Bắt 'vàng của biển'

Những phụ nữ quanh năm nắng gió để bắt “vàng của biển”.

Thủy triều xuống thì người lên

Chẳng biết tự khi nào và có từ bao giờ, nhưng cứ đời này tiếp đời khác, những người dân nơi đây bám lấy nước thủy triều để bắt đầu cho cuộc mưu sinh một ngày. Họ bắt đầu từ lúc thủy triều rút cạn, với chiếc thuổng trên vai, chiếc rá toòng teng bên mình là có thể nuôi sống cả gia đình.

Chúng tôi có mặt tại bãi biển thuộc huyện Vân Đồn khi cái nắng đã bắt đầu ngả sang chiều, trên bãi bồi nước rút Chương Xá là hình ảnh nhộn nhịp bởi những người phụ nữ đến từ các xã lân cận như Đông Xá, Đài Xuyên, Đoàn Kết… bắt đầu đào sá sùng trên cát.

“Mùa này, thủy triều xuống muộn nên công việc chỉ bắt đầu vào đầu giờ chiều. Nước rút đến đâu, chúng tôi đi đào đến đấy. Mỗi buổi nhiều cũng được 2-3 kg, ít thì hơn 1 kg, thu nhập đủ sống. Việc đào sá sùng trên cát không tốn sức nhiều, nhưng phải dầm mình liên tục nhiều giờ liền dưới cái nắng hanh hao của cuối thu đầu đông hay như thiêu như đốt của trưa hè. Ngày nào gặp “hên” cũng đào được kha khá, kiếm được khoảng 1 triệu đồng/ buổi chú ạ” – chị Hoa, một người dân Đông Xá cho biết.

Theo quan sát của chúng tôi, những người phụ nữ đang mưu sinh bằng cái nghề “bới cát” này không hề đơn giản. Họ phải nai nịt, che chắn từ đầu đến chân nếu không muốn bị nắng, gió biển quật ngã do liên tục phải nai lưng bới cát liên tục nhiều giờ liền. “Và phải thật tinh mắt mới phát hiện được đâu là tổ của sá sùng, đâu là tổ của những loài vật khác, có hôm làm cả ngày cũng gần như công cốc” - chị Hoa nói.

Với kinh nghiệm hơn 20 năm trong nghề đào sá sùng mưu sinh, chị Lục Thị Bình (trú thôn Đông Thành xã Đông Xá, huyện Vân Đồn) cho biết, sá sùng là loại thân mềm, sinh sống ở vùng bãi cát ven biển, đặc biệt là nơi thủy triều lên xuống tạo ra những roi cát. Sá sùng có da trơn, thân tròn màu hồng nhạt, dài khoảng 12-20 cm, ở giữa thân có 30 sợi cơ dọc bao quanh, các cơ trên thân thắt lại đan chéo với cơ vòng trở thành hình vuông. Cũng bởi vậy nên tổ của chúng thường được phát hiện bởi những hình hoa văn trên cát, trung tâm là một lỗ nhỏ có bong bóng thở lên. “Phát hiện tổ của chúng, phải thật nhanh tay đào, chỉ cần chậm một chút là chúng sẽ biến mất trong cát” - chị Bình nói.

Tăng giảm theo… giá vàng

Theo những ngư dân nơi đây, mỗi kg sá sùng tươi mua tại bãi bồi sau khi được bắt lên có giá từ 250–400 nghìn đồng, tùy theo mùa và theo kích cỡ. Tuy nhiên, sá sùng khô lại có mức giá đặc biệt, có thể được niêm yết tương đương giá một chỉ vàng. “Giá một chỉ vàng hiện tại sẽ ngang bằng giá 1 kg sá sùng, chú ạ. Như hiện tại, vàng 4,1 triệu/ chỉ thì tương đương 1 kg sá sùng khô - chị Bình kể. -Hồi tháng Bảy vừa qua, chị đào sá sùng về không bán mà chỉ đem sơ chế và phơi khô để chờ thị trường vàng tăng giá sẽ bán ra. Tuy nhiên, đến thời điểm bán ra thì đột nhiên giá vàng trên thị trường lại rớt nên đành ngậm ngùi xả hàng. Nó phập phù theo con nước từng mùa, nước lên thì ngày công mình cũng lên, xuống thì mình phải xuống theo… Hai tháng gần đây, giá vàng lên 4,0-4,1 triệu đồng/ chỉ đang là tháng thu nhập của chúng tôi, chứ không như hồi tháng Bảy vừa qua, giá vàng xuống mức dưới 3,9 triệu đồng/ chỉ, giá sá sùng cũng tụt theo”.

Nhiều người dân vùng biển Quảng Ninh lấy nghề đào sá sùng làm mưu sinh cho cả gia đình.

Tuy nhiên, cũng theo người dân mưu sinh bằng nghề bắt sá sùng, vài năm trở lại đây, “ngành nghề” của họ gặp rất nhiều khó khăn bởi diện tích cát bồi dần bị thu hẹp, hiện trạng xâm lấn thảm thực vật ngày càng lớn. “Thậm chí, có ngư dân còn mang theo máy sục đào sá sùng, trường hợp đó bị phát hiện là chúng tôi sẽ báo chính quyền địa phương để can thiệp kịp thời. Bởi đào sá sùng bằng máy rất dễ hỏng thảm bãi cát bồi, nước biển sẽ xâm lấn” - một ngư dân cho hay.

Cách đấy hơn một giờ đi thuyền, tại xã Quan Lạn, trên bãi bồi cuối giờ chiều, hàng chục phụ nữ đang làm việc tích cực cho một ngày mưu sinh trên cát. Trên những giỏ thành quả mang theo đã đầy ụ những vật phẩm thu về. “Cách đây chừng hai năm thôi, mỗi buổi đi đào cũng phải được từ 3-4 kg, nhưng giờ cả buổi nhiều chỉ 2-2,5 kg, có khi cả buổi chỉ được non 1 kg vì các công trình mọc lên như nấm” - chị Phạm Thị Duyên (xã Quan Lạn) chia sẻ. Chị Duyên cũng cho biết, đào sá sùng là công việc chính của chị cũng là nguồn thu nhập chính trong gia đình với 2 người con, cháu lớn học cấp 3 và đứa nhỏ đang học lớp 7. Chồng chị làm công nhân trong đất liền, lương tháng chẳng là bao nhưng tính đường lâu dài thì ổn định. Dường như, mọi sinh hoạt trong gia đình đều dựa vào cồn cát này.

Cần giữ vững bãi sá sùng tự nhiên

Đi khai thác sá sùng tự nhiên có không ít người dân là đồng bào dân tộc thiểu số, những thành viên trong gia đình qua nhiều thế hệ lớn từ cồn cát, bởi thu nhập chính bằng thu nhập từ nghề này. Anh Phạm Văn Hoàn (Tân Phong, Quan Lạn, huyện Vân Đồn) chia sẻ: Nghề săn sá sùng đã gắn bó với nhiều đời người dân ở Quan Lạn. Tuổi thơ anh luôn gắn liền với chiếc mai, chiếc rổ đi đào, đi soi sá sùng.

Dẫn chúng tôi đi dọc bờ biển Quan Lạn, anh Hoàn chia sẻ: “Thế hệ chúng tôi, bất kể trai hay gái, cứ khoảng hơn mười tuổi, là bắt đầu làm quen với nghề săn thứ “vàng của biển” này rồi. Kinh nghiệm khai thác cứ được bồi đắp từ đời này qua đời khác, sau những buổi dãi nắng, dầm sương. “Sá sùng không chỉ nhiều dinh dưỡng, được nhiều du khách quan tâm, ăn thịt sá sùng rất tốt cho sức đề kháng của trẻ nhỏ, người già. Sá sùng khô cho nấu cháo, trẻ biếng ăn sẽ chăm ăn” - anh Hoàn cho hay.

Những năm trước, khi du lịch còn chưa phát triển thì nghề đào sá sùng được coi như nghề kiếm ra vàng ở Vân Đồn nói chung và vùng Quan Lạn nói riêng. Ngày đó, vào thời cao điểm, một “tay mai” (người đào sái sùng) có thể nuôi sống cả gia đình. “Nghề này tuy không giàu, nhưng có thể nuôi cả gia đình trong những thời kỳ kinh tế khó khăn. Bây giờ, hàng ngàn người dân vẫn lấy nghề đào sá sùng làm mưu sinh cho cả gia đình, cho nên rất mong các cơ quan chức năng tỉnh Quảng Ninh sẽ quy hoạch, giữ vững các bãi sá sùng tự nhiên” - một ngư dân đã ngoài 70 tuổi chia sẻ.

Báo cáo mới nhất của UBND huyện Vân Đồn cho biết, huyện hiện có ba địa điểm khai thác nguồn lợi sá sùng tự nhiên: Bãi sá sùng xã Minh Châu, xã Quan Lạn và bãi Chương Xá (xã Đông Xá). Hiện tại, có một số lượng cộng đồng dân cư trên địa bàn khoảng 800 người đang sinh sống bằng nghề khai thác sá sùng và các thủy sản khác tại khu vực. “Từ cơ sở trên, UBND huyện Vân Đồn đề xuất đưa khu vực bãi sá sùng này vào vùng bảo vệ, khai thác nguồn lợi thủy sản trong giai đoạn đến năm 2035, từng bước chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp, an sinh xã hội cho người dân” - văn bản của UBND huyện Vân Đồn nêu rõ. Đây cũng là nguyện vọng của hàng ngàn người dân hàng ngày hành nghề, sinh sống bằng việc đào sá sùng tự nhiên.

Lê Minh