Bảo vệ 'ngôi vương' cho cây ăn trái 'tỷ đô' - Bài 1: Trăn trở sầu riêng

Nhân công là đồng bào dân tộc thiểu số tại thị xã Buôn Hồ (Đắk Lắk) có việc làm ổn định trong vụ thu hoạch sầu riêng. Ảnh: Tuấn Anh/TTXVN

Sau hơn 1 năm sầu riêng được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, loại trái cây này tiếp tục trở thành niềm vui chung của nông dân Đắk Lắk khi vụ mùa thu hoạch năm 2023 được mùa, được giá, nông dân lãi cao. Tuy nhiên, sức nóng của loại “vua trái cây” đã khiến thị trường “tranh mua, tranh bán”, loạn giá, doanh nghiệp thua lỗ, sự liên kết giữa các bên trở nên mong manh và bị phá vỡ…

Mùa vụ sầu riêng qua đi cho thấy những bất cập, thách thức từ thực tiễn, đòi hỏi phải có những giải pháp để phát triển bền vững ngành hàng “vua trái cây” ở Đắk Lắk. Phóng viên TTXVN thực hiện loạt 2 bài Bảo vệ “ngôi vương” cho cây ăn trái “tỷ đô” nhằm đánh giá hiệu quả, triển vọng và thách thức trong phát triển bền vững, định hướng và giải pháp phát triển loại trái cây này.

Bài 1: Triển vọng của cây ăn trái “tỷ đô”

So với cà phê, cao su… thì sầu riêng là mặt hàng nông sản mới, "nóng" lên trong những năm gần đây. Về so sánh, sầu riêng mang lại hiệu quả kinh tế khá cao cho nông dân so với nhiều cây trồng khác. Tuy nhiên, thực tiễn vụ mùa năm 2023 cho thấy nhiều khó khăn, thách thức trong phát triển bền vững cây sầu riêng trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.

Niềm vui chung từ trái sầu riêng

Những năm gần đây, quả sầu riêng tiêu thụ thuận lợi, giá ở mức cao, người trồng sầu riêng ở Đắk Lắk có lãi lớn. Với giá thành sản xuất khoảng gần 20.000 đồng/kg, giá bán ra khoảng 40.000 đồng/kg, nông dân đã có lãi đáng kể, giúp nhiều nông dân đổi đời từ loại “vua trái cây”.

Gia đình ông Phan Văn Thuật từ quê Hà Tĩnh vào thôn Tân Hòa, xã Tân Lập, huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk sinh sống, lập nghiệp đã 30 năm nay. Với 2,5 ha sầu riêng, giá bán 80.000 đồng/kg, năm nay gia đình ông Thuật lãi hơn 2 tỷ đồng từ vườn sầu riêng.

Ông Thuật cho biết, trước đây gia đình trồng cà phê, hồ tiêu song kinh tế không ổn định, điệp khúc “được mùa, mất giá” hoặc “được giá, mất mùa” khiến gia đình có năm bị thua lỗ. Năm 2005, gia đình học hỏi và trồng cây sầu riêng. Nhờ ham học hỏi và áp dụng các quy trình kỹ thuật trong sản xuất, đến nay gia đình ông Thuật khá giả cũng nhờ vườn cây sầu riêng.

Tại xã Ea Yông, huyện Krông Pắc, cây sầu riêng đã gắn bó với người dân xã từ năm 2004 khi Công ty cà phê Phước An trồng thử nghiệm 400 ha, sau đó người dân xã học hỏi và trồng theo. Các năm trước, giá sầu riêng bán tại vườn khoảng 30.000 - 40.000 đồng/kg thì vụ mùa sầu riêng năm 2023, giá bán trung bình khoảng 70.000 - 80.000 đồng/kg.

Anh Y Như Ayun, buôn Jung, xã Ea Yông cho biết, với 135 cây sầu riêng, hằng năm gia đình anh thu nhập hơn 1 tỷ đồng. Nhờ cây sầu riêng, gia đình anh xây được nhà cửa khang trang, mua xe ô tô và nhiều vật dụng, phương tiện có giá trị khác.

Theo ông Tạ Văn Châm, Phó Chủ tịch UBND xã Ea Yông, sản lượng sầu riêng năm 2023 của xã đạt khoảng 30.000 tấn. Đây là cây có giá trị kinh tế cao, nâng cao đời sống của bà con, góp phần nâng thu nhập bình quân đầu người của xã đạt 62 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 0,2%.

Không chỉ mang lại lợi nhuận cho nông dân và góp phần phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, cây sầu riêng cũng mang lại thu nhập cho lượng lớn nhân công, lao động. Từ các khâu chăm sóc, bón phân, phun thuốc, làm cành đến khâu thu hái, vận chuyển, phân loại, đóng gói, dán tem… đều cần nhân công, lao động, nhất là vào vụ mùa thu hoạch.

Chị H Bruih Niê, buôn Klar C, xã Ea Drơng, thị xã Buôn Hồ có hoàn cảnh gia đình khó khăn, khoảng 5 năm nay, nhờ Hợp tác xã nông nghiệp thương mại dịch vụ Lan Tươi, chị có công ăn việc làm, từ chăm sóc vườn sầu riêng đến dán tem, vệ sinh quả sầu riêng, đóng hàng xuất khẩu. Thu nhập bình quân 300.000 đồng/ngày giúp gia đình chị có cuộc sống ổn định hơn. Không chỉ chị H Bruih Niê, vào mùa vụ thu hoạch, mỗi ngày, khoảng 100 người trong buôn Klar C cũng ra hợp tác xã để làm.

Đắk Lắk có đất đai màu mỡ, khí hậu ôn hòa, người dân cần cù, ham học hỏi, vụ mùa thu hoạch sầu riêng muộn nhất cả nước. Bên cạnh đó, tỉnh Đắk Lắk đã vươn lên dẫn đầu cả nước về diện tích cây sầu riêng, đứng thứ hai về sản lượng (sau tỉnh Tiền Giang)… Do đó, tỉnh có triển vọng rất lớn để phát triển bền vững cây sầu riêng. Tỉnh đang xây dựng Đề án phát triển ngành hàng sầu riêng và bơ để có chính sách hỗ trợ phù hợp, thúc đẩy phát triển bền vững ngành hàng theo chuỗi giá trị. Mục tiêu trong tương lai gần, tỉnh Đắk Lắk trở thành thủ phủ trái cây vùng Tây Nguyên.

Nhân công là đồng bào dân tộc thiểu số tại thị xã Buôn Hồ, Đắk Lắk có việc làm ổn định trong vụ thu hoạch sầu riêng. Ảnh: Tuấn Anh/TTXVN

Còn nhiều trăn trở

Là tỉnh có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển sầu riêng song thực tiễn vụ mùa thu hoạch năm 2023 tại Đắk Lắk đã bộc lộ nhiều tồn tại, thách thức như: diện tích được cấp mã số vùng trồng ít, tình trạng gian dối và đánh cắp mã số vùng trồng, tình trạng “tranh mua, tranh bán” và chốt giá sớm khiến nông dân sẵn sàng bẻ cọc hợp đồng, các liên kết trước đó đã ký kết với doanh nghiệp bị phá vỡ… Rõ ràng, đây là những tồn tại, bất cập, biến thời cơ, cơ hội của ngành hàng “tỷ đô” đứng trước những nguy cơ tiềm ẩn trong phát triển bền vững.

Ông Bùi Thanh Huỳnh, Giám đốc Hợp tác xã nông nghiệp Buôn Hồ, thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk cho biết, vụ mùa sầu riêng năm 2023 tại tỉnh có nhiều bất ổn. Trước vụ thu hoạch, thương lái vào tận vườn chốt giá cao, có thời điểm lên đến 93.000 đồng/kg. Vào chính vụ, giá sầu riêng giảm, thương lái thương lượng với người dân bớt giá. Nếu thương lượng không thành công, thương lái neo vườn, khiến sầu rụng, ảnh hưởng đến sức khỏe của cây và năng suất vụ sau. Trong khi đó, các doanh nghiệp đã liên kết với hợp tác xã thì không mua được hàng.

Ông Tạ Văn Châm, Phó Chủ tịch UBND xã Ea Yông cho biết, qua vụ mùa thu hoạch sầu riêng năm 2023 cho thấy, quy trình làm hồ sơ mã số vùng trồng những năm trước chưa chặt chẽ. Giá sầu riêng tăng, doanh nghiệp gian lận, lấy mã số vùng trồng của hợp tác xã để đóng hàng, xuất khẩu dẫn đến tranh chấp mã số vùng trồng.

Ngoài những tồn tại nêu trên, thực tiễn, diện tích canh tác sầu riêng tại tỉnh Đắk Lắk còn manh mún, nhỏ lẻ, kỹ thuật không đồng đều. Chi phí logistic cao, chiếm 30% chi phí cấu thành giá. Giá thị trường không ổn định và chưa có chế tài kiểm soát giá, kiểm soát chất lượng sản phẩm. Sự liên kết giữa nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp còn chưa chặt chẽ, lúng túng, thiếu chế tài xử lý, thiếu cơ chế chia sẻ rủi ro.

Giám đốc Hợp tác xã nông nghiệp dịch vụ ROFC (huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk) Nguyễn Đại Dương cho biết, hợp tác xã có 12 thành viên chính thức và 80 hộ liên kết, canh tác 100 ha sầu riêng Dona. Vụ mùa tiêu thụ sầu riêng năm 2023, nông dân “mạnh ai nấy bán” một cách tự do, không quản lý chất lượng, không tuân thủ cam kết đã ký trước đó, cho thấy chuỗi liên kết chưa chặt chẽ. Doanh nghiệp mất niềm tin vào nông dân. Nông dân, hợp tác xã, thương lái, doanh nghiệp không có tiếng nói chung. Niềm tin rạn vỡ, liên kết thất bại. Sự mất uy tín của các nhà vườn khiến việc liên kết lâu dài của doanh nghiệp với nông dân có thể tạm dừng ở những mùa vụ tiếp theo.

Theo ông Vũ Đức Côn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng tỉnh Đắk Lắk, vụ thu hoạch sầu riêng năm 2023 có những vấn đề "nóng" xảy ra. Điều dễ thấy nhất là khối doanh nghiệp bị thua lỗ nhiều. Một điều mà ông Vũ Đức Côn trăn trở là hiện nay mới chỉ có 11.000 ha sầu riêng (chiếm gần 50%) cho thu hoạch; khoảng 4 năm sau, hơn 22.500 ha sầu riêng toàn tỉnh đều cho thu hoạch thì giá sầu riêng có còn cao và sản phẩm của những diện tích nhỏ lẻ không liên kết có bảo đảm được đầu ra?

Mùa vụ sầu riêng năm 2023 của tỉnh Đắk Lắk qua đi để lại nhiều kinh nghiệm, bài học và cả những trăn trở, thách thức cần có lời giải đáp. Bên cạnh việc đẩy mạnh chuỗi liên kết trong sản xuất, tiêu thụ sầu riêng, tỉnh Đắk Lắk đề ra nhiều giải pháp về thị trường, xây dựng thương hiệu, xây dựng mã số vùng trồng, phát triển các nhà máy chế biến… để phát triển sầu riêng bền vững.

Bài cuối: Phát triển bền vững cây sầu riêng

Hoài Thu (TTXVN)