Bassirou Diomaye Faye và con đường từ nhà tù đến dinh Tổng thống Senegal

Chiến thắng vang dội

Chỉ vài tháng trước, tổng thống tiếp theo của Senegal, Bassirou Diomaye Faye, còn đang ngồi trong phòng giam và là một nhân vật tương đối xa lạ bên ngoài đảng đối lập PASTEF của ông. Mọi thứ đã thay đổi với Faye khi thủ lĩnh của đảng, Ousmane Sonko, người cũng bị giam giữ, bị buộc tội nổi dậy vào tháng 7 và bị cấm tranh cử để kế nhiệm Tổng thống Macky Sall.

Ông Bassirou Diomaye Faye ra dấu biểu tượng chiến thắng với người ủng hộ sau khi biết kết quả sơ bộ cuộc bầu cử Tổng thống Senegal năm nay. Ảnh: DW.

Điều đó đã dọn đường cho Faye thoát khỏi cái bóng của đàn anh và cuối cùng là thoát khỏi nhà tù, tiếp quản cuộc đua tới ghế tổng thống. Và, vào ngày 24/3 - đúng sinh nhật lần thứ 44 của mình - ông trở thành người chiến thắng. Một chiến thắng vang dội tới mức, ngay sau khi có kết quả kiểm phiếu sơ bộ của cuộc bầu cử tổng thống, đối thủ của ông đã công khai thừa nhận thất bại.

Thủ tướng Senegal và cũng là ứng cử viên được Tổng thống đương nhiệm Macky Sall ủng hộ, ông Amadou Ba hôm 26/3 đã gửi lời chúc mừng tới Bassirou Diomaye Faye và tuyên bố chấp nhận thực tế, ông Faye là người chiến thắng.

Một ngày sau, Ủy ban Bầu cử quốc gia Senegal đã công bố kết quả chính thức, ông Bassirou Diomaye Faye nhận được tới 54,28% số phiếu bầu, vượt xa ông Amadou Ba, người chỉ có 35,79% số phiếu và đè bẹp ứng cử viên còn lại, Aliou Mamadou Dia khi nhà hoạt động dày dạn 64 tuổi này chỉ thu về 2,8% số phiếu bầu.

Càng vang dội hơn nữa cho Faye khi tổng thống sắp mãn nhiệm Macky Sall cũng lên tiếng chúc mừng kết quả đạt được của chính trị gia 44 tuổi này. Ông Sall cho biết: “Đây là chiến thắng của nền dân chủ Senegal”. Một phát biểu có thể xem như sự chấp nhận chuyển giao quyền lực “tâm phục khẩu phục” của nhà lãnh đạo đã giữ cương vị Tổng thống Senegal suốt 2 nhiệm kỳ, từ năm 2012 đến nay.

Sở dĩ nói vậy vì cuộc bầu cử tại Senegal, ban đầu dự kiến diễn ra vào tháng 2, từng bị ông Sall làm mọi cách để trì hoãn, dẫn tới nhiều cuộc biểu tình do người dân cho rằng vị tổng thống này dự tính thay đổi hiến pháp để có thể đảm nhận nhiệm kỳ thứ ba. Nhưng, cuối cùng, như đã đề cập, ông Sall đang chuẩn bị bàn giao công việc lãnh đạo đất nước cho Bassirou Diomaye Faye.

Hành trình bất ngờ nhưng cũng hợp lý

Chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống Senegal năm nay là một cuộc leo lên đỉnh cao khó có thể xảy ra đối với một chính khách không mấy nổi bật, đặc biệt nếu so với thủ lĩnh của đảng đối lập PASTEF, ông Ousmane Sonko. Trong khi Sonko có sức lôi cuốn, với nhiệt huyết đã thu hút hàng nghìn thanh niên thất nghiệp trên toàn quốc tham gia phong trào chống chính quyền của mình thì Diomaye Faye lại bị “đóng đinh” với hình tượng khắc khổ của một trợ lý mẫn cán.

Trên thực tế, Diomaye Faye đã nắm lấy cơ hội của mình theo cách hết sức ấn tượng. Theo tiểu sử của Diomaye Faye trên trang web tranh cử, ông tốt nghiệp trung học vào năm 2000, sau đó học luật và lấy bằng thạc sĩ tại Đại học Cheikh Anta Diop ở Dakar. Năm 2004, người đàn ông Hồi giáo sùng đạo này đã vượt qua kỳ thi tuyển sinh đầy cạnh tranh vào Trường Hành chính Quốc gia Senegal, nơi đào tạo những công chức hàng đầu của đất nước và sau đó trở thành thanh tra thuế.

Cũng chính trong thời gian học tại Trường Hành chính Quốc gia, Faye quen biết Ousmane Sonko rồi cả hai cùng sinh hoạt trong một phong trào của những thanh tra thuế. Sau đó, khi Sonko thành lập đảng Những người yêu nước châu Phi của Senegal vì Công việc, Đạo đức và Tình huynh đệ (PASTEF), Diomaye Faye cũng tham gia nhóm các thành viên sáng lập nòng cốt.

Rất nhanh chóng, Diomaye Faye thăng tiến trong đảng của mình, khi lần lượt giữ các chức vụ ủy viên ban chỉ đạo, chủ tịch phong trào toàn quốc của cán bộ yêu nước và sau đó là tổng thư ký, rồi trở thành phó chủ tịch của đảng, từ tháng 10/2022. Trong vai trò nhân vật số 2 của PASTEF, Diomaye Faye âm thầm đứng sau kiến tạo những chiến dịch vận động rất thành công của Sonko trước khi bị tạm giam vào tháng 4/2023 vì tội khinh nhờn tòa án và phỉ báng các thẩm phán trong quá trình biện hộ cho thủ lĩnh Sonko ở một số phiên tòa.

Ông Bassirou Diomaye Faye (áo trắng) cùng Ousmane Sonko, thủ lĩnh đảng PASTEF (đứng sau ông) vận động tranh cử ở miền nam Senegal, 2 ngày sau khi họ được ra tù. Ảnh: AFP.

Nhưng, điều quan trọng là, không giống như Sonko, người bị kết án tù vào tháng 7/2023, ông Diomaye Faye không bị cấm tranh cử do chưa bị đưa ra xét xử. Điều này có nghĩa là ông có thể giữ được các quyền công dân của mình. Do đó, ngay trong thời gian bị tạm giam, Diomaye Faye đã đề xuất một kế hoạch nhằm tham gia cuộc bầu cử tổng thống sắp tới, trong đó có việc thuyết phục Sonko từ bỏ vị trí của mình để hỗ trợ ông.

Nhờ luật ân xá chung được thông qua ngay trước cuộc bỏ phiếu nhằm giảm bớt căng thẳng chính trị, Sonko và Faye rời phòng giam vào đầu tháng 3. Cùng nhau, cả hai bắt đầu chiến dịch tranh cử, đi khắp đất nước và thu hút hàng triệu cử tri với chiến dịch vận động mang khẩu hiệu “Diomaye mooy Sonko” (Diomaye chính là Sonko), một thông điệp cho thấy Bassirou Diomaye Faye chính thức thay thế nhà sáng lập Sonko, trở thành nhân vật số 1 của PASTEF trên hành trình đấu tranh giành ghế Tổng thống Senegal.

Một người đàn ông chơi giải đố khi xếp hàng chờ bỏ phiếu ở Dakar (Senegal) trong cuộc bầu cử tổng thống. Ảnh: AP.

Sự tán thành của Sonko đối với cấp phó cũ của mình đóng một vai trò quan trọng trong chiến thắng. “Sự lựa chọn của tôi đối với Diomaye không phải là sự lựa chọn từ trái tim mà là từ lý trí”, Sonko nói trong một video lan truyền trước cuộc bầu cử. “Anh ấy có năng lực và đã theo học tại ngôi trường danh giá nhất Senegal và đặc biệt trung thực. Tôi thậm chí có thể nói rằng anh ấy trung thực hơn tôi. Vì thế, tôi giao dự án vào tay anh ấy”.

Kết quả của màn đổi vai ấy là một liên minh gồm hơn 100 đảng phái và nhiều ứng cử viên chính trị nặng ký bao gồm cả cựu Thủ tướng Aminata Toure, đã hưởng ứng thông điệp "Diomaye mooy Sonko" và tán thành vị thế của Diomaye Faye trong cuộc đua tới ghế Tổng thống Senegal. Chiến thắng sau đó của Faye, chỉ là thành quả không thể khác của quá trình vận động mà ông đã thiết kế cùng với Sonko, khi cả hai cam kết giải quyết những vấn đề nhức nhối nhất mà cử tri quan tâm: chống tham nhũng và tạo thêm việc làm.

Những kế hoạch đầy tham vọng

Diomaye Faye là hiện thân cho một thế hệ chính trị gia trẻ của Senegal, những người mang theo quyết tâm cháy bỏng nhằm nắm bắt cơ hội của đất nước trong bối cảnh châu Phi ngày càng trở thành sân khấu quan trọng đối với các cường quốc. Trong bài phát biểu chiến thắng bằng tiếng Pháp và tiếng Wolof, Diomaye Faye hứa hẹn sẽ thay đổi hoàn toàn thực tiễn chính trị và định hướng kinh tế của đất nước.

Những người ủng hộ ông Diomaye Faye xuống đường ăn mừng chiến thắng hôm 26/3. Ảnh: Al Jareeza.

Nhà lãnh đạo 44 tuổi khẳng định, ưu tiên của ông là “hòa giải dân tộc”, xoa dịu cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt đau đớn và chống tham nhũng, đồng thời đưa ra những đề xuất bao gồm việc xem xét lại các hợp đồng khai thác mỏ và năng lượng của đất nước để trao cho người Senegal quyền kiểm soát nhiều hơn đối với tài nguyên của chính mình.

Ông cũng khẳng định quan điểm sẽ thúc đẩy hoạt động độc lập hơn cho ngành tư pháp, giảm quyền lực của tổng thống; cải cách tiền tệ với việc tạo ra một loại tiền mới thay cho đồng franc CFA và lên kế hoạch đầu tư lớn vào các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp để giải quyết tỷ lệ thất nghiệp chính thức của đất nước vốn đang dao động ở mức 20%. “Tôi cam kết lãnh đạo đất nước với sự khiêm tốn, minh bạch và chống tham nhũng ở mọi cấp độ”, ông Diomaye Faye nói với những người ủng hộ sau khi có kết quả bầu cử sơ bộ. “Tôi cam kết cống hiến hết mình để xây dựng lại các thể chế của chúng ta”.

Trên trường quốc tế, Diomaye Faye cũng cho biết sẽ tìm cách đưa Burkina Faso, Mali và Niger, những quốc gia đang do quân đội điều hành, trở lại Cộng đồng Kinh tế Tây Phi (ECOWAS) và điều chỉnh lại quan hệ đối tác vì lợi ích chung giữa các thành viên của khối này.

Tất cả đều là những mục tiêu đầy tham vọng. Giờ là lúc người dân Senegal chờ xem, nhà lãnh đạo có dáng vẻ rụt rè và cách nói chuyện khiêm tốn này sẽ thực hiện chúng thế nào. Nhưng, có vẻ đó là sự chờ đợi trong lạc quan, bởi cử tri Senegal đã không còn xem Diomaye Faye như một nhân vật chỉ biết đứng sau cánh gà và tin tưởng vào sự liêm chính mà ông từng thể hiện trong thời gian làm thanh tra thuế.

“Điều quan trọng nhất là Faye có phẩm giá. Tôi tin vào lời hứa của ông ấy và rằng ông ấy sẽ không phản bội chúng ta", Badji - một tài xế bán thời gian 36 tuổi đã bỏ phiếu cho Diomaye Faye - nghẹn ngào nói sau khi biết kết quả bầu cử.

Quang Anh