Báo 'Việt Nam độc lập' - Lời hiệu triệu nhân dân

Mùa xuân năm 1941, sau 30 năm hoạt động ở ngước ngoài, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trở về Tổ quốc trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Ngay sau khi về nước, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc không chỉ chăm lo phong trào cách mạng cả nước mà còn trực tiếp chỉ đạo, giúp đỡ phong trào cách mạng của tỉnh Cao Bằng về nhiều mặt. Từ ngày 10 - 19/5/1941, Người chủ trì Hội nghị lần thứ Tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương tại Pác Bó (xã Trường Hà, châu Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng). Hội nghị hoàn chỉnh sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược cách mạng Việt Nam và phát triển đường lối cách mạng giải phóng dân tộc, tập hợp lực lượng cùng toàn Đảng, toàn dân hướng vào mục tiêu cao nhất là giành độc lập dân tộc và chính quyền về tay nhân dân. Hội nghị quyết định thành lập Mặt trận Việt Nam Độc lập Đồng minh (gọi tắt là Việt Minh), đổi tên các tổ chức quần chúng yêu nước chống đế quốc trước đây thành các hội cứu quốc cho phù hợp với tình hình, nhiệm vụ cứu nước mới.

Nhằm động viên lực lượng trong cuộc đấu tranh cách mạng ngày càng phát triển, ở Pác Bó, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã bàn với các đồng chí trong Đảng bộ Cao Bằng ra một tờ báo để tuyên truyền chủ trương, chính sách, đường lối của Mặt trận Việt Minh, góp phần thúc đẩy các tổ chức cứu quốc phát triển. Tên tờ báo đó phải làm cho quần chúng dễ hiểu và thể hiện được nhiệm vụ của nó. Sau hơn 2 tháng chuẩn bị, Báo Việt Nam độc lập được ra đời ngày 1/8/1941 do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp phụ trách. Người là “linh hồn” của tờ báo, vừa quan tâm và chỉ đạo sát sao, vừa là người viết, vừa là người duyệt, vẽ tranh minh họa, tranh cổ động và tham gia in báo.

Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy giao ban công tác báo chí tháng 3/2025.

Báo Việt Nam độc lập ra đời tại Cao Bằng đánh dấu một giai đoạn mới của cách mạng Việt Nam. Việc lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chỉ đạo và sáng lập Báo Việt Nam độc lập có ý nghĩa cực kỳ to lớn, không hẳn là sự tiếp nối tờ báo “Thanh Niên” - Tờ báo cách mạng đầu tiên xuất bản tại Hương Cảng (Trung Quốc), mà bởi Báo Việt Nam độc lập được xuất bản và phát hành ngay trong nước, trong sự kiểm tỏa của kẻ thù là thực dân Pháp, phát xít Nhật.

Xuất phát là cơ quan ngôn luận của Mặt trận Việt Minh Cao Bằng, sau đó phát triển rộng ra thêm 2 tỉnh Bắc Kạn, Lạng Sơn, Báo Việt Nam độc lập phục vụ nhiệm vụ vận động toàn dân kháng chiến chống thực dân Pháp và phát xít Nhật, tiến tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Trong từng số báo đều thể hiện rõ tính chiến đấu, khả năng hiệu triệu đồng bào, tập hợp lực lượng cho cuộc cách mạng giải phóng dân tộc. Số đầu tiên của Báo mang số 101 với ý nghĩa kế tục lịch sử của những tờ báo cách mạng đã ra từ những năm trước, được xuất bản tại lán Khuổi Nặm 2, Pác Bó, Hà Quảng với danh nghĩa của Tổng bộ Việt Minh.

Tờ báo lúc đầu chỉ có hai trang giấy bản, khổ nhỏ nhưng đủ trang mục, nội dung rất cụ thể, sinh động, thiết thực, phù hợp với đối tượng, trình độ người đọc của báo lúc bấy giờ: xã luận, tin tức trong nước, thế giới, vườn văn, đáp ứng nhu cầu hiểu biết mọi mặt cho bạn đọc, lại in chữ to nên các bài đều ngắn gọn. Mỗi tin, bài trên báo đều súc tích, rõ ràng, dễ hiểu, thiết thực. Bên cạnh đó, với tầm nhìn xa trông rộng, Bác còn đưa ra những dự đoán thiên tài về cuộc cách mạng giải phóng của dân tộc ta.

Nội dung của Báo mang tính đại chúng sâu sắc, là yếu tố quan trọng để các thông điệp tuyên truyền, vận động lan tỏa mạnh mẽ trong nhân dân, đặc biệt ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số như Cao Bằng, nơi tỷ lệ người dân biết chữ thấp, nhưng họ có thể hiểu, nhớ và biết được việc cần làm và cũng phù hợp với điều kiện thiếu phương tiện in ấn, kinh phí xuất bản tờ báo. Do hoạt động trong điều kiện bí mật, không chỉ khó khăn, thiếu thốn về vật chất và điều kiện hoạt động mà còn phải đối phó với sự lùng sục, khủng bố điên cuồng của thực dân Pháp và tay sai nên hoạt động của Báo vô cùng khó khăn, từ việc thu thập tin tức, giấy in, các vật tư cần thiết khác cho việc lên khuôn in báo, đến việc đưa báo đi phát hành. Tuy nhiên, Báo Việt Nam độc lập vẫn có tầm ảnh hưởng rất lớn và được cán bộ, đảng viên và nhân dân Cao Bằng tham gia và ủng hộ nhiệt tình. Báo phát hành đến đâu là ảnh hưởng của cách mạng, uy tín của các đoàn thể ăn sâu và lan rộng đến đó. Nhờ phát huy được sâu rộng mà cơ quan Báo thường xuyên nhận được góp ý của bạn đọc về nội dung, hình thức tờ báo. Hội viên các hội cứu quốc, nhất là phụ nữ, chẳng những ủng hộ giấy, mực, chanh quả, nước chanh đựng vào chai, là những thứ cần thiết cho in báo mà còn gửi tặng gà, vịt, gạo, bánh, tiền, nhất là những ngày giáp Tết.

Tháng 4/1942, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc quyết định chuyển cơ quan từ Pác Bó về vùng núi Phja Ngả (Lam Sơn, xã Hồng Việt, châu Hòa An). Cơ quan Báo Việt Nam độc lập cũng từ Pác Bó chuyển về vùng này ở Lũng Hoài, Bó Hoài; sau đó lại chuyển vào Lũng Dẻ (thuộc xã Minh Tâm, châu Nguyên Bình, nay thuộc xã Trương Lương, huyện Hòa An). Trong hơn một năm ở Lũng Dẻ, cơ quan Báo luôn được các đồng chí trong Châu ủy Nguyên Bình lo liệu mọi thứ để duy trì hoạt động và Báo vẫn được xuất bản đều đặn. Tuy nhiên, do điều kiện vị trí Lũng Dẻ hẻo lánh, đường xa, không tiện chuyển vật liệu lên, điều kiện tiếp tế khó khăn, hơn nữa lại cách xa cơ quan Liên Tỉnh ủy nên đồng chí Tống (tức Phạm Văn Đồng) đã quyết định đưa cơ quan Báo trở lại vùng núi Lam Sơn, lúc đầu vào ở hang Lũng Sa, sau đó chuyển về hang nhỏ ở đỉnh Bó Hoài.

Ngày 13/8/1942, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đi công tác nước ngoài, đồng chí Tống được Người giao ở nhà phụ trách tờ báo. Trước khi đi, Người còn để lại rất nhiều bài cho đồng chí Tống lần lượt đăng. Sau này lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đi Trung Quốc, Báo Việt Nam độc lập tiếp tục xuất bản cho tới ngày Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công với 141 kỳ.

Báo Việt Nam độc lập đã tham gia tích cực trong công tác tuyên truyền, phát triển văn hóa, nâng cao dân trí cho nhân dân các dân tộc Cao Bằng. Tại Đại hội học sinh, còn gọi là “Đại hội mầm non văn hóa”, tổ chức ở xã Trường Hà (châu Hà Quảng) ngày 1/1/1943 có hơn 1.000 học sinh các châu trong tỉnh tới dự. Báo đã gửi tặng lá cờ thêu bốn chữ: “Gieo mầm văn hóa”. Khi chiến tranh thế giới lần thứ II vào giai đoạn cuối, phát xít sắp đến ngày bị tiêu diệt, Báo được giao nhiệm vụ cấp thiết là in truyền đơn để rải trong tỉnh lỵ, các thị trấn, các đồn địch, khơi dậy lòng yêu nước của nhân dân, giác ngộ tư tưởng chống phát xít cho binh lính Pháp.

Cuối năm 1944, sau hai trận chiến thắng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân, diệt gọn hai đồn Phai Khắt, Nà Ngần (ngày 25 - 26/12/1944), Báo Việt Nam độc lập liên tiếp tường thuật cổ vũ kết quả hai trận đánh. Báo in truyền đơn kêu gọi binh lính địch và in khẩu hiệu phân phát khắp nơi.

Tháng 3/1945, Nhật đảo chính Pháp, Báo trang trọng đăng trên trang nhất bài “Một sự chuyển biến to ở Đông Dương: phát xít Nhật triệt người Pháp” và phân tích rõ: “Cơ hội khẩn cấp chúng ta nên xoay hướng cho thích hợp và kịp thời để giành một địa vị xứng đáng trong gia đình các nước dân chủ ngày mai”. Những số sau đó, Báo tiếp tục cổ vũ thúc đẩy việc giành chính quyền ở các cơ sở, hướng dẫn lề lối làm việc cho Ủy ban nhân dân lâm thời.

Phóng viên Báo Cao Bằng tác nghiệp.

Ở thời kỳ đầu, Báo Việt Nam độc lập là của Tỉnh bộ Việt Minh tỉnh Cao Bằng, từ số 101 - 129. Khi địa bàn hoạt động cách mạng mở rộng, nối liền hai tỉnh Cao Bằng - Bắc Kạn, Báo trở thành tờ báo của cơ quan Liên tỉnh bộ Việt Minh Cao Bằng - Bắc Kạn từ số 130 - 186. Khi phong trào cách mạng tiếp tục lên cao, mở rộng nối liền 3 tỉnh Cao Bằng - Bắc Kạn - Lạng Sơn, Báo trở thành cơ quan Liên tỉnh bộ Việt Minh 3 tỉnh, từ số 187 - 225 cho đến khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công. Tháng 7/1956, Khu tự trị Việt Bắc được thành lập, Khu ủy đã quyết định chuyển Báo Việt Nam độc lập từ tỉnh Cao Bằng về làm cơ quan tuyên truyền của Đảng bộ Đảng Lao động Việt Nam Khu tự trị Việt Bắc, tòa soạn đóng tại trung tâm thị xã Thái Nguyên - Thủ phủ Khu tự trị Việt Bắc. Những ngày đầu, Báo đưa về in tại Nhà in Diên Hồng - Hà Nội, sau đó Tòa soạn có nhà in riêng. Trong 20 năm xuất bản, Báo Việt Nam độc lập Khu tự trị Việt Bắc đã phát hành trên 8.600.000 tờ báo, trên 35.500.000 trang báo. Đầu năm 1976, Khu tự trị Việt Bắc được giải thể sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang do Đảng và Nhà nước giao. Cùng với đó, sau hơn 35 năm hoạt động, Báo Việt Nam độc lập cũng ngừng xuất bản, được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba. Hiện nay, tại Bảo tàng Cách mạng Việt Nam còn lưu trữ được bản gốc của 156 số báo Việt Nam độc lập.

Tròn 100 năm trước, ngày 21/6/1925, Báo “Thanh Niên” do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập xuất bản số đầu tiên tại Quảng Châu, Trung Quốc, đánh dấu sự ra đời của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Và 16 năm sau, Báo Việt Nam độc lập xuất hiện vào ngày 1/8/1941 tại Cao Bằng là tờ báo đầu tiên được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập ở trong nước, cũng là tờ báo tồn tại lâu nhất trong số những tờ báo ra đời trong thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Trong giai đoạn hiện nay, đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ để bước vào một kỷ nguyên phát triển mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, phát huy truyền thống vẻ vang 100 năm của báo chí cách mạng Việt Nam và tiếp nối những quan điểm, tư tưởng, mục tiêu hành động cách mạng của Báo Việt Nam độc lập, nền báo chí cách mạng nước ta đang không ngừng phát triển và trưởng thành, thực hiện tốt vai trò cầu nối giữa Đảng với dân; là lực lượng nòng cốt, tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, đóng góp xứng đáng trong sự nghiệp phục vụ nhân dân, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Đồng chí Bế Thanh Tịnh, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy