'Bắt bệnh, trị liệu' cho hiện vật bảo tàng

“Cuộc chiến” với thời gian

Công tác bảo quản trị liệu trong bảo tàng là một hoạt động quan trọng nhằm hạn chế sự xuống cấp của hiện vật do tác động của các yếu tố oxy hóa, ăn mòn, biến dạng, ảnh hưởng của môi trường… Bảo quản trị liệu không chỉ dừng lại ở việc phòng ngừa mà còn bao gồm các biện pháp cụ thể để xử lý và phục hồi hiện vật, giúp chúng được duy trì ở trạng thái tốt nhất.

Bảo quản trị liệu giúp hạn chế sự xuống cấp của hiện vật và xử lý, phục hồi hiện vật.

Bà Hoàng Thị Thoa, Phó Giám đốc Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ cho biết: Bảo tàng bắt đầu thực hiện bảo quản trị liệu hiện vật từ năm 2008. Tùy vào chất liệu, mỗi hiện vật có chu kỳ khoảng 5 - 10 năm cần thực hiện bảo quản trị liệu lại. Phụ thuộc vào kinh phí, số lượng hiện vật được bảo quản mỗi đợt khác nhau. Năm nay, Bảo tàng đã lựa chọn 50 hiện vật chất liệu sắt trong kho cơ sở, 63 hiện vật vải (trong kho cơ sở và trưng bày tại Nhà trưng bày) cần bảo quản. Công tác này được các chuyên gia từ Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam trực tiếp thực hiện.

Hiện trạng trước khi được trị liệu của hiện vật khá đa dạng. Đối với hiện vật vải, sau khi nhập kho đã được vệ sinh, bảo quản sơ bộ và đựng trong túi phiaxit, lưu giữ trong các ngăn tủ kính. Năm 2022, đơn vị đã thực hiện bảo quản trị liệu được hơn 300 hiện vật vải. Hiện còn hơn 60 hiện vật chưa được xử lý bảo quản bằng các phương pháp khoa học hiện đại nên có nguy cơ hư hỏng, xuống cấp, phá hủy kết cấu theo thời gian, làm ảnh hưởng đến kết cấu, tính nguyên gốc của hiện vật và có nguy cơ lây lan sang hiện vật khác. Một số hiện vật bị nấm mốc, ố bẩn, bạc màu, kết cấu hiện vật yếu do sợi vải bị lão hóa; hiện vật có nhiều nếp gấp, ngăn màu; một số hiện vật bị sờn, rách, tuột đường chỉ khâu..

Một số hiện vật vải được bảo quản trị liệu.

Đối với hiện vật sắt, sau khi nhập kho cũng đã được thực hiện vệ sinh, bảo quản sơ bộ và áp dụng các biện pháp bảo quản phòng ngừa, sắp xếp khoa học trên các giá tủ, kệ. Hàng năm, đơn vị đã tiến hành đánh giá và lựa chọn một số hiện vật có nguy cơ hư hỏng tiến hành bảo quản trị liệu. Tuy nhiên số lượng hiện vật nhiều nên chưa thực hiện bảo quản trị liệu kịp thời, còn một số hiện vật chưa được xử lý bằng các phương pháp khoa học nên nguy cơ phá hủy kết cấu hiện vật tiềm ẩn vẫn diễn ra theo thời gian, làm ảnh hưởng đến các hiện vật khác, dẫn đến khó khăn trong công tác lưu giữ, bảo quản. Tình hình thực tế, một số hiện vật bị tạp chất bám dính, han gỉ, bong tróc sơn, bị nứt, vỡ...

Bảo tàng có nhiều hiện vật chất liệu sắt cần được bảo quản trị liệu.

Tỉ mỉ từng chi tiết, “hồi sinh” giá trị gốc

Bắt tay vào công việc, các chuyên gia đến từ Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam vô cùng cẩn trọng, khoa học và tỉ mỉ. Bằng những chiếc bông tăm nhỏ, bàn chải hay chổi lông mềm lau, cạy từng mảng bám, gỉ sắt; kẹp, panh gắp từng bụi bẩn... có những hiện vật mất hàng tuần trời để có thể làm sạch.

Đối với mỗi hiện vật, tùy theo chất liệu và hiện trạng, sẽ sử dụng các phương pháp và quy trình bảo quản khác nhau. Khẩu trọng liên 6 nòng là một trong các hiện vật được bảo quản trị liệu lần này. Hiện trạng hiện vật ban đầu dính lớp dầu nhớt cũ, bề mặt bị o xi hóa, dính nhiều tạp chất, đặc biệt là xi măng. Sau khi đánh giá hiện trạng, các chuyên gia đã lập phương án bảo quản trị liệu cho hiện vật.

Khẩu trọng liên 6 nòng trong quy trình bảo quản trị liệu.

Ông Vũ Văn Dương, Phó Trưởng phòng Kiểm kê, Bảo quản, Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho biết: “Riêng hiện vật này chúng tôi làm hơn 1 tuần, đầu tiên làm sạch gỉ và loại trừ các tác nhân ăn mòn, tạp chất; làm rõ các chi tiết, hoa văn trên hiện vật, giữ được trạng thái gốc về kiểu dáng và tính đặc thù của hiện vật. Phần đế đặt (hõm sâu) của khẩu trọng liên này bị bám lớp xi măng dày, mất rất nhiều thời gian làm sạch. Tiếp đó ức chế ăn mòn bằng quét lớp dung dịch hóa chất, tạo lớp chất bền vững hạn chế ăn mòn. Phơi, sấy khô, rồi dùng keo gia cố tạo lớp màng phủ trong suốt ngăn cách hơi ẩm, bảo vệ hiện vật...”.

Mất nhiều thời gian nhất trong các khâu bảo quản trị liệu vật liệu sắt chính là làm sạch hiện vật. Với giá trị và tình trạng của hiện vật, thường chỉ dùng những vật liệu mềm, an toàn, nhỏ để làm sạch từng chi tiết, ngách hẹp. “Nhiều khi làm rất kỹ càng rồi, đến lúc kiểm tra lại chỉ 1 vết không hoàn hảo đều phải làm lại” - ông Vũ Văn Dương chia sẻ.

Việc làm sạch gỉ và loại trừ các tác nhân ăn mòn trên hiện vật chất liệu sắt được thực hiện rất kỳ công, mất nhiều thời gian.

Đối với vật liệu vải cũng không đơn giản, các chuyên gia phải vệ sinh khô, sử dụng các thiết bị như máy hút bụi nhỏ, chổi lông mềm, các loại bàn chải, khăn lau, loại bỏ bụi bẩn bám trên bề mặt hiện vật; vệ sinh ướt dùng bông thấm nước sạch để lau, tẩy vết bẩn; làm phẳng, chống phai màu cho hiện vật; tu sửa, gia cố các chỗ rách, đứt chỉ; xử lý chống nấm mốc, chống côn trùng trên hiện vật..

Với sự tỉ mỉ ấy, đội chuyên gia 5 người của Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã dành hơn 2 tuần liên tục để hoàn thành trị liệu cho 113 hiện vật Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ. Công việc thầm lặng, tỉ mỉ của các chuyên gia bảo quản không chỉ giúp làm chậm lại sự tàn phá của thời gian lên các kỷ vật chiến tranh, mà còn đảm bảo rằng những câu chuyện lịch sử, những bằng chứng về một thời kỳ oanh liệt sẽ tiếp tục được lưu truyền vẹn nguyên. Những hiện vật sau khi được "hồi sinh" sẽ tiếp tục là cầu nối vững chắc giữa quá khứ và tương lai. Công tác bảo quản, trị liệu không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn của bảo tàng mà còn là trách nhiệm giữ gìn di sản - giữ hồn lịch sử cho thế hệ mai sau.

Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ hiện lưu giữ, trưng bày khoảng 7.000 hiện vật gốc, cùng nhiều tài liệu quan trọng khác. Trong đó có gần 400 hiện vật chất liệu vải và hơn 1.800 hiện vật chất liệu sắt.

Hiện vật vải chủ yếu là quân trang, quân phục và đồ dùng, vật dụng sinh hoạt. Hiện vật sắt chủ yếu và trang thiết bị, các loại vũ khí, đạn dược... của Quân đội nhân dân Việt Nam và Quân đội Pháp sử dụng trong Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Nguyễn Hiền