'Bắt cóc online': giới trẻ có lợi thế về công nghệ nhưng dễ mắc ảo giác kiểm soát

Công an xã Đại Thanh giải cứu nam sinh viên bị tội phạm thao túng tâm lý thông qua mạng xã hội. Ảnh: CACC

Cứu thành công một nam sinh viên khỏi chiêu trò “bắt cóc online”

Ngày 20/10, Công an xã Đại Thanh, TP Hà Nội đã cứu thành công một nam sinh viên khỏi chiêu trò “bắt cóc online”, đồng thời ngăn chặn kịp thời việc gia đình chuyển 150 triệu đồng tiền chuộc cho kẻ lừa đảo.

Trước đó, Công an xã Đại Thanh nhận được tin báo khẩn từ gia đình cháu N (SN 2007, trú tại xã Đại Thanh, Hà Nội) về việc cháu gọi điện thông báo bị bắt cóc và yêu cầu gia đình chuyển khoản 150 triệu đồng. Nhận định đây là thủ đoạn lừa đảo giả danh cơ quan chức năng, Công an xã Đại Thanh lập tức trấn an gia đình, hướng dẫn không chuyển tiền và triển khai biện pháp nghiệp vụ. Sau khoảng 20 phút, cháu N được thuyết phục trở về nhà an toàn.

Tại cơ quan công an, cháu N khai bị đối tượng giả danh Công an liên hệ, đe dọa liên quan đến đường dây ma túy và buộc phải “hợp tác” bằng cách tự quay video, di chuyển đến nhà nghỉ rồi gọi điện cho bố mẹ thông báo bị bắt cóc, yêu cầu tiền chuộc. Công an xã Đại Thanh sau đó đã tuyên truyền, giải thích cho cháu N và gia đình hiểu rõ thủ đoạn, tránh tái diễn.

Công an TP Hà Nội khuyến cáo, để phòng tránh thủ đoạn “bắt cóc online” giả danh Công an, người dân – đặc biệt là phụ huynh, học sinh, sinh viên – cần ghi nhớ nguyên tắc “3 KHÔNG”: Không cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản, mã sinh viên cho người lạ; không làm theo hướng dẫn qua điện thoại, mạng xã hội từ người tự xưng là cơ quan chức năng; không chuyển tiền khi có yêu cầu bất thường.

Khi có nghi ngờ, người dân cần xác minh kỹ thông tin qua nhiều kênh và trình báo ngay Công an nơi gần nhất để kịp thời xử lý.

Niềm tin của giới trẻ về sự hiểu biết công nghệ

“Bắt cóc online” là chiêu trò lừa đảo rộ lên trong thời gian gần đây. Vụ việc mới nhưng với chiêu thức cũ nhưng lạ một nỗi, vẫn liên tục có những nạn nhân bị mắc bẫy. Lý giải việc này, bác sỹ Trần Văn Phúc, Bệnh viện Xanh Pôn cho rằng, bởi một bộ phận người trẻ tuổi mải mê đắm chìm trong điện thoại và thế giới ảo, họ không đầu tư thời gian học hành kiến thức một cách bài bản và sâu sắc, nên khi đối diện với các kịch bản của kẻ lừa đảo, họ dễ dàng mắc bẫy.

Cũng theo những nhận định khác, bên cạnh sự xa rời thực tế của giới trẻ, trong văn hóa Việt Nam, trẻ em được dạy “vâng lời người lớn”, từ cha mẹ, thầy cô đến công an. Chính thói quen phục tùng ấy khiến phản xạ nghi ngờ, yếu tố cốt lõi của tư duy phản biện chưa được hình thành sớm. Khi tội phạm giả danh cán bộ, đọc một kịch bản xử lý án với giọng uy quyền, nhiều em lập tức tin và làm theo.

Một nghịch lý nữa song song tồn tại với lối giáo dục truyền thống, khác với thế hệ trước, giới trẻ ngày nay lớn lên trong môi trường thông tin tức thì, nơi mọi hình ảnh, giọng nói đều có thể chứng minh một câu chuyện. Công nghệ deepfake (giả khuôn mặt) và voice clone (giả giọng nói) khiến các cuộc gọi video, tin nhắn ghi âm trở nên thuyết phục đến mức khó phân biệt thật giả.

Giới trẻ có lợi thế về công nghệ, nhưng cũng dễ mắc vào ảo giác kiểm soát, cho rằng mình hiểu mạng, nên không thể bị lừa. Chính niềm tin đó đôi khi lại khiến họ chủ quan, không xác minh thông tin qua kênh chính thống.

Một yếu tố ít được nói đến nhưng rất đáng chú ý là sự cô đơn của người trẻ trong đời sống hiện đại. Khi các mối liên kết gia đình, thầy cô, cộng đồng ngày càng lỏng lẻo, nhiều em không biết phải tìm đến ai khi gặp tình huống bất thường. Tội phạm công nghệ lợi dụng đúng khoảng trống này: yêu cầu giữ bí mật để bảo vệ người thân và không được báo cho ai.

Nếu trong gia đình không tồn tại vùng an toàn cảm xúc, nơi con cái có thể nói ra nỗi sợ mà không bị mắng mỏ thì kẻ lừa đảo càng dễ thao túng. Chúng biết rằng chỉ cần gieo nỗi sợ làm cha mẹ thất vọng là nạn nhân sẽ tự cô lập. Một khi đứa trẻ tin rằng chỉ có làm theo mới được tha, quá trình khống chế tâm lý đã hoàn tất.

Cũng về câu chuyện này, luật sư Nguyễn Tiến Hùng, Đoàn Luật sư TP Hà Nội nhận định rằng, nhiều nơi vẫn tuyên truyền phòng chống lừa đảo theo kiểu chung chung. Luật sư cho rằng với tội phạm công nghệ cao, điều đó không còn đủ. Giới trẻ cần được học tập một cách thực sự với những bài học thực tế nhiều hơn.

“Phòng chống bắt cóc online không chỉ là nhiệm vụ của công an hay trường học, mà là trách nhiệm của mỗi cá nhân” - luật sư Nguyễn Tiến Hùng nói. Có nghĩa, bên cạnh nỗ lực từ phía cơ quan chức năng, điều hết sức quan trọng là bản thân người dân cần được trang bị đầy đủ kiến thức pháp lý, kỹ năng nhận diện nguy cơ và kỹ năng ứng phó tình huống. Không thể chỉ trông chờ vào việc xử lý sau khi hành vi phạm tội đã xảy ra; việc phòng ngừa từ sớm, từ xa mới là giải pháp bền vững.

Minh Dương