Bên hiên nhà

Đúng là bóng mát là sự khởi đầu của tình nhà, của quê hương thật. Phải mất bao công cõng nước tưới rồi dựng lại sau mưa bão, mấy cái cây cha tôi trồng mới có thể đứng lom khom giữa đất đồi vàng ạch. Tôi đã bé, cây còn non nớt hơn. Thương tôi, mỗi trưa đi làm về, cha dựng lều bằng lá chuối cho chị em tôi ngồi chơi trâu kết bằng lá mít, chọi cỏ gà, nhưng được non buổi chiều mái lều đã héo. Sau này đi nhiều, biết nhiều, có lúc tôi vu vơ nghĩ, âu cũng như các vương triều từng hưng phế ở đất này.

Thế rồi như một phép màu, từ biết bao ngày vắt mồ hôi tưới trên đất, cha mẹ tôi gày như thân cây mọc cằn cỗi trên đồi, bỗng một ngày họ sắm được bộ khung nhà gỗ kiên cố. Có nhà gỗ, mái ngói, cây mít cũng như hồ hởi lớn nhanh mà tỏa bóng. Đâu ngờ cả đàn sẻ nâu cũng tìm đến ríu rít dưới mái hiên. Chị tôi đem khăn ra thêu, những bông hoa trong khung thêu chầm chậm nở. Tôi nhận ra chị hay nhìn xa xăm. Hình như năm ấy có người lên tàu, vào Nam tìm kiếm cơ hội đổi đời.

Một mùa hạ, khi khắp nơi người ta tìm vàng dưới đất, tìm gỗ trên đồi, nước suối đổ về làm lở những thớ đá tưởng sẽ mãi bền chặt keo sơn. Đá lở lăn về làm sập những ngôi nhà sàn kiên cố dưới bản. Một chiều tôi đi học về, thấy bà cụ từ đầu xóm đã hô hoán, dúi đầu tôi xuống phía sau mô đất. Một tiếng nổ lớn vang lên, những hòn đá như trái cam, trái ổi bay tung tóe. Tôi trở về, mái hiên nhà lỗ chỗ nắng chiều bởi những lỗ thủng. Sự bình yên bắt đầu không còn nữa.

Mỗi mùa hạ, mẹ tôi lại chờ xem cây mít, cây nhãn, cây vải… đền đáp người trồng thế nào. Người già, cây cội như người bạn nghe được tiếng, hiểu được lòng nhau. Bóng mát được nối dài, lan rộng ra khắp mảnh đất này. Giờ đã có bao “mái hiên” xanh mướt líu lo tiếng chim hót giữa trưa hè. Tôi nhận ra, chẳng có gì tự nhiên đến, tự nhiên đi, như trái ngọt được chưng cất từ vị mồ hôi mặn chát. Có mái hiên hôm nay con cháu sum vầy mỗi bận nghỉ hè là bởi cha mẹ tôi phải đánh đổi cả tuổi thanh xuân, đánh đổi bằng bàn tay chai sần, những vết sẹo, bằng âu lo bám riết đời người.

Hiên nhà rợp mát như đời tôi còn đó bình yên để đối mặt với bon chen và âu lo giữa cuộc đời mưu sinh đầy sóng gió này.

Tô Dung