Bắt kịp 'quỹ đạo xanh' – phép thử lớn cho các khu công nghiệp TPHCM

TPHCM hướng tới mô hình phát thải ròng bằng 0

Với vai trò là cụm công nghiệp lớn thứ ba cả nước, TPHCM đang ở vị thế thuận lợi để dẫn dắt quá trình chuyển đổi công nghiệp theo hướng phát thải ròng bằng 0 (Net Zero). Đây không chỉ là một mục tiêu môi trường mà còn là chiến lược phát triển kinh tế bền vững, trong bối cảnh toàn cầu đang đẩy mạnh chuyển dịch sang tăng trưởng xanh.

Tại hội thảo “Tham vấn Lộ trình chuyển đổi Xanh các khu công nghiệp tại TPHCM hướng đến Net Zero” do Viện Nghiên cứu Phát triển TPHCM và Trung tâm Climateworks Centre đồng tổ chức, bà Trang Nguyễn, Giám đốc Chương trình và Hợp tác quốc tế của trung tâm, đánh giá TPHCM được xem là địa phương có tiềm năng đi đầu trong quá trình này.

Năm 2022, 80% lượng phát thải của Việt Nam đến từ ngành năng lượng và công nghiệp, TPHCM là trung tâm công nghệ mới nổi, được chính sách hỗ trợ mạnh và đang thu hút dòng đầu tư xanh.

Việc phát triển các khu công nghiệp gắn với mục tiêu Net Zero không chỉ giúp TPHCM mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường xuất khẩu xanh, mà còn khẳng định vai trò dẫn dắt trong bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, bà Trang Nguyễn nhấn mạnh.

Trong lộ trình này, mô hình khu công nghiệp phát thải ròng bằng 0 (Net Zero Industrial Parks - NZIPs) được đánh giá là một hướng đi khác biệt. Khác với khu công nghiệp xanh hay sinh thái, NZIPs đặt mục tiêu cân bằng hoàn toàn lượng phát thải khí nhà kính và lượng được loại bỏ. Đây là điều kiện quan trọng để tiếp cận nguồn tài chính xanh.

NZIPs tích hợp nhiều giải pháp như nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, sử dụng 100% năng lượng tái tạo, chuyển đổi nhiên liệu và áp dụng công nghệ thu giữ, lưu trữ carbon (CCS) hoặc cơ chế bù trừ khí thải khi cần thiết. Mô hình này kết hợp giữa mục tiêu tăng trưởng kinh tế và cam kết phát thải ròng bằng 0, mở ra hướng phát triển bền vững cho các khu công nghiệp trong tương lai.

Theo phân tích bước đầu, các khu công nghiệp trọng điểm của TPHCM với tổng diện tích khoảng 2.900 ha và 160.000 lao động, đang tiêu thụ hơn 70% tổng mức năng lượng của các doanh nghiệp sử dụng nhiều năng lượng toàn thành phố. Cường độ năng lượng của các khu này cao gấp 1,7 lần mức trung bình toàn thành phố.

Các chuyên gia đánh giá quá trình chuyển đổi sang Net Zero tại TPHCM gặp nhiều thách thức, đặc biệt ở các ngành phát thải cao như thép, xi măng, điện tử và dệt may. Bởi lẽ, ngành thép đối mặt chi phí đầu tư lớn cho công nghệ phát thải thấp, trong khi ngành xi măng vẫn phụ thuộc nhiều vào than đá.

Với điện tử, khó khăn nằm ở việc phụ thuộc lưới điện quốc gia và chi phí đầu tư cho hệ thống đo lường, báo cáo, xác minh. Dệt may - giày dép có giá trị gia tăng nội địa thấp và nguy cơ không đáp ứng quy định môi trường từ EU. Tuy nhiên, cơ hội cũng mở ra khi cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu, dự kiến áp thuế khí thải đối với hàng nhập khẩu vào EU từ năm 2026, sẽ ảnh hưởng tới khoảng 27% sản lượng thép xuất khẩu của Việt Nam.

Hoạt động sản xuất sản phẩm công nghệ cao. Ảnh: T.L

Cùng lúc, các tập đoàn như Apple, Samsung, Nike hay Heineken ngày càng siết chặt yêu cầu giảm phát thải trong chuỗi cung ứng, thúc đẩy nhu cầu sản xuất xanh tại Việt Nam.

Ông Trần Thanh Tùng, Trưởng phòng quản lý môi trường, Ban quản lý các khu chế xuất và công nghiệp TPHCM (Hepza), cho biết chuyển đổi xanh tại các khu công nghiệp đang được thúc đẩy bởi kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh 2021-2030 và được xem là động lực quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững. Không chỉ dừng lại ở hạ tầng “xanh”, mô hình khu công nghiệp sinh thái còn yêu cầu sự thay đổi toàn diện về quản lý, vận hành và hợp tác giữa doanh nghiệp.

Theo ông, các trụ cột chính gồm sử dụng tài nguyên hiệu quả, giảm phát thải khí nhà kính, quản lý chất thải theo hướng tuần hoàn và bảo tồn đa dạng sinh học. Việc chuyển đổi không chỉ mang lại lợi ích môi trường mà còn giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, tăng năng lực cạnh tranh và thu hút FDI.

Được biết, các khu công nghiệp tại TPHCM và vùng phụ cận đang đẩy mạnh thực hiện các trụ cột chuyển đổi xanh. Về năng lượng, TPHCM đặt mục tiêu đạt 1.000 MWp điện mặt trời mái nhà, Becamex triển khai năng lượng tái tạo toàn hệ sinh thái, còn Bà Rịa Vũng Tàu (cũ) hướng tới phát triển điện gió ngoài khơi. Trong xử lý chất thải, nhiều KCN như Long Hậu, Phú Mỹ 3 đạt chuẩn nước thải loại A, đồng thời triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn và cộng sinh công nghiệp.

Về hạ tầng xanh, KCN Long Hậu có 17% diện tích cây xanh, VSIP đạt độ phủ xanh cao, với nhà máy Lego đạt chứng nhận LEED Gold cam kết Net Zero vào năm 2040. Cả nước đặt mục tiêu 30% KCN đạt chuẩn xanh đến năm 2030.

Những bước đi đầu tiên

Dự án thí điểm khu công nghiệp sinh thái tại KCN Hiệp Phước (TPHCM), do UNIDO phối hợp thực hiện với tài trợ từ SECO, đã đạt nhiều kết quả tích cực sau hơn hai năm triển khai. Dự án tham gia xây dựng chính sách, đóng góp vào Nghị định 35/2022/NĐ-CP và đề xuất bộ chỉ số gồm 23 tiêu chí đánh giá KCN sinh thái.

Về mặt kỹ thuật, dự án hỗ trợ 31 doanh nghiệp đánh giá sản xuất sạch hơn (RECP), đề xuất 300 giải pháp tiết kiệm tài nguyên và 11 cơ hội cộng sinh công nghiệp - đô thị. Ước tính, các giải pháp này giúp tiết kiệm gần 66 tỉ đồng mỗi năm, giảm 22.845 tấn CO₂, 32.598 MWh điện và 215.732m³ nước.

Bên cạnh những kết quả tích cực, quá trình chuyển đổi xanh tại các khu công nghiệp vẫn gặp không ít vướng mắc. Về chính sách, hệ thống pháp luật liên quan đến khu công nghiệp sinh thái còn thiếu đồng bộ, đặc biệt là quy định về tái sử dụng và chuyển giao chất thải giữa các doanh nghiệp chưa rõ ràng. Về năng lực thực thi, nhiều doanh nghiệp thiếu nhân sự kỹ thuật chuyên sâu để áp dụng giải pháp sản xuất sạch hơn (RECP), trong khi rào cản tài chính vẫn là trở ngại lớn.

“Để thúc đẩy quá trình này, cần hoàn thiện khung pháp lý, hỗ trợ tài chính, tăng cường giám sát môi trường, phát triển nguồn nhân lực và đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Cộng sinh công nghiệp và kinh tế tuần hoàn được xem là những trụ cột quan trọng giúp các khu công nghiệp tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển bền vững”, ông Thanh Tùng bày tỏ.

PGS. TS. Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng, Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn, Đại học Quốc gia TPHCM, chỉ ra khu Công nghệ cao TPHCM hiện vẫn đối mặt với những thách thức như hạn chế nguồn năng lượng sạch, tiêu thụ điện năng lớn và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo còn phân mảnh.

Để hướng đến phát thải ròng bằng 0, khu công nghệ cao TPHCM đang triển khai chiến lược "chuyển đổi kép" với 5 trụ cột như số hóa hạ tầng, xanh hóa công trình, tăng tỉ trọng năng lượng tái tạo, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và đổi mới sáng tạo.

Đến năm 2030, đơn vị cũng đặt mục tiêu phủ sóng 5G toàn khu, 50% năng lượng từ nguồn tái tạo, tái chế ít nhất 80% chất thải, hỗ trợ 300 doanh nghiệp khởi nghiệp, SMEs và thu hút 30 tỉ đô la Mỹ doanh thu công nghệ cao.

Với tầm nhìn đến năm 2045, khu công nghệ cao TPHCM hướng đến trở thành đô thị khoa học - công nghệ hoàn chỉnh, trung tâm đổi mới sáng tạo và kinh tế tri thức của Đông Nam Á. Thành công của mô hình phụ thuộc vào đầu tư chiến lược, quản trị đa bên và phát triển nguồn nhân lực xanh.

Bên trong nhà máy sản xuất giày dép ở Bình Dương có ứng dụng công nghệ xanh, năng lượng xanh. Ảnh: Hoàng An

Theo Cushman & Wakefield, “tính bền vững” nằm trong top 3 tiêu chí lựa chọn bất động sản thương mại. Hơn 70% doanh nghiệp sẵn sàng trả giá thuê cao hơn 7-10% để sử dụng công trình xanh. Việt Nam hiện là điểm đến chiến lược của các tập đoàn lớn như Samsung, Intel, LG, NVIDIA, Unilever, Nike… kéo theo nhu cầu cao về nhà xưởng xanh.

Nhiều tập đoàn yêu cầu nhà cung ứng từ bao bì, nguyên liệu đến logistics phải có chứng chỉ LEED, EDGE, ISO 14001 để tiến tới Net Zero tạo ra tiềm năng lớn cho các doanh nghiệp và khu công nghiệp chuyển mình.

Hoàng An