Bên trong 'đôi mắt trên trời' của NATO theo dõi quân đội Nga từ độ cao hơn 9km có gì?

Nói cách khác, AWACS là hệ thống radar bay và trung tâm chỉ huy trên không. NATO (Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương) sử dụng AWACS để giám sát không phận, chỉ huy tác chiến và điều phối lực lượng trên không.

Khi E-3A Sentry bay vút qua Đông Âu, những hình tam giác và chữ U nhỏ lấp lóe trên một bảng điều khiển phát sáng. Mỗi hình biểu thị một đối tượng - một con tàu, một máy bay chiến đấu hoặc thứ gì đó khác đang di chuyển gần biển Baltic và vùng Kaliningrad được quân sự hóa của Nga.

E-3A Sentry đang theo dõi tất cả mục tiêu, với mái vòm radar xoay tròn quét hàng trăm dặm theo mọi hướng.

“Chúng tôi là đôi mắt trên bầu trời. Ở độ cao 30.000 feet (khoảng 9,144 km - PV), chúng tôi có thể nhìn xuống và thấy hầu như mọi thứ dưới mặt đất”, Thiếu tá Ben, sĩ quan Không quân Mỹ điều phối máy bay chiến đấu của nhiệm vụ, cho biết.

Phóng viên trang Insider đã được tiếp cận chuyến bay của E-3A Sentry trong tuần này cho một nhiệm vụ giám sát kéo dài 8 giờ trên không phận Đông Âu.

Các thiết bị tiên tiến và tuyệt mật

Cất cánh từ căn cứ không quân Geilenkirchen ở miền tây nước Đức lúc 8 giờ sáng, E-3A Sentry bay về phía đông để hỗ trợ chiến dịch Baltic Sentry – một nỗ lực của NATO đang diễn ra nhằm bảo vệ cơ sở hạ tầng dưới biển sau các vụ phá hoại gần đây ở biển Baltic.

Căn cứ không quân Geilenkirchen là nơi đặt 14 chiếc E-3 Sentry đã cũ

Cơ trưởng máy bay, phi công lái chính và kỹ sư chuyến bay ngồi trong buồng lái khi E-3A Sentry cất cánh

“Cảnh đẹp đấy chứ?”, một người trong buồng lái nói qua tai nghe khi E-3A Sentry xuyên qua lớp mây mỏng.

E-3A Sentry là một chiếc máy bay chở khách Boeing 707/320 được cải tiến, trang bị radar tầm xa và các cảm biến tiên tiến có thể phát hiện những vật thể thân thiện hoặc thù địch từ xa, đồng thời thu thập dữ liệu để phân phối theo thời gian thực đến các trạm mặt đất, tàu hoặc máy bay đồng minh khác.

Chiếc E-3A Sentry này rất dễ nhận biết nhờ mái vòm radar xoay 360 độ nằm trên thân máy bay, giúp quan sát hơn 300 dặm (khoảng 482,8 km) trong không trung và trên bề mặt, cung cấp cho các chỉ huy khả năng nhận thức tình huống quan trọng cả thời chiến lẫn thời bình.

Nội thất cũ kỹ của E-3A Sentry khiến người ta có cảm giác như đang bước vào một "viện bảo tàng Chiến tranh Lạnh" hơn là máy bay chiến đấu thế kỷ 21. Tuy nhiên, đây thực sự là một trung tâm thần kinh giám sát, được trang bị các thiết bị tiên tiến và tuyệt mật, theo dõi mọi thứ đang diễn ra.

“Nhiệm vụ giám sát là công việc quan trọng nhất của E-3A Sentry”, Thiếu tá Ben nói. Như nhiều người khác mà trang Insider phỏng vấn trong chuyến bay, anh chỉ tiết lộ bằng cấp bậc và tên riêng vì lý do an ninh.

E-3A Sentry có khả năng thực hiện nhiều nhiệm vụ, gồm giám sát, theo dõi, phát hiện mục tiêu, cảnh báo sớm, chỉ huy và kiểm soát cũng như quản lý chiến đấu. Điều đó khiến nó trở thành tài sản quân sự có giá trị cao và là một trong số ít vũ khí mà chính NATO sở hữu (không thuộc bất kỳ quốc gia thành viên nào – PV).

Thiếu tá Ben chịu trách nhiệm phối hợp với các máy bay khác, gồm máy bay phản lực, tiếp nhiên liệu và ném bom

Có từ thập niên 1980 nhưng vẫn giữ vai trò quan trọng

NATO tiếp nhận những chiếc E-3 Sentry đầu tiên vào năm 1982. Dù đã cũ, dòng máy bay này vẫn chứng tỏ vai trò không thể thiếu kể từ khi Nga tấn công Ukraine hồi tháng 2.2022. Đội AWACS trên máy bay đã tăng cường tuần tra để giám sát các hoạt động của Nga và ngăn chặn sự gây hấn ở sườn phía đông của NATO.

AWACS hoạt động như một không gian văn phòng trên cao, với nhiều vai trò và vị trí khác nhau, nơi các thành viên phi hành đoàn làm việc với máy tính hoặc với các thiết bị nhạy cảm khác.

Phía sau máy bay là vài chiếc giường tạm, khu vực hâm nóng và bảo quản thực phẩm, cùng một nhà vệ sinh. Quan sát E-3A Sentry vào năm 2025, nội thất có vẻ lỗi thời và tạo cảm giác như thể bạn đang bước vào một viện bảo tàng.

Buồng lái và khu vực liên lạc được che bằng rèm

Một thành viên phi hành đoàn tạm nghỉ để đọc sách

Thế nhưng, trạm chỉ huy bay này không hề là món đồ cổ. E-3A Sentry được trang bị hàng loạt tính năng tiên tiến. Hầu như mọi thứ mà phi hành đoàn chạm vào, từ giấy tờ đến màn hình máy tính, đều là tài liệu mật và phải xử lý trước khi phóng viên Insider được phép chụp ảnh. Khu vực nhạy cảm nhất trên máy bay là nơi đặt các hệ thống thông tin liên lạc quan trọng, được che bằng rèm.

Radar lớn của E-3A Sentry xoay vòng 10 giây một lần và có thể phát hiện mọi thứ từ tàu chiến, máy bay đến hệ thống phòng không. E-3A Sentry thu thập dữ liệu mà các nhân viên giám sát có thể quan sát trên bản đồ kỹ thuật số và ngay lập tức truyền đến người dùng dưới đất, trên biển hoặc trên không.

“Chúng tôi có thể đến bất cứ đâu mà cần có bức tranh không gian”, Jasper, đại úy người Hà Lan phụ trách theo dõi không phận và mặt đất, giải thích.

“Đó là điều mà các trạm cố định không thể làm được và phần lớn các trạm mặt đất cũng không thể”, Đại úy Jasper nói thêm. Ông cho biết đây là lợi thế của việc "có một radar bay lớn và trạm điều khiển trên không".

Một màn hình mà phóng viên Insider được phép xem hiển thị hoạt động trong và trên không phận Ba Lan, Litva, Estonia, biển Baltic và Kaliningrad.

Kaliningrad là vùng nhỏ nhưng được quân sự hóa mạnh của Nga, từ lâu đã là mối lo ngại với NATO. Đó là lý do tại sao đội AWACS đang theo dõi Kaliningrad và có thể thấy mọi thứ.

Nếu một máy bay chiến đấu Nga cất cánh từ căn cứ không quân ở Kaliningrad, AWACS chắc chắn sẽ phát hiện được dù E-3A Sentry bay ngoài không phận của nó. Kaliningrad là nơi đặt một số tàu chiến, lực lượng mặt đất và hệ thống phòng không của Nga.

Nhân viên giám sát theo dõi màn hình của họ

Bản đồ này hiển thị Ba Lan, Kaliningrad (ở chính giữa), Litva, Estonia và biển Baltic

Đại úy Marek, kiểm soát viên thụ động người Ba Lan làm việc với các cảm biến tiên tiến của AWACS, nói E-3A Sentry mang lại thêm "nhận thức tình huống" cho chiến dịch Baltic Sentry và các đồng minh ở sườn phía đông. Anh cho biết thêm rằng E-3A Sentry là một phần thiết yếu của an ninh châu Âu, đặc biệt là kể từ khi cuộc chiến ở Ukraine bắt đầu.

Kiểm soát viên thụ động tập trung vào việc thu thập và phân tích thông tin một cách thụ động, nghĩa là không phát tín hiệu mà dựa vào việc lắng nghe và phát hiện các tín hiệu điện tử do đối phương phát ra.

Tính linh hoạt khi bay mang lại khả năng tồn tại

Ngoài khả năng giám sát mạnh mẽ, E-3A Sentry nói riêng (và E-3 Sentry nói chung) còn là nền tảng chỉ huy, kiểm soát có thể phối hợp với các máy bay khác và chuyển đổi nhiệm vụ dễ dàng. Ví dụ, chuyến bay này ban đầu được lên kế hoạch hoạt động trong không phận Ba Lan nhưng sau đó chuyển sang không phận Litva để hỗ trợ một nhiệm vụ huấn luyện có sự tham gia của các máy bay chiến đấu F-16 (Bồ Đào Nha).

Tính linh hoạt đó là năng lực quan trọng trong các cuộc chiến cường độ cao, nơi nhiều lực lượng di chuyển trong một môi trường tác chiến nhịp độ nhanh. “Trong thời đại hiện nay, tốt hơn hết là có một lực lượng linh hoạt. Chúng tôi có thể đi bất cứ đâu”, Đại úy Jasper nói.

Yếu tố then chốt tạo nên sự linh hoạt của E-3A Sentry là khả năng bay bền bỉ. Thông thường máy bay hoạt động được trong 8 tiếng rưỡi, nhưng có thể kéo dài nhiệm vụ nhờ khả năng tiếp nhiên liệu trên không. Tại một thời điểm trong chuyến bay, đèn thắt dây an toàn cổ điển bật sáng, báo hiệu rằng quá trình tiếp nhiên liệu sắp bắt đầu.

Tiếp nhiên liệu trên không là quy trình tinh tế, đòi hỏi các phi công E-3A Sentry phải hạ độ cao, điều khiển máy bay bằng tay để kết nối với máy bay tiếp dầu và nhận nhiên liệu. Điều này khiến máy bay rung lắc khá nhiều và phần lớn thành viên phi hành đoàn tranh thủ chợp mắt để không phải cảm nhận.

Từ buồng lái, chiếc E-3A Sentry tiếp cận máy bay tiếp dầu KC-135 (Mỹ), bay sát đến mức có thể nhìn thấy khuôn mặt của một lính không quân bên trong khi đang tiếp nhận 40.000 pound (khoảng 18,144 tấn) nhiên liệu, trước khi tách ra và tiếp tục nhiệm vụ.

Một máy bay tiếp nhiên liệu KC-135 sau khi cung cấp nhiên liệu cho E-3A Sentry

Đại úy Donny Demmers, một sĩ quan truyền thông người Hà Lan được phép tiết lộ họ tên đầy đủ, cho biết NATO có thể triển khai một chiếc E-3 Sentry hoạt động từ khu vực cách xa căn cứ. Nhờ khả năng tiếp nhiên liệu giữa không trung, máy bay có thể duy trì nhiệm vụ trong một thời gian dài.

Chiếc E-3A Sentry bay trở lại Geilenkirchen (Đức) và hạ cánh ngay trước 16 giờ chiều, nhưng thời gian bay có thể được kéo dài đáng kể nếu cần trong trường hợp khẩn cấp.

“Sự linh hoạt mang lại cho chúng tôi khả năng tồn tại, đặc biệt trong môi trường khắc nghiệt hoặc chiến đấu”, Donny Demmers nói.

Video giới thiệu AWACS của E-3 Sentry:

Sơn Vân - Ảnh: BI