thuốc Thu Thảo – Tâm An của bà Nguyễn Thị Thành, Luật sư Trương Thanh Đức đề xuất cần sửa luật để tạo ra một mô hình trung gian, tạm gọi là "doanh nghiệp hộ kinh doanh".

Cụ thể, mô hình này cho phép các hộ kinh doanh có lộ trình thích nghi, với thủ tục kế toán và tài chính được đơn giản hóa. Bởi việc áp đặt ngay lập tức các quy chuẩn chuyên nghiệp của doanh nghiệp cho các hộ nhỏ lẻ không khả thi, khi không đủ chi phí thuê nhân sự, và hệ thống kế toán chưa thực sự hỗ trợ hiệu quả cho nhóm này.

Hộ kinh doanh tìm hiểu ứng dụng quản lý bán hàng, tích hợp dịch vụ xuất hóa đơn điện tử. Ảnh: H.T

Đồng quan điểm, GS. TS Nguyễn Đức Thuận, Chủ tịch, Hội các nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam, lộ trình chuyển đổi kéo dài khoảng 12-18 tháng là đủ để hộ, cá nhân kinh doanh hiểu rõ lợi ích của hình thức quản lý thuế mới và nghĩa vụ thuế của bản thân.

Ngoài ra, ngành thuế cần công khai cách tính doanh thu khoán theo ngành nghề, tuyến phố và khu vực. Đồng thời, duy trì đối thoại định kỳ hằng tháng hoặc quý với các nhóm, hội, khu vực kinh doanh, để ghi nhận “tiếng nói” phản biện chính sách.

Về phương thức quản lý, ông Thuận cho rằng hộ có quy mô siêu nhỏ nên được thực hiện đúng nghĩa vụ thuế khoán tối giản. Với hộ có quy mô nhỏ và vừa, có thể áp dụng kê khai theo doanh thu, với thủ tục gọn nhẹ. Còn với hộ có quy mô lớn, cần tiến tới chuẩn hóa, để chuyển đổi thành doanh nghiệp.

“Cần đơn giản hóa thủ tục kê khai và hướng tới số hóa hoàn toàn. Giao diện khai thuế nên được thiết kế trực quan như ứng dụng ngân hàng, để bất cứ ai cũng có thể sử dụng thuận tiện”, ông Thuận nói.

Bên cạnh lộ trình chuyển đổi, Luật sư Đức cũng kiến nghị cơ quan thuế xem xét lại quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuế. “Mức phạt hiện nay quá cao so với quy mô và thu nhập của hộ kinh doanh, gây ra sự sốc tâm lý cho người dân. Một lỗi chậm kê khai hay sai sót nhỏ bị phạt tiền triệu là quá nặng nề, có thể khiến người dân nản lòng và từ bỏ kinh doanh”, ông Đức nói và cho rằng cơ quan thuế nên ưu tiên nhắc nhở và hướng dẫn, thay vì phạt nặng để răn đe.

Vân Phong