Bảo vệ nền tảng sinh tồn

Đoàn xe chở hàng viện trợ nhân đạo tại Deir al-Balah, miền trung Dải Gaza. (Ảnh: THX/TTXVN)

Đồng thời, thừa nhận tính cần thiết của hành động bảo vệ môi trường trong ngăn chặn xung đột và kiến tạo hòa bình - những điều vẫn diễn ra hằng ngày song lại chưa được chú ý nhiều.

Bạo lực hay mâu thuẫn bắt nguồn từ nhiều lý do khác nhau. Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc, có tới 40% các cuộc xung đột nội bộ liên quan cạnh tranh tài nguyên thiên nhiên, từ nguồn nước đến khoáng sản. Khi tài nguyên “kích hoạt” hoặc “tiếp tay” cho bạo lực, các hệ sinh thái có thể trở thành mục tiêu của các bên và hứng chịu nhiều hệ lụy dai dẳng và khó lường.

Xung đột, dù là vì nguyên do nào, thì ít nhiều cũng tác động môi trường sinh thái. Đất bị ô nhiễm, bom mìn chưa nổ, hệ thống nguồn nước bị phá hủy… làm suy yếu và gây khó khăn cho các nỗ lực phục hồi và tái thiết.

Những hệ lụy từ môi trường bị tàn phá thậm chí còn đẩy cộng đồng phải di dời, hay làm trầm trọng thêm hậu quả từ thiên tai cho cả các thế hệ sau.

Nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng quốc tế về bảo vệ môi trường trong xung đột vũ trang và phục hồi sau xung đột, Đại Hội đồng Liên hợp quốc năm 2001 đã quyết định lấy ngày 6/11 hằng năm là Ngày quốc tế phòng, chống khai thác môi trường trong chiến tranh và xung đột vũ trang.

Đây cũng là dịp để cộng đồng quốc tế nhắc nhớ nhau rằng: Những tổn thất trong chiến tranh không chỉ dừng lại ở con người và hạ tầng, mà còn lan sâu và lâu dài tới hệ sinh thái, nền tảng sinh tồn của nhân loại.

Trong lịch sử, không ít cuộc xung đột đã để lại nhiều “vết sẹo sinh thái” khó xóa mờ. Từ “rừng nhiệt đới Đông Dương” bị chất độc hóa học tàn phá, đến vùng Trung Đông hay châu Phi - nơi tài nguyên thiên nhiên bị khai thác quá mức, môi trường thường là “nạn nhân bị lãng quên”.

Ngày nay, khi nhiều điểm nóng xung đột vẫn chưa tìm thấy lối thoát, những tác động xấu xí lên môi trường tiếp tục tiêu tốn nhiều nguồn lực phát triển về sau. Hòa bình thật sự không chỉ là ngừng tiếng súng mà là khả năng con người và thiên nhiên cùng tồn tại một cách bền vững.

Nhận định đó cũng là cơ sở để cộng đồng yêu chuộng hòa bình nhấn mạnh, bảo vệ môi trường trong và sau xung đột nên được đặt ngang hàng với bảo vệ con người.

Các chương trình phục hồi sau chiến tranh cũng được kêu gọi mau chóng và hiệu quả hơn trong tái thiết sinh thái, xử lý ô nhiễm, khôi phục chất lượng đất đai và nguồn nước…

Với sự chung tay của cộng đồng quốc tế, nhiều kết quả đã được ghi nhận. Những chuyển động còn tích cực hơn khi có sự nỗ lực, chuyển hướng ưu tiên tiếp cận từ “dọn dẹp, xử lý, tái thiết nhanh chóng” sang “xây dựng hòa bình xanh” một cách thực chất.

Cụ thể, giới quan sát đã chỉ ra, chính sách và thực tiễn đang chuyển dịch theo hướng ưu tiên phòng ngừa. Trong đó, thúc đẩy sàng lọc môi trường tại các khu vực xung đột; tăng cường phục hồi dựa vào thiên nhiên; nâng cao năng lực quản trị tài nguyên hậu xung đột nhằm giảm thiểu tham nhũng và nguy cơ căng thẳng bùng phát trở lại - đó là các tiêu chí hàng đầu.

Đáng chú ý, các nước đã đẩy mạnh hợp tác xuyên biên giới, chia sẻ dữ liệu lưu vực sông và hệ thống cảnh báo sớm cho các cộng đồng ở hạ lưu… Nhiều thành tựu được ghi nhận, song những đề xuất tiếp tục được đưa ra, nhằm hướng tới một tương lai phát triển bền vững hơn.

Nổi bật trong đó là yêu cầu tiếp tục luật hóa các quy tắc, cam kết xanh về môi trường; đẩy mạnh tài trợ cho phân loại môi trường nhanh chóng, gồm kiểm tra chất lượng nước, đánh giá khu vực nguy hiểm và phòng, chống cháy rừng…; cũng như xây dựng các gói “tái thiết xanh” trong ngân sách; bảo vệ những người thực thi công tác bảo vệ môi trường…

Ngày 6/11 hằng năm tiếp tục nhắc nhớ nhân loại, rằng môi trường là tài sản chung không biên giới. Mọi hành động tàn phá thiên nhiên của con người đều sẽ quay trở lại gây tổn hại cho chính con người.

THỂ TRẦN