Bảo vệ sức khỏe cộng đồng nông thôn từ những quyết sách tài chính đúng hướng

Nguồn lực tài chính đảm bảo sự bền vững của các chiến dịch y tế cộng đồng

Đối với người dân ở khu vực nông thôn, việc tiếp cận các dịch vụ y tế chất lượng thường bị cản trở bởi khoảng cách địa lý và rào cản tài chính, đặc biệt là đối với việc chăm sóc sức khỏe chủ động lại càng khó khăn. Chính vì vậy, việc xây dựng một nền y tế cộng đồng vững chắc ở khu vực nông thôn chỉ có thể thành công khi được đặt trên một nền tảng tài chính đủ mạnh và ổn định.

Trong giai đoạn 2021-2025, tổng nguồn lực huy động cho Chương trình xây dựng nông thôn mới đạt tới 3.851.162 tỷ đồng. Đây không chỉ là khoản đầu tư vào hạ tầng và phúc lợi, mà còn là “nền móng” cho các chiến dịch chăm sóc sức khỏe cộng đồng từ tiêm chủng mở rộng, phòng chống dịch bệnh, nâng cao năng lực y tế dự phòng đến cung cấp nước sạch và xử lý môi trường khu vực nông thôn.

Trạm y tế Vôi (xã Lạng Giang, tỉnh Bắc Ninh) triển khai tiêm bổ sung vắc xin phòng Uốn ván - Bạch hầu (Td) trong chương trình TCMR cho trẻ em 7 tuổi năm 2025 trên địa bàn quản lý.

Bởi vậy, có thể nói các chính sách tài chính không chỉ đơn thuần là một công cụ hành chính mà còn phảiđảm bảo vài trò như "chìa khóa" mở ra cánh cửa tiếp cận y tế công bằng, đồng thời định hình lại hệ thống chăm sóc sức khỏe nông thôn. Vai trò cốt lõi thể hiện ở khả năng giảm thiểu rủi ro tài chính và kích hoạt đầu tư phát triển.

Cụ thể, chính sách tài chính thực hiện vai trò đòn bẩy thông qua đầu tư công có mục tiêu vào y tế cơ sở.Việc phân bổ ngân sách để xây dựng, nâng cấp trạm y tế xã và cung cấp các chính sách ưu đãi để thu hút nhân lực chất lượng cao về nông thôn đã giải quyết được thách thức kép là khoảng cách địa lý và chất lượng dịch vụ thấp. Khi hệ thống y tế xã được củng cố bằng nguồn ngân sách ổn định, các hoạt động tiêm chủng, theo dõi bệnh truyền nhiễm, bảo đảm thuốc thiết yếu và triển khai chương trình dinh dưỡng, chăm sóc bà mẹ, trẻ em được thực hiện liên tục và bài bản hơn.

Nhờ nguồn lực tài chính được phân bổ đúng hướng đã mang lại sự chuyển biến rõ rệt tại tuyến cơ sở. Tỷ lệ xã đạt chuẩn tiêu chí y tế trong giai đoạn 2021-2025 đã đạt 92,9%. Nhiều địa phương có thể đáp ứng nhanh hơn trước nguy cơ bùng phát dịch bệnh, từ sốt xuất huyết, tay chân miệng đến những bệnh lý vốn gia tăng nguy cơ khi điều kiện môi trường và vệ sinh còn hạn chế. Điều này phản ánh hiệu quả đầu tư vào mạng lưới trạm y tế, cơ sở vật chất và dịch vụ chăm sóc ban đầu.

Nhiều tỉnh như Bắc Giang, Thái Bình, Đồng Tháp đã triển khai hiệu quả mô hình quản lý sức khỏe theo hộ gia đình và khám chữa bệnh từ xa, giúp giảm tải cho tuyến trên, đồng thời tạo điều kiện để người dân sử dụng thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) ngay tại địa bàn, tăng mức độ tiếp cận và giảm chi phí y tế hộ gia đình.

Ngoài ra, ngành Tài chính cũng bảo đảm nguồn lực cho các dịch vụ tiêm chủng, y tế học đường, dinh dưỡng trẻ em, chăm sóc sức khỏe sinh sản, giúp nâng cao sức khỏe cộng đồng - yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến mức chi trả BHYT và tính bền vững của quỹ BHYT. Tỷ lệ 92,9% số xã đạt tiêu chí về Y tế tính đến năm 2025 cho thấy mức độ đầu tư tài chính đủ lớn và đúng trọng tâm, góp phần củng cố toàn diện mạng lưới y tế cơ sở, điều kiện tiên quyết để thực hiện các chiến dịch BHYT toàn dân. Đây chính là những giải pháp tài chính tạo nền tảng để BHYT phát huy hiệu quả, bảo đảm người dân, đặc biệt là người nghèo và cận nghèo được tiếp cận các dịch vụ y tế chất lượng với chi phí thấp.

Cơ chế tài chính được triển khai thông qua các chính sách như Nghị định 16/2015/NĐ-CP về xã hội hóa y tế, Thông tư 56/2017/TT-BTC hướng dẫn quản lý quỹ y tế dự phòng, cũng như các quyết định hỗ trợ trực tiếp cho các mô hình khởi nghiệp nông nghiệp, sàn giao dịch nông sản số và hợp tác xã y tế.

Nhờ các chính sách này, nguồn lực từ khu vực tư nhân và các tổ chức xã hội được khơi thông, góp phần nâng cao khả năng cung ứng dịch vụ y tế công cộng ở nông thôn. Nhiều địa phương đã triển khai các dự án tiêm chủng mở rộng, cải thiện điều kiện nước sạch và vệ sinh môi trường, đạt hiệu quả xã hội rõ rệt.

Theo số liệu mới nhất của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và UNICEF, Việt Nam đã đạt được nhiều tiến bộ đáng kể trong công tác bảo vệ trẻ em khỏi các bệnh phòng ngừa được bằng vaccine. Năm 2024, Việt Nam đạt tỷ lệ tiêm chủng mũi đầu vaccine bạch hầu, uốn ván và ho gà 99%, tăng từ 80% vào năm 2023. Tỷ lệ bao phủ vaccine tại Việt Nam không chỉ phục hồi lên mức cao như trước thời điểm dịch Covid-19 mà còn cao hơn tỷ lệ tiêm chủng năm 2019.

Số trẻ em chưa được tiêm bất kỳ liều vaccine nào, hay còn gọi là nhóm trẻ “0 liều vaccine”, đã giảm từ 274.000 vào năm 2023 xuống chỉ còn 13.000 vào năm 2024, tương đương với giảm hơn 95%. Vào năm 2024, Việt Nam có tỷ lệ bao phủ vaccine cao hơn mức trung bình toàn cầu.

Chính sách tài chính thúc đẩy đầu tư cho môi trường sống an toàn

Bảo vệ sức khỏe cộng đồng không chỉ là vấn đề y tế, mà còn phụ thuộc vào chất lượng môi trường sống. Các quyết sách tài chính thời gian qua đã giúp tạo chuyển biến mạnh mẽ ở các nhóm hạ tầng liên quan đến sức khỏe: nước sạch, vệ sinh môi trường, thu gom rác, xử lý chất thải, bảo vệ nguồn nước, và xây dựng cảnh quan xanh - sạch - đẹp.

Một công trình cấp nước sạch tập trung ở nông thôn.

Đối với nước sạch và vệ sinh môi trường - hai yếu tố quyết định sức khỏe phòng chống các bệnh truyền nhiễm đường tiêu hóa và bệnh tật liên quan đến môi trường, chính sách tài chính đảm nhận vai trò là nhà đầu tư ban đầu và người kiến tạo cơ chế bền vững.

Trong lĩnh vực nước sạch, chính sách tài chính sử dụng nguồn vốn công để đầu tư xây dựng các công trình cấp nước tập trung, mở rộng hệ thống đường ống tới các khu dân cư nông thôn. Đặc biệt quan trọng là chính sách tín dụng ưu đãi hoặc trợ cấp trực tiếp thông qua các quỹ tài chính công, giúp các hộ gia đình vay vốn để tự xây dựng các công trình trữ nước, giếng khoan an toàn và hệ thống lọc nước tại nhà.

Đồng thời, chính sách tài chính định hướng việc thiết lập khung giá nước hợp lý, bao gồm các chính sách trợ giá cho người nghèo, đảm bảo rằng hệ thống cấp nước có thể tự duy trì và mở rộng mà vẫn không vượt quá khả năng chi trả của người dân nông thôn.

Ông Giáp Mai Thùy, Phó Trưởng phòng Quản lý Nước sạch nông thôn, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết: "Công tác cấp nước sạch nông thôn giai đoạn vừa qua đã góp phần quan trọng giúp đạt được các chỉ tiêu trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới (2021 - 2025)".

Đến nay, khoảng 68% hộ dân nông thôn trên cả nước được sử dụng nước đạt quy chuẩn, trong đó 60% được cấp nước từ các công trình tập trung và 8% từ hệ thống cấp nước hộ gia đình. Tỷ lệ này tăng đáng kể so với giai đoạn trước, cho thấy những nỗ lực lớn của các địa phương và các ngành trong mở rộng mạng lưới cấp nước.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là nguồn vốn. Trong giai đoạn 2020 - 2024, tổng vốn đầu tư cho cấp nước sạch nông thôn mới đạt khoảng 13.400 tỷ đồng, trong khi nhu cầu cho giai đoạn 2021 - 2025 lên tới 29.200 tỷ đồng, tức thiếu gần 16.000 tỷ đồng. Nguồn vốn hạn chế khiến nhiều công trình cấp nước xuống cấp, chưa được mở rộng kịp với nhu cầu thực tế. Một số địa phương chưa có hệ thống cấp nước tập trung, người dân vẫn phải sử dụng nước giếng khoan, nước mưa hoặc nước suối - tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm và mất an toàn.

Tương tự, trong lĩnh vực vệ sinh môi trường, chính sách tài chính cũng là nguồn vốn chính cho việc xây dựng các công trình xử lý rác thải và hệ thống thoát nước thải tập trung tại các khu dân cư. Ngoài ra, việc sử dụng các công cụ thuế và phí, chẳng hạn như phí bảo vệ môi trường hoặc phí thu gom rác thải, được chính sách tài chính thiết lập để tạo ra nguồn thu nhằm tái đầu tư vào công tác quản lý và làm sạch môi trường, tạo ra một chu trình tài chính khép kín khuyến khích cả cộng đồng và các đơn vị cung cấp dịch vụ cùng có trách nhiệm bảo vệ không gian sống, từ đó trực tiếp cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Với vai trò kiến tạo của ngành Tài chính, kết quả đến năm 2025, tỷ lệ xã đạt tiêu chí 17 (trong đó có chỉ tiêu nước sạch, nước sinh hoạt hợp vệ sinh) đạt 84,8% cho thấy thấy mức độ bao phủ nước sạch được nâng cao, hạ tầng cấp nước nông thôn đang được cải thiện mạnh mẽ, chất lượng nước sinh hoạt và khả năng tiếp cận nước hợp vệ sinh ở khu vực nông thôn đã được nâng lên đáng kể.

Những khoản đầu tư đúng trọng tâm không chỉ phục vụ mục tiêu môi trường mà còn trực tiếp bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm chi phí y tế hộ gia đình và giảm gánh nặng lên hệ thống y tế. Đây là minh chứng rõ ràng cho vai trò chiến lược của ngành Tài chính trong bảo vệ sức khỏe nhân dân nông thôn một cách bền vững.

Minh Tâm