Bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp trong tranh chấp thương mại

Luật sư Nguyễn Văn Hà, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP Hà Nội.

1. Trong thực tiễn, những loại tranh chấp thương mại phổ biến mà doanh nghiệp thường gặp phải là gì, thưa Luật sư Nguyễn Văn Hà?

Hiện nay, các tranh chấp thương mại phổ biến chưa có một thống kê cụ thể, chi tiết. Tuy nhiên, các tranh chấp phổ biến, thường gặp là (i) tranh chấp giữa công ty với các thành viên của công ty; tranh chấp giữa công ty với người quản lý trong công ty, giữa các thành viên của công ty với nhau liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, bàn giao tài sản của công ty, chuyển đổi hình thức tổ chức của công ty; (ii) tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ chức với nhau và đều có mục đích lợi nhuận; (iii) tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại giữa cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận; (iv) tranh chấp giữa người chưa phải là thành viên công ty nhưng có giao dịch về chuyển nhượng phần vốn góp với công ty, thành viên công ty; (v) các tranh chấp khác về kinh doanh, thương mại, trừ trường hợp thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan, tổ chức khác theo quy định của pháp luật.

2. Thưa Luật sư, Doanh nghiệp cần chuẩn bị và xây dựng hợp đồng như thế nào để giảm thiểu rủi ro tranh chấp?

Như chúng ta đã biết, rủi ro trong việc xác lập hợp đồng thương mại xuất phát từ rất nhiều yếu tố khác nhau như rủi ro uy tín và khả năng tài chính của chủ đầu tư, của các bên đối tác; rủi ro về giá, nguyên vật liệu, thiết bị; rủi ro về tiến độ, thời gian; rủi ro về nhân công lao động, về địa điểm thực hiện hợp đồng; rủi ro do sự thay đổi của pháp luật; rủi ro về tài chính, nguồn vốn, lãi suất; sự thay đổi của các nhà cung cấp, các nhà thầu; rủi ro môi trường đầu tư, chiến tranh, dịch bệnh; rủi ro về hợp đồng vô hiệu, rủi ro về một bên không có khả năng để thực hiện hợp đồng, rủi ro do thực hiện hợp đồng không đúng, không đầy đủ, vi phạm hợp đồng, rủi ro từ việc soạn thảo các điều khoản không chặt chẽ, không rõ ràng, chưa dự liệu các tình huống xảy ra. Hấu hết các doanh nghiệp đều có thể lường trước được các rủi ro trên nếu họ thực hiện và chuẩn bị cụ thể, chi tiết, chu đáo tất cả các điều khoản trước khi ký hợp đồng. Những rủi ro về kinh tế có thể được kiểm soát, doanh nghiệp lường trước được và có thể điều chỉnh, bổ sung trong quá trình thương lượng, còn những rủi ro về mặt pháp lý là những rủi ro rất khó kiểm soát, chưa phát sinh ở thời điểm giao kết nên tranh chấp luôn tiềm ẩn trong quan hệ kinh tế giữa các bên. Do vậy để hạn chế những rủi ro pháp lý, cần nắm rõ ý chí các bên và bối cảnh của hợp đồng. Các bên trước khi xác lập hợp đồng phải có những buổi đàm phán, thương thảo để hiểu rõ lẫn nhau. Tuân thủ đúng và đầy đủ các quy định về hình thức của hợp đồng, về chủ thể tham gia ký kết hợp đồng. Để có thể kiểm soát được rủi ro trong quá trình thực hiện hợp đồng một cách hiệu quả, khi soạn thảo hợp đồng, người soạn thảo cần lưu ý phải sử dụng ngôn ngữ rõ ràng, súc tích, chính xác, truyền đạt được đầy đủ, trực tiếp và đúng nội dung. Bên cạnh đó, cần phải lưu ý rà soát quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng và cơ chế thực hiện các quyền và nghĩa vụ đó. Cụ thể hóa từng quyền và nghĩa vụ của các bên và nắm rõ được hậu quả pháp lý của mỗi hành vi để có những động thái phù hợp khi thực hiện hợp đồng.

3. Khi xảy ra tranh chấp thương mại, doanh nghiệp nên lựa chọn phương thức giải quyết nào: thương lượng, hòa giải, trọng tài hay khởi kiện ra tòa?

Tranh chấp thương mại là những mâu thuẫn (bất đồng hoặc xung đột) về quyền và nghĩa vụ giữa các bên trong quá trình thực hiện các hoạt động thương mại. Theo quy định pháp luật, các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bao gồm: thương lượng, hòa giải, tòa án, trọng tài.

Thương lượng là phương thức giải quyết tranh chấp thông qua các bên tranh chấp cùng nhau bàn bạc, tháo gỡ những bất đồng với nhau mà không cần đến sự tác động hay giúp đỡ của người thứ ba. Đây là phương thức được các bên tranh chấp lựa chọn trước tiên và trong thực tiễn phần lớn các tranh chấp trong kinh doanh, thương mại được giải quyết bằng phương thức này. Nhà nước khuyến khích áp dụng phương thức tự thương lượng để giải quyết tranh chấp trên tinh thần hoàn toàn tôn trọng quyền thỏa thuận của các bên.

Pháp luật về giải quyết tranh chấp không có quy định bắt buộc các bên phải tiến hành thương lượng. Do đó, từ quy trình tổ chức, thực hiện, sự có mặt của các bên, quyền lợi cũng như nghĩa vụ của các chủ thể, kết quả thương lượng không hề có sự điều chỉnh của quy phạm pháp luật. Tất cả đều phụ thuộc vào thiện chí tự giải quyết của các bên. Trường hợp đạt được thỏa thuận trong cuộc họp thương lương, sau đó có một trong các bên không tuân thủ, các bên cũng không thể yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện cưỡng chế. Mặc dù vậy, phương thức thương lượng rất được các chủ thể ưu tiên lựa chọn ngay khi xảy ra tranh chấp, bởi phương thức này không chịu sự điều chỉnh của pháp luật, không bị gò bó bởi các quy định chặt chẽ về quy trình tổ chức thương lượng, thành phần tham gia, thời gian thực hiện, cũng như không tốn kém tiền bạc. Do sự tự giải quyết với nhau, nên tranh chấp không bị làm lớn, không ảnh hưởng đến uy tín của các bên. Cũng bởi không có sự điều chỉnh của quy phạm pháp luật nên không có sự cưỡng chế thi hành đối với kết quả thương lượng.

Giải quyết tranh chấp thương mại bằng phương thức hòa giải là việc các bên tiến hành thương lượng giải quyết tranh chấp với sự hỗ trợ của bên thứ ba là hòa giải viên. Kết quả hòa giải phụ thuộc vào thiện chí của các bên tranh chấp và uy tín, kinh nghiệm, kỹ năng của trung gian hòa giải, quyết định cuối cùng của việc giải quyết tranh chấp không phải của trung gian hòa giải mà hoàn toàn phụ thuộc các bên tranh chấp.

Giải quyết tranh chấp thương mại bằng phương thức trọng tài là một hình thức giải quyết tranh chấp không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường và ngày càng được các nhà kinh doanh ưa chuộng. Hiện nay, việc áp dụng giải quyết bằng trọng tài thương mại cũng ngày một phát triển hơn. Đó là hình thức giải quyết tranh chấp thông qua hoạt động của Hội đồng trọng tài hoặc trọng tài viên với tư cách là bên thứ ba độc lập nhằm giải quyết mâu thủan tranh chấp bằng việc đưa ra phán quyết có giá trị bắt buộc các bên phải thi hành.

Giải quyết tranh chấp thương mại bằng phương thức tòa án là phương thức giải quyết tranh chấp tại cơ quan xét xử nhân danh quyền lực nhà nước, được tiến hành theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ và bản án hay quyết định của tòa án về vụ tranh chấp nếu không có sự tự nguyện tuân thủ sẽ được đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế của nhà nước…Phương thức giải quyết tranh chấp thương mại tại tòa án là một phương thức mang ý chí quyền lực nhà nước. Tòa án nhân danh quyền lực nhà nước để giải quyết tranh chấp trên cơ sở các quy định của pháp luật. Quyết định của tòa án có hiệu lực khiến các bên bắt buộc phải thực thi; và có thể kèm theo các biện pháp cưỡng chế thi hành.

Từ những phân tích các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại, doanh nghiệp nên căn cứ vào từng trường hợp cụ thể và khả năng của mình để lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp cho phù hợp. Mỗi phương thức giải quyết tranh chấp đều có những mặt tích cực, mặt hạn chế cụ thể nên doanh nghiệp cần căn cứ vào điều kiện thực tế của mình để lựa chọn một phương thức giải quyết tranh chấp cho phù hợp.

4. Luật sư có lời khuyên nào giúp doanh nghiệp chủ động phòng ngừa và bảo vệ quyền lợi của mình trong các giao dịch thương mại?

Cần phải xây dựng cơ chế pháp lý quan trị nội bộ phù hợp, đảm bảo vận hành hiệu quả trong cơ quan, đơn vị. Nắm bắt đầy đủ thông tin của đối tác trước khi xác lập quan hệ thương mại. Cần có bộ phận pháp lý phụ trách xây dựng dự thảo hợp đồng, thương thảo, đàm phán các vấn đề có liên quan, dự liệu các tình huống có thể xảy ra trong quá trình giao kết và thực hiện hợp đồng. Quá trình triển khai, thực hiện hợp đồng cần có các bộ phận kiểm tra, giám sát việc thực hiện hợp đồng, nắm rõ các điều khoản có liên quan để tổ chức thực hiện. Thông tin và phản ánh kịp thời những vấn đề phát sinh, mâu thuẫn giữa các bên trong quá trình thực hiện để chủ động điều chỉnh, rà soát, trao đổi, thống nhất. Khi phát sinh tranh chấp, cần chủ đọng bàn bạc, trao đổi đê rhai bên tìm phương án giải quyết phù hợp và đảm bảo quyền lợi hài hõa giữa các bên.

Xin chân thành cảm ơn Luật sư Nguyễn Văn Hà, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP Hà Nội đã dành thời gian chia sẻ những thông tin và kinh nghiệm quý báu. Hy vọng rằng, những chia sẻ này sẽ giúp các doanh nghiệp có thêm kiến thức và kỹ năng cần thiết để bảo vệ quyền lợi của mình trong các tranh chấp thương mại.

PV